Durdu �AH�N: �ocuk edebiyat� kavram� hakk�nda neler s�ylemek istersiniz?

Ali Fuat Bilkan: Cemil Meri�, “�ocuk Edebiyat�” adl� yaz�s�nda �ocuk edebiyat�n�n s�n�rlar�n�n ve mahiyetinin belli olmad��n� s�ylemektedir. Bu yarg�, �ocuk edebiyat�n�n olduk�a kapsaml� bir alan oldu�una da i�aret etmektedir. Ancak �ocuk edebiyat� i�in deneme mahiyetinde de olsa, bir s�n�r �izmek m�mk�nd�r. Bu alanda yap�lan akademik �al��malarda �ocuk edebiyat�n�n belli ba�l� �ekil ve muhteva �zellikleri ortaya konmu� ve standart bir tan�ma yer verilmi�tir. Buna g�re �ocuk edebiyat� ; 2-14 ya��ndaki �ocuklar�n duygu ve d��ncelerine y�nelik yaz�l� ve s�zl� edeb� �r�nlerden olu�maktad�r. Bunu 0-16 ya� grubu olarak daha geni� bir zaman dilimine yayan g�r��ler de dikkate al�nmal�d�r. �ocuk edebiyat�n�, “Okul �ncesi D�nem”(0-6 ya�), “Okul D�nemi”(7-11 ya�) ve “Yeti�kinlik D�nemi”(12-16 ya�) olarak �� d�neme ay�rmak m�mk�nd�r. Bu ay�r�m, daha ziyade �ocu�un zihin, ruh ve beden olarak geli�mesine dikkat edilerek yap�lm��t�r. �ocuk edebiyat�, “�ocuklar�n b�y�me ve geli�melerine, hay�l, duygu, d��nce ve duyarl�klar�na, zevklerine, e�itilirken e�lenmelerine katk�da bulunmak amac� ile ger�ekle�tirilen �ocuksu bir edebiyat” (�irin, 1994: 9) olarak tan�mlanm��t�r.

�ocuk edebiyat�, gerek konu gerekse dil ve �slup bak�m�ndan yeti�kin edebiyat�ndan farkl�d�r. Daha �ok e�itici ve ahl�k� niteliklere sahip bu edebiyat t�r�n�n belki de en �nemli y�n�, �ocu�a zevk vermesidir. �ocuk edebiyat� �r�nleri, �ocu�un ruh� ve psikolojik yap�s�na uygun olmal�d�r. �zellikle konular�n, �ocu�un alg�lama ve anlama seviyesine hitap eder mahiyette olmas� �nemlidir. Bu y�n�yle dil, kelime se�imi, kelime hazinesi ve c�mle yap�s� gibi �slup �zellikleri �n plana ��kmaktad�r.

Mustafa Ruhi �irin, �ocuk edebiyat�n�, “�znesi �ocuk olan edebiyat” olarak nitelemektedir. (�irin, 1998 :22) Bu tan�m, �ocuk edebiyat�na �ok �zel bir s�n�rlama getirmesi bak�m�ndan �nemlidir. Ancak �ocuk edebiyat�, sadece �ocuklu�u veya �ocu�u anlatan bir edebiyat olarak da anla��lmamal�d�r. �ocuklar�n b�y�kler i�in yaz�lm�� pek �ok kl�sik eseri zevkle okuduklar� bir ger�ektir. Bu husus, edebiyat eserlerinin her ya� ve k�lt�r seviyesine belli oranlarda hitap edebilme niteli�iyle ilgilidir. �stelik, �ocuklar i�in yaz�lm�� kaliteli kitaplar�n, �o�u zaman b�y�kleri de cezbedip daha geni� kesimler taraf�ndan okundu�u da bir ger�ektir.

�ocuk edebiyat� �r�nlerinin renkli, resimli ve sevimli olmalar�, baz�lar�nda ��renmeyi ve kavramay� kolayla�t�r�c� resim ve �ekillerin bulunmas� da �nemli hususlardand�r. Kitaplardaki bu �ekil �zellikleri, �ocu�un eserde i�lenen konuyu, g�rsel, i�itsel ve zaman zaman da eserin b�nyesine m�dahalede bulunarak daha iyi kavramas�na yard�mc� olmaktad�r. �ocuklar i�in haz�rlanan kitaplar�n boyutlar�, kapak kompozisyon, renk ve di�er �ekil �zellikleri kadar, yaz� karakterleri, punto, sat�r aral�klar� ve sayfalar�n okunabilir bir d�zene sahip olmas� da �nemlidir. G�n�m�zde baz� �ocuk kitaplar� i�in haz�rlanan e�itim malzemeleri, ��kartmalar, fig�rler, kuklalar vb. materyaller de ��renmeyi kolayla�t�ran unsurlardand�r.

D.�: �ocuk edebiyat�n�n tarihi hakk�ndaki g�r��lerinizi alabilir miyiz?

A..F.B: �ocuk edebiyat�, insanla birlikte varolmu� ve insanl�k tarihiyle paralel olarak geli�mi�tir. �ocuk edebiyat�n�n ilk �rneklerini ninniler, tekerlemeler ve masallar olu�turmaktad�r. Gerek do�uda gerekse bat�da, �ocuk edebiyat�n�n ilk �r�nleri �ifah� (s�zl�) edebiyat eserleridir. Matbaan�n yayg�nla�mas� neticesinde ilk bas�lan �ocuk kitaplar� aras�nda masal kitaplar� da yer alm��t�r. Bat�da Orta�a�’da sadece din� hik�yelerin okunmas�na izin verilmekteydi. Ancak XVII. y�zy�ldan itibaren Ezop Masallar� t�r�ndeki masal kitaplar� yeniden g�ndeme gelmi�tir. Bu y�zy�lda �zellikle Fransa’da K�l Kedisi, Parmak �ocuk, K�rm�z� Ba�l�kl� K�z gibi masallar�n bas�ld��n� biliyoruz. XVIII. y�zy�lda J.J. Rousseau’nun tesiriyle �ocuklara pratik bilgi kazand�ran eserler kaleme al�nm��t�r. Bu d�nemde Daniel Defoe’nun Robinson Crusoe roman�, �ocuklar taraf�ndan da �ok okunan eserlerin ba��nda gelir. Rousseau’nun Emile adl� eseri, yeni bir �ocuk e�itimi tezini ortaya atm��t�r. Bat�’da �ocuk kitaplar� hen�z XIX. Y�zy�lda hem muhtev� olarak hem de �ekil ve resim olarak geli�me s�recine girmi�tir. Seyahatlerin yayg�nla�t�� bu y�zy�lda, macera ve gezi t�r� �ocuk romanlar�n�n ra�bet kazanmas� dikkat �ekicidir.

T�rkiye’de ilk �ocuk edebiyat� �r�nleri, masal, hik�ye, ninni, tekerleme t�r� �if�h� eserlerdir. Eski T�rk edebiyat�nda bir�ok �air taraf�ndan kaleme al�nan k�sa manzum hik�yeler, �ocuk edebiyat�n�n ilk yaz�l� �r�nleri de say�labilir. Mevl�n�’n�n Mesnevi’sinde ve Do�u edebiyatlar�ndan yap�lan (Kelile ve Dimne �rne�i) �evirilerde �ocuklara uygun anlat�mlara rastlanmaktad�r. Bir�ok edebiyat tarihinde yanl�� bir anlay��la N�b�’nin Hayriyye adl� eseri, bir �ocuk edebiyat� �rne�i olarak anlat�l�r. Oysa N�b�’nin eseri bir masihat kitab�d�r. �mam Gazali’nin Eyy�hel Veled(Ey O�ul) adl� eserinde oldu�u gibi, bir�ok konuda nasihatlere yer verilen bu eserde, d�nemin sosyal, siyas� ve ekonomik meseleleri, im� yoluyla tenkit edilmektedir. Burada bir �ocu�a hitap etme ed�s�, bir �slup hususiyeti say�lmal�d�r.

Tanzimat’tan sonra bilhassa Bat�’dan yap�lan terc�meler aras�nda �ok say�da �ocuk kitaplar� da bulunmaktad�r. Bu d�nemde Ahmed Midhat, Muallim Naci Recaizade Ekrem gibi yazarlar, �ocuklara y�nelik eserler yazm��lard�r. Me�rutiyet d�neminden itibaren �ocuk edebiyat�nda �nemli bir geli�me g�r�l�r. Bu d�nemde bir�ok �ocuk dergisinin ne�redilmesi dikkat �ekicidir. Mill� Edebiyat d�neminde, �ocuklara hitap eden �iir, masal ve hik�ye t�r� eserler vas�tas�yla sade T�rk�e’nin yayg�nla�t�r�lmas� ger�ekle�tirilmi�tir. Bu anlay��, T�rk halk edebiyat�n�n �nem kazanmas�yla birlikte Cumhuriyet d�neminde de devam etmi�tir. Cumhuriyet’ten sonra Dede Korkut Masallar�, Nasrettin Hoca F�kralar�, Bilmeceler, Maniler, Ninniler ve Anadolu’da yayg�n olarak anlat�lan masallar yaz�l� hale getirilerek ne�redilmi�tir. G�n�m�zde �ocuk masallar� ve hik�yeleri yazan pek �ok �ocuk edebiyat� yazar� bulunmaktad�r. �zellikle e�lendirerek ��retme anlay��yla haz�rlanan pek �ok �ocuk dergisi de bu alan�n olduk�a �nem kazand��n� da g�stermektedir. �niversitelerimizde, S�n�f ��retmenli�i B�l�m� ile baz� T�rk Dili ve Edebiyat� B�l�mleri’nde okutulmakta olan “�ocuk Edebiyat�” dersleri, bu alan�n geli�mesinde ve yeni akademik �al��malar�n ger�ekle�mesinde b�y�k �nem ta��maktad�r. Ayr�ca, ki�isel geli�im alan�nda yap�lan �al��malar, bir�o�u terc�me eserlerden olu�an �ocuk psikolojisi ve �ocuk e�itimi konusundaki kitaplar� da �lkemizin g�ndemine ta��m��t�r.

G�n�m�zde, g�rsel alana ta��nan �ocuk edebiyat�, oyun CD’leri ve �ocuklara �zg� �e�itli filmlerle daha da cazip bir nitelik kazanm��t�r.

D,�: �ocuk edebiyat�n�n �nemi hakk�ndaki d��ncelerinizi okuyucular�m�zla payla��r m�s�n�z?

A.F.B: �ocu�un, zihnen ve ruhen geli�mesinde, edebiyat�n ve �ocuk kitaplar�n�n �ok b�y�k �neme h�iz oldu�u g�r�lmektedir.

�ocuklar�n edebiyata duyduklar� ihtiyac�, A. Ferhan O�uzkan, (Leland Jacop’tan naklen) �u ana ba�l�klar alt�nda de�erlendirmektedir :

“1. Edebiyat ho� vakit ge�irtici, e�lendirici bir �eydir.
2. Edebiyat ruha canl�l�k verir, ya�ama g�c�n� artt�r�r.
3. Edebiyat hayat� ke�fe yard�m eder.
4. Edebiyat bir rehberlik kayna��d�r.
5. Edebiyat yarat�c� etkinlikleri te�vik eder.
6. Edebiyat g�zel bir dil demektir.” (O�uzkan, 2001: 5-7)

Bu �er�evede, edebiyattan beklenen, daima “iyi”, “g�zel” ve “do�ru” olan� yans�tmakt�r. Tarih boyunca bir�ok d��n�r bu �� kavram �zerinde tart��malara giri�mi� ve �e�itli teoriler geli�tirmi�lerdir. Durum b�yleyken, �ocukta g�zellik, iyilik ve do�ruluk gibi erdemlerin geli�mesini �nemsemeyen ve hatta y�k�c� ve bozucu bir anlay��la hareket eden yazarlar ve bu niteliklere sahip eserler de var olmu�tur. Tarihte bir�ok �rne�ine rastlad��m�z bu eserlerde, �ocuk d�nyas�n� g�zetmeyen ve bu husustaki etik kayg�lar� hi�e sayan tutumlar s�z konusudur. XXI. Y�zy�lda da �ocuklara y�nelik bu t�r tehlikelerin belirdi�ini g�rmekteyiz. �izgi filmler, televizyon dizileri, �ocuk romanlar� ve di�er edeb� t�rlerde h�kim tema haline gelen “�iddet”, �ocu�un yarad�l��na ters olan ve ondaki g�zellik, iyilik ve do�ruluk duygular�n� yok eden bir hususiyet ta��maktad�r. Bu t�r mesajlar i�eren eserler, bizzat edebiyat�n ana niteliklerine, gayesi ve hedeflerine terstir. �ocuk edebiyat� eserleri, yukar�da da belirtildi�i gibi, �ocuklar�n dil, k�lt�r, duygu, d��nce ve ruh� geli�imlerini sa�lamada �nemli bir yere sahiptir. �ocu�un alg�lama, zihinsel ve duygusal y�nden nitelik kazanma s�recinde, okuman�n �nemi herkes�e bilinmektedir. �ocukta yarad�l��tan gelen g�zel hasletlerin geli�tirilmesinde ve bunlar�n s�rekli canl� tutulmas�nda edebiyat e�itiminin rol� b�y�kt�r. Aile ve okulun kitap okuma al��kanl��n� yerle�tirmede, �ok hassas ve ciddi tav�rlarla hareket etmesi ve �uurlu bir kitap se�imi yapmas� �artt�r. Elbette ki bu hassasiyetin ger�ekle�ebilmesi i�in, aile ve okuldaki akt�rlerin “okur-yazar” olmas� gerekir. �ocu�un his ve fikir d�nyas�n�n ye�ermesi, itin�l� bir bak�m ister. Kitap sevgisi ve okuma a�k�n�n �ocukta yerle�mesi ve kal�c� bir nitelik kazanmas�, ancak �ocu�u ku�atan sosyal �evrenin ve bu �evredeki e�itimcilerin birikimleri ve tecr�beleriyle ger�ekle�ecektir.

D.�: �ocuk kavram� insan�n hangi d�nemlerini kapsamaktad�r? Bat�da ve Osmanl�da �ocuklarla ilgili eserler ne zaman g�r�lmeye ba�lam��t�r? �ocuk edebiyat� t�rleri konusunda neler dersiniz?

A.F.B: �ocuk” kavram�, bebeklikten ba�layarak �ocu�un on alt� ya��na kadarki d�nemini kapsamaktad�r. Bat� kaynaklar�nda �ocuk edebiyat�yla ilgili eserlerin ancak 16. y�zy�lda ortaya ��kt�� ne s�r�lmektedir. Ne yaz�k ki bu yanl�� anlay��, T�rk�e kaleme al�nm�� eserlerde de tekrar edilmi�tir.(Nas, 2002 : 1) Bu g�r��ler, �ocuk edebiyat� �r�nlerini sadece Bat� edebiyat�na mahsus zanneden eksik bir bak�� a��s�n�n eseridir. Do�u edebiyatlar�nda, �ocuklar i�in kaleme al�nm�� ok say�da eserin yan� s�ra, kl�sik baz� eserlerde de �ocuklara hitap eden b�l�mler bulunmaktad�r. Halk aras�nda yayg�n olarak anlat�lan masallar, bu t�r�n en eski �rneklerini olu�turmaktad�r. �ocuk edebiyat�nda hayvan hik�yelerinin ayr� bir �nemi vard�r. Kelile ve Dimne terc�melerinde, Mevl�n�’n�n Mesnevi’sinde ve ahl�k�, hikem� bir�ok eserde de ayn� t�rdeki hik�yelere rastlanmaktad�r. Osmanl� edebiyat�nda daha ziyade �ocuk e�itimi ve �ocuklara nasihat muhteval� eserler yay�nlanm��t�r. Do�u’da �ocukla ilgili eserlerin, tarih bak�m�ndan daha eski oldu�u da bir ger�ektir.

Bat�’da �zellikle roman t�r�n�n geli�mesiyle birlikte �ocuk edebiyat�nda da �nemli geli�meler g�r�lm��t�r. Buna ba�l� olarak Bat�’da kl�sik romanlar�n bir�o�u, �ocuklar�n dil ve anlama seviyelerine g�re uyarlanarak, �ocuk eserleri format�nda yay�nlanm��t�r.

G�n�m�zde say�lar� az da olsa, nitelik bak�m�ndan dikkat �eken �ocuk dergileri, �ocuk edebiyat�n�n geli�mesinde �nemli rol oynamaktad�r. Teknolojinin h�zla geli�mesi sonucu �ocuklar, �izgi romandan �izgi filmlere y�nelmi�tir. Ge�mi�te okunan Texas, Tommiks, Zagor vb. �izgi romanlar�n yerini, bug�n dev b�t�elerle haz�rlanan �izgi filmler alm��t�r.

A.F.,B: �ocuk edebiyat� t�rleri demi�tiniz de�il mi?

D.�:Evet efendim...

A.F.B: �ocuk edebiyat�n�n belli ba�l� t�rlerini ��yle de�erlendirmemiz m�mk�nd�r:

A) MASAL:
�ocuk edebiyat� �r�nlerinin en ba��nda masal gelmektedir. �ifah� k�lt�r�n en eski
t�rlerinden olan masal�n k�keni, mitolojilere ve ola�an�st� olaylara dayanmaktad�r. D�nya edebiyat�nda Ezop Masallar�, Peri masallar� ve T�rk edebiyat�nda da T�rk halk masallar� t�r�n en eski �rnekleri say�lmaktad�r. �zellikle Dede Korkut Kitab�’ndaki masallar, Kelo�lan masallar� ve T�rk Halk Edebiyat� uzmanlar�n�n alan derlemeleriyle tespit ettikleri Anadolu masallar�, bu t�r�n T�rk k�lt�r�ndeki �nemini ortaya koymaktad�r.

B)FABL :

E�lendirerek e�itme amac�yla kaleme al�nan fabllar, �ocuklara olumlu davran��lar kazand�ran �nemli �r�nlerdir. Hayvan hikayeleri, k�ken olarak Hindistan’a dayand�r�lmaktad�r. D�nya edebiyat�nda fabl t�r�ndeki en �nemli eser Kelile ve Dimne’dir. M�. 200 y�l�nda Ke�mir’de derlendi�i san�lan bu eserin orijinal ad� Pan�atantra’d�r. D�nya edebiyat�nda fabl isminin �a�r��t�rd�� en b�y�k eser olan La Fontaine’in fabllar� da Kelile ve Dimne tesiriyle kaleme al�nm��t�r. Do�u edebiyat�nda �ok zengin fabl �rnekleri bulunmaktad�r. Mevl�n�’n�n Mesnevi’sinde, Sad� �ir�z�’nin Bostan ve G�listan adl� eserlerinde, Divan edebiyat�ndaki manzum k�sa hik�yelerde ve T�rk edebiyat�ndaki ahl�k� hik�yelerde de fabl �rneklerine rastlanmaktad�r. Tanzimat’tan sonra, �inasi, Ahmet Mithat, Recaizade Mahmut Ekrem gibi sanat��lar�n �zellikle La Fontaine’den yapt�klar� �eviriler dikkat �ekicidir.
Burada, destan, efsane ve benzeri edeb� t�rleri de �ocuk edebiyat� s�n�rlar� i�erisinde kabul etmemiz gerekir.

C) H�K�YE ve ROMAN :

�ocuklar�n duygu ve d��nce bak�m�ndan geli�melerinde, dil ve k�lt�rel birikimi kazanmalar�nda hik�ye ve romanlar�n �nemli bir yeri vard�r. Elbette ki burada �ocuklar i�in kaleme al�nm�� hik�ye ve romanlardan bahsediyoruz. D�nya edebiyat�nda kaleme al�nm�� hik�ye ve romanlar, �ocuk d�nyas�n� yans�tan ve bu d�nyan�n karakteristik �zelliklerini ortaya koyan klasik eserlerdir. Gerek Bat� edebiyat�nda gerekse Do�u edebiyat�nda en �ok tan�nm�� ocuk hik�ye ve romanlar�ndan bir k�sm� �unlard�r :

1.Tom Amca’n�n Kul�besi
2.�ki Y�l Okul Tatili
3.Jane Eyre
4.K��k Erkekler
5.�ocuk Kalbi
6.�ki �ehrin Hik�yesi
7.Define Adas�,
8.Pollyanna,
9.Robinson Crusoe,
10. Kay�p D�nya,
11. Peter Pan
12. Paul ve Virginia
13. Robin Hood
14. Tom Saweyer
15. Oliver Twist
16. Denizler Alt�nda 20.000 Fersah
17. Notre Dame’in Kamburu
18. K��k Kemanc�
19. Monte Cristo
20. Hazine Adas�na D�n��
21. Seksen G�nde Devrialem
22. D�nyan�n Merkezine Seyahat
23. Mutlu Prens
24. �izmeli Kedi
25. Jules Verne
26. Don Ki�ot
27. �ki �ocu�un Devr-i �lem Seyahati
28. Sefiller
29. Kelile ve Dimne
30. Pinokyo
31. Alis Harikalar Diyar�nda
32. G�liverin Seyahatleri
33. Parmak �ocuk
34. Ormanda Uyuyan G�zel
35. Hazine Adas�
36. �� Silah��r
37. K��k Prens
38. Fareli K�y�n Kavalc�s�
39. K�rm�z� Ba�l�kl� K�z
40. Define Ades�
41. Bremen M�z�kac�lar�
42. Sinbad
43. Abbase
44. Binbir Gece Masallar�
45. K�rk Vezir Hikayeleri
46. Hay Bin Yakzan
47. Hazret-i Ali’nin Cenkleri
48. Binbir Gece Masallar�
49. Define Adas�
50. Pol ve Virjini

Bu liste daha da artt�r�labilir. Edeb� olmayan, bilimsel ve ansiklopedik eserler, �ocuklara y�nelik yaz�lm�� olan gezi kitaplar�, an�lar, �iirler, biyografiler de �ocuk edebiyat�nda �nemli bir yere sahiptir. �zellikle �ocuk �iirlerinin bu t�rler i�erisinde �zel bir yeri bulunmaktad�r.

D) �OCUK ��RLER� :

�ocuk edebiyat�nda �iir, bir sanat eseri ve bir e�itim arac� olarak �nemli bir i�leve sahiptir. �ocuk �iirleri vas�tas�yla vatan, bayrak, millet �uuru, din� ve mill� de�erler anlat�labilmektedir. �iir, �ocuklar� g�zel duygu ve d��ncelere ula�t�rman�n yan� s�ra, dil ve telaffuz becerileri de kazand�ran bir edebiyat t�r�d�r. �ocukta ezber yetene�i �iir yoluyla geli�mektedir. Vezin ve kafiyenin olu�turdu�u �henk, �ocu�un �iiri ezberlemesine katk�da bulunmaktad�r. Anadil e�itiminde �iirin �nemli bir yeri vard�r. �ocuk, kelimelerin do�ru telaffuzunu, vurgu ve duraklar� �iir okuyarak ��renebilmektedir. Bu bak�mdan ilk��retimde �e�itli g�n ve haftalar vesilesiyle d�zenlenen �iir okuma etkinlikleri �nem ta��maktad�r.

Tekerlemeleri, bilmeceleri, �ocuk oyunlar�ndaki �iirleri ve �ocuk �ark�lar�n� da ayn� �neme h�iz �ocuk edebiyat� �r�nleri olarak zikretmekte yarar g�r�yoruz.

Ayr�ca, �ocuk piyeslerinin ve okullardaki dramatizasyon �al��malar�n�n �ocu�un ruh� ve beden� geli�mesindeki rol�ne de dikkat �ekmek gerekmektedir. Bu t�r edeb� faaliyetler, �ocu�un �e�itli kabiliyetlerini ve zek� t�r�n� ortaya ��karan ve onun toplumsal y�n�n� geli�tiren uygulamalard�r. �ocuk edebiyat�n�n geli�mesinde �ocuk dergilerinin �zel bir �nemi vard�r. �ocuk, dergi vas�tas�yla okuma al��kanl�� kazanabilir ve farkl� edeb� t�rleri bir arada g�rebilme imk�n� bulur. Burada televizyon �ncesi hayat�m�zda, �izgi romanlar�n �ok �nemli bir yer tutu�unu da belirtmekte yarar g�r�yorum. �ocuklar�n yaz aylar�nda, tatillerde b�y�k ilgi g�sterdikleri ve de�i�-toku� yoluyla geni� bir okuyucu kitlesine ula�an �izgi romanlar, �izgi film sekt�r�n�n geli�mesi kar��s�nda, bug�n sadece �ocuk dergilerinin sayfalar�nda yer bulabilmektedir.

G�n�m�zde �ocuk edebiyat�, sanal ortama da ta��nm�� ve bunun sonucu olarak da �ocuklar� saatlerce ekran ba��nda, bilgisayar kar��s�nda tutarak, onlar� zihinsel y�nden zaman zaman olumsuz y�nde etkileyen bir durum olu�turmu�tur. Bilgisayar oyunlar�, chat(sanal sohbet), bilgisayarda s�rf (gezinme) vb. ilgiler sebebiyle �ocuk, ger�ek d�nyadan kopma tehdidine m�ruz kalm��t�r. Okumay�, d��nmeyi, zihinsel �retmeyi engelleyici ve �ocu�u kitaptan, �devden, dersten uzakla�t�rma tehlikesine kar��, anne ve babalar�n bilgisayar ve internet konusunda bilgilenmeleri �artt�r.

D.�: Sizce yeti�kinler neleri okumal�?

A.F.B: Yeti�kinler ne okumal�? Bu soruyla s�k s�k kar��la�an biri olarak, dostlar�ma verdi�im cevap, “d�nya kl�sikleri okusunlar” �eklinde genel tavsiyeler olmu�tur hep. Oysa �lkemizde kl�sik eserlerin �ocuklar i�in yap�lm�� kaliteli terc�melerini bulmak bir hayli zordur. Bir �ocuk roman�, sadece ser�venlerin nakledildi�i bir eser de�ildir. Bir edeb� eserde, konu ve muhtev� kadar, dil ve �sl�p da �nemlidir. Edeb� eserler, en do�ru ve seviyeli dil ve anlat�m unsurlar�n� ihtiv� eden eserlerdir. �ocuk eserleri, kelime hazinesi, d�zg�n c�mle �rnekleri, nitelikli anlat�m ve nihayet e�itici, e�lendirici konular bak�m�ndan ele al�nmal� ve tavsiye edilen eserler, bu �l��tlere uygun olarak se�ilmelidir.
Bu hususta, �ncelikle b�y�klerin kitap okumas� ve �ocuklara tavsiye edilecek eserleri tan�mas� �nemlidir. Esasen �ocuklara okuma �uuru, daha ziyade bu t�r “�rnek okumalarla” kazand�r�labilir. Eski k�lt�r�m�zde bir kitab� aile i�erisinde sesli olarak okumak ve birlikte dinlemek gelene�i yayg�nd�. Battal Gazi, Hazret-i Ali’nin Cenkleri, Muhammediye, Kara Davut ve benzeri eserler, bu yolla b�t�n bir aile fertlerinin �uurlanma s�recinde etkili olmu� eserlerdir. Ne yaz�k ki g�n�m�zde, kitap okuma (k�ra�t) gelene�ini b�rakm�� ailelerde, beyhude bir istekle �ocuklara kitap okumalar� tavsiye edilmektedir. �ocuklara okuma al��kanl�� kazand�rabilmek i�in, anne veya baban�n �ocu�a zaman ay�rarak birlikte kitap okumaya �al��mas� �artt�r. �ocuk bu uygulamayla, bilmedi�i kelimeleri ebeveynine sorarak ��renebilecek ve telaffuz, vurgu ve iml� konusunda beceri kazanabilecektir.

�lkemizde garip bir talihsizlik eseri olarak kayna�� Do�u edebiyatlar�na dayanan baz� eserler, Bat� dillerinden terc�me edilmi�tir. �inasi, Recaiz�de Mahmut Ekrem ve Tanzimat’�n di�er baz� yazarlar�n�n, La Fontaine’den yapt�klar� terc�meler buna �rnek verilebilir. Osmanl� edebiyat�nda �ocuklar i�in uyarlanacak zengin bir edeb� malzeme bulunmaktad�r. S�zgelimi XV. y�zy�l �airi �eyh�’nin Harn�me adl� hayvan hik�yesi hen�z �ocuklar i�in uyarlanmam��t�r. D��n�n ki tam alt� y�z y�ld�r bilinen bu eser gibi, yeniden kaleme al�nacak y�zlerce eser bulunmaktad�r. O halde kl�sik edebiyat�m�zdaki bir�ok eseri yeniden yorumlayarak g�n�m�z�n insan�na tan�tmal�y�z. B�ylece gen�lerimizin zengin edeb� miras�m�zla yeniden tan��t�r�lmas� da sa�lanm�� olacakt�r.

Burada s�z konusu olan yeti�kinlerin ya� s�n�rlar� 13-16 ya� aras�d�r. Bu ya�lardan �nce (daha ziyade yedi ya��ndan itibaren), �ocuklara kabiliyet geli�tiren, hayal d�nyas�n� zenginle�tiren eserler okutulmal�d�r. �ocukta hayal ve merak unsurlar�n�n geli�ti�i ya�larda, ilginin macera muhteval� eserlere y�neldi�i bilinmektedir. 11-12 ya� d�nemi, �ocu�un okumaya en elveri�li oldu�u d�nemdir. 13 ya��ndan itibaren �ocu�un �rnek alaca�� ve taklit edece�i “kahraman” aray�� ba�lamaktad�r. Bu bak�mdan tarih� romanlar�n ve biyografik eserlerin bu ya� �ocuklar� i�in �nemi b�y�kt�r. Bu ya�larda erkek �ocuklar�n maceraya y�nelmesi ve bu t�r eserlere ilgi g�stermesine kar��l�k, k�z �ocuklar� romantik eserleri tercih etmektedirler.

Anne ve babalar�n, ��retmenlerin tavsiye edecekleri kitaplar� se�erken, �ocu�un psikolojik geli�imini ve zihn�, fikr�, beden� vas�flar�n� iyi tan�mas�, ��renmesi �artt�r. Tavsiye edilecek kitaplarda �u temel hususlar�n bulunmas� gerekmektedir :

a. Se�ilen eser, �ekil �zellikleri bak�m�ndan (harf karakteri, yaz� tipi, resim, renk, c�mle yap�s�, kelime hazinesi vb.) �ocu�un ya� ve ilgi seviyesine uygun olmal�d�r.

b. Eserin muhtevas�, �ocu�un ya� �zellikleri, psikolojik, ruh� ve fikr� geli�imine katk�da bulunmal�d�r.

c. Kitap, �ocu�un sosyalle�mesine yard�m etmeli, aile, vatan, millet ve insanl�k gibi de�erlere ba�l�l�k duygular�n� g��lendirmelidir. �ocuk dil, din, k�lt�r, gelenek, g�renek vb. mill� de�erleri kitap vesilesiyle tan�yabilmeli ve bu de�erleri sevebilmelidir.

d. �ocuk, kitap vesilesiyle, temel ki�ilik de�erlerini ve do�ruluk, d�r�stl�k, temizlik, ahl�k� de�erler, �evreyle uyum vb. karakter �zelliklerini kazanabilmelidir.

e. Kitap, dil ve anlat�m �zellikleri bak�m�ndan zengin ve seviyeli olmal�d�r. Edeb� eserler, dilin sevdirilmesi ve dil ��retiminin uygulamal� olarak ger�ekle�tirilmesi i�in �nemli ara�lard�r. Kitaptaki c�mle yap�lar� basit ve d�z olmal�. Kelime, deyim ve atas�zleri, �ocuklar�n ya� seviyelerine g�re se�ilmelidir.

f. Kitap, okumay� sevdirerek �ocukta okuma yetene�ini ve al��kanl��n� geli�tirmelidir.

g. B�t�n bunlar uygulan�rken, �ocu�a kuru nasihat vermeden ka��nmal� ve otoriter bir yakla��m sergilenmemelidir. �ocuk, yazar�n samimi ve i�tenli�ine inanmal�d�r. �ocuk kitaplar�nda �ocu�un ciddiye al�nmas� ve anlat�m�n estetik vas�flarla renklendirilmesi de �nemlidir. Kuru nasihat muhteval� ve sadece bilgi vermeye dayal� kitaplar, �ocu�un okumaktan zevk almas�n� ve bir kitab� sonuna kadar okumaya �al��mas�n� zorla�t�r�r.

D.�: Bug�n�n yeti�kinlerine neler tavsiye edebiliriz?

A.F.B: Bug�n�n yeti�kinlerine neler tavsiye edebiliriz? Bu soruya kar��l�k elbette sadece Bat� ve Do�u kl�sikleri deyip ge�meyece�im. �ocuklara ve yeti�kinlere ayn� zamanda b�y�klere de tavsiye edilecek baz� eserleri tavsiye edebiliriz. Ben, �ok genel bir anlay��la, k�t�phanemde yer alan baz� kitaplar�n listesini verme yolunu se�tim. Buraya alaca��m�z eserler, tamamen �ahs� tercihlerle belirlenmi�tir :

1.Peyami Safa, Cing�z Recai Serisi
2.Charlotte Bronte, Jane Eyre
3.Christy Brown, Sol Aya��m
4.Jose Mauro de Vasconcelos, �eker Portakal�
5.Edmondo De Amicis, �ocuk Kalbi
6.Louisa May Alcott, K��k Erkekler
7.Paulo Coelho, Simyac�
8.Susanna Tamaro, B�y�l� �ember
9.Roald Dahl, Dev �eftali
10.Jonathan Livingston, Mart�
11.Jack London, Beyaz Di�
12.Antoine De Saint-Exupery, K��k Prens
13.Bernardin De Saint-Pierre, Paul ve Virginie
14.Ali Tokul, Akasya Hik�yeleri
15.Mustafa Kutlu, hik�yeler serisi
16.Cihan Okuyucu, ��imizdeki Mevl�n�
17.Dede Korkut Hik�yeleri
18.Mevl�n�, Mesnevi’den Hik�yeler
19.Mehmet Niyazi, �anakkale Mah�eri
20.Mustafa Necati Sepet�io�lu serisi
21.Tar�k Bu�ra, K��k A�a ve Osmanc�k romanlar�
22.Be�ir Ayvazo�lu, Bozgunda Fetih R�yas�
23.�skender Pala, �ki Dirhem Bir �ekirdek
24.Ali Fuat, Yolcular
25.Cengiz Aytmatov, �ocuklu�um
26.N.H. Klenbaum, �l� Ozanlar Derne�i
27.La Fontaine, Masallar
28.Cervantes, Don Ki�ot
29.Nihat Sami Banarl�, T�rk�e’nin S�rlar�
30.Binbir Gece Masallar�ndan Se�meler
.

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( Prof Dr Ali Fuat Bilkan �le �ocuk Edebiyat� �zerine Bir M�lakat ba�l�kl� yaz� Durdu �AH�N taraf�ndan 5.02.2010 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.

Prof Dr Ali Fuat Bilkan �le �ocuk Edebiyat� �zerine Bir M�lakat

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu

EdebiyatEvi.Com | Edebiyat ve K�lt�r Platformu