HACI BAYRAM-I VELÝ'NÝN

SOSYAL VE KÜLTÜREL HAYATTAKÝ ROLÜ

Ahmet AYAZ

Gaziantep Güneþ Gazetesi 1 Haziran 2021

…………………………………………..

Hacý Bayram-ý Veli herþeyden önce bilim ve tasavvufu birleþtirmeyi baþarmýþ bir sufidir. Ýslamiyeti ilmi açýdan ele alarak iyice anlamýþ, önce profesör olarak medresede öðrenci yetiþtirmiþ sonrada tasavvuf hayatýna adýmýný atmýþtýr. Tasavvuf felsefesi bakýmýndan kendinden öncekilere göre bir yenilik getirmemiþtir. Ancak mutasavvýf olarak dünyayý red ve terk yerine, onu imara yönelmiþ etrafýndakileri de teþvik etmiþtir. Hacý Bayram-ý Veli'nin bu yaný devrine göre çok ileri görüþü simgeler. Hacý Bayram-ý Veli'nin etrafýnda okuma yazma bilmeyenler ve o devrin her çeþit meslek gruplarýndan insanlar bulunduðu gibi baþta Akþemseddin olmak üzere Germiyanoðlu Þeyhi, Eþrefoðlu Rumi, Ahmed Bican, Yazýcýoðlu Muhammed gibi bilimadamlarý da bulunuyordu. Bu kadar farklý kültür gruplarýný ayný potada eritmesi de büyük bir baþarýdýr. Müridlerini el emeði ile geçinmeye yani topraðý iþlemeye ve el sanatlarýna yönlendirmiþtir. Kýsacasý herkese çalýþma tavsiyesinde bulunmuþ kendisi de buðday, arpa, burçak yetiþtirerek onlara yaþayan örnek olmuþtur. Bu þekilde müridlerini topraða baðlý yaþamaya teþvik ederek Anadolu'ya Orta Asya'dan gelen Türk göçerlerin yerleþik hayata geçmesini saðlamýþ, Anadolu'da kalýcý Türk birliðinin saðlanmasýnda ve Osmanlý Devleti'nin medeniyet yolunda aþama kaydetmesinde önemli rol oynamýþtýr. Hacý Bayram-ý Veli'nin koyduðu imece usulü, yani hasadý bütün köylülerin katýlýmý ile ortaklaþa toplama yöntemi bugün bile hala Anadolu'da uygulanmaktadýr. Anadolu'da ondan baþka ayný etkiyi saðlamýþ bir mutasavvýf gösterilemez.

Hacý Bayram-ý Veli'ye göre toplum iki ana kesime ayrýlýr: Zenginler ve yoksullar. Bu iki grubun arasýnda köprü kurulmasý ve yoksullarýn sosyo ekonomik güvenliðinin saðlanmasý görevini yaþadýðý dönemde Hacý Bayram-ý Veli gerçekleþtirmiþtir. Mübarek aylarda müridleriyle beraber Ankara'nýn ticari merkezlerinde dolaþýr, dükkân sahiplerinden isteyenler zekat ve sadakalarýný derviþlerin taþýdýðý büyük bir torba içine atarlardý. Bu paralar bir yardým sandýðýnda toplanýr kimsesiz yaþlýlara, dul bayanlara, öksüzlere, evlenemeyecek kadar fakir genç kýzlara ve erkeklere, kitap alamayacak kadar fakir öðrencilere kýsacasý tüm ihtiyaç sahiplerine daðýtýlýrdý. Görüldüðü gibi günümüzün Kýzýlay, Çocuk Esirgeme Kurumu, Baðkur gibi sosyal yardýmlaþma organizasyonlarýnýn temeli bundan beþ buçuk asýr önce Hacý Bayram-ý Veli tarafýndan atýlmýþtýr.

Hacý Bayram-ý Veli'nin güzel adetlerinden biri de tekkesinde sürekli bir kazan kaynatmasýdýr ki bu adet kök olarak Orta Asya tasavvuf geleneðine, Hoca Ahmet Yesevi'ye dayanýr. Tekkesindeki bu kazanda sürekli gece gündüz burçak çorbasý kaynar; gelen geçen, zengin fakir, büyük küçük, kadýn erkek herkes içerdi.

Hacý Bayram Camii tekkesinde hergün sabah ve yatsýdan sonra zikir meclisleri kurulur, öðle namazýndan önce ve sonra baþta müridler olmak üzere her gruptan insana tefsir, fýkýh, hadis, kelam hatta felsefi aðýrlýklý tasavvuf dersleri verilirdi. Bu þekilde toplumun eðitimi de gerçekleþtiriliyordu.

Hacý Bayram-ý Veli Anadolu'da dil ve kültür birliðinin saðlanmasý için Türkçe eserler yazýlmasýnda Leme'at ve Gülþen-i Raz gibi eserlerin Türkçeleþtirilmesinde etkili olmuþ kendisi de halkýn anlayacaðý dilden, Ahmet Yesevi geleneðine uygun olarak þiirler yazmýþtýr. Devrinde Arapça ve Farsça eser vermek revaçta iken, Hacý Bayram-ý Veli'nin halk ile diyalog kurabileceði Türkçe'yi tercih etmesi belli bir misyona delalet eder. Bu misyon Anadolu'da dil birliðinin saðlanmasý ve Türk kültürürün hakim olmasýdýr. Türkçecilik akýmý müridlerini de etkilemiþ, bu sufiler özellikle Türkçe eserler vermiþlerdir. Yazýcýoðlu Muhammed, Ahmet Bican, Eþrefoðlu Rumi gibi öðrencilerinin Envaru-l Aþýkin, Muhammediye, Müzekki'n Nüfus gibi eserleri Anadolu'da yýllarca kolaylýkla okunmuþtur halkýn elinden düþmemiþtir.