KEYVANBEY

Ahmet AYAZ

Gaziantep Güneþ Gazetesi  6/9/2022

Adýna Gazi Þehrimizin bir çok yerlerinde rastladýðým, Keyvanbeyi merak ettim ve araþtýrdým. Çok da araþtýrmalarýma raðmen, bana göre yeterli bilgilere ulaþamadým. Ancak çok deðerli dostum Mehmet Alisinanoðlu’nun çok ciddi bir araþtýrmasýna rastladým. Bu araþtýrma yazýsýný sizler ile paylaþýyorum.

       Gaziantep’te Keyvanbey isminde bir hamam vardýr. Keyvanbey hamamýnýn 1582’den önce yapýldýðý söylenir. “Keyvan Bey Hamamý’nýn soðukluk kýsmýnýn cümle kapýsý üzerindeki bir kitabe levhasý boþluðu, eserin eskiden bir kitabesinin mevcut olduðuna iþaret etmekte ise de bugün bu kitabeden eser yoktur.”

Keyvanbey adýna ilk kez (1061, 1082) Antep’i ziyaret eden Evliya çelebinin seyahatnamesinde rastlamaktayýz.

Evliya Çelebi seyahatnamesinde Gaziantep hamamlarý hakkýnda þu bilgiyi veriyor:

” Paþa hamamý abý havasý ve binasý lâtif ve bisatý as balileri pâk beyaz dellaki dilberanlý hamamý ruþinadýr. Ve Sultan hamamý, Naip oðlu hamamý dibindedir. Ve Tabak hamamý ve Pazarcýk hamamý ve Þeyh Hamamý ve nerdiban ile inilir. Çukur hamam ve Hengâme hamamý, Pazar Hamamý ve Mücelle Hamamý ve KEYVANBEY hamamý, Pivale Paþa Hamamý ve kurbunde Tüffahiye Hamamý ve Beþbaþ Hamamý ve Kal’e Hamamý gah iþler gah muattaldýr. Üç yüzü mütecaviz sarayý haslar hamamý vardýr. ” derken Keyvanbey ’den de bahseder.

Ayrýca 1582 tarihli bir mescit vakfiyesinde de Keyvan Bey adý geçmektedir.

Keyvan bey kimdir?Bir rivayete göre Anadolu’da ortaya çýkan beyliklerin birbirleriyle mücadelelerinin olduðu, hükümdarlýk için kendi aralarýnda da çatýþmalarýn yaþandýðý dönemde Antep’e gelip yerleþmiþ, dürüstlüðü, çalýþkanlýðý ile toplum içinde yer bulmuþ, itibar kazanmýþ, makam ve mevki edinmiþ; Hamam, cami ve sair eserler yapýlmasýna vesile olan birdir.

Abdülbaki Gölpýnarlý; “Melametiler Melamiler “adlý eserinde Keyvan Bey için; Moðol istilasýndan kaçýp Antep’e gelmiþ, o dönemde Antep’te Melami kutuplarýndan (ldris muhtefi-Hacýali Bey) in vefatý üzerine yerine halifesi (Hacý Keyvan Bey kabai) geçmiþtir"diyor. “Þahvali-Hacý Keyvanbey ’in Melamiliðe baðlanýþ tarihi olan 997'dir. Bu zat Melamilikte (gavs ve vahidi zaman) tanýnmýþ ve o suretle kendisinden feyiz almýþtýr. Bu zatýn asýl adý KEYVAN’dýr. Fakat sonra Melamiler bu adý atarak yerine (BAYRAM) kelimesini koymuþlar ve öyle de yaþatmýþlardýr.”

Yine bir rivayete göre ise;“Hacý Keyvan Bey, daha devlet hizmetinde iken, bir vazife ile Gaziantep’e gelmiþ ve burada bir müddet kalmýþtýr. Resmi hizmette aldýðý maaþtan biriktirerek, belki halkýn da yardýmýný saðlayarak, memlekete hizmet emeliyle bir hamam yaptýrmýþ ve bu hayýr binasýna kendi adýnýn verilmesine sebep olmuþtur. Ancak yine burada karþýlaþtýðý Halvai Baba Þeyh Yakub’a icabet ederek Melami tarikatýna intisap etmiþtir.” Bu tarikata giriþinde, efendisi olan Ýbrahim Çavuþun, daha önce onun hal ve hareketinden de mülhem olmuþ gibidir. Fakat Gaziantep'e geliþinde, Þah Velinin manevi irþadý da olmuþ olabilir. Fakat Bayrami Melamileri, onun taþýdýðý “Keyvan” adýný ona yakýþtýrmamýþlar ve “Bayram”adýný vermiþlerdir. Zira (Keyvan) tabiri, eski Süryanilerde seyyarelerden þimdiki Zuhul’un karþýlýðý olan (Kaven) den Farsçaya çevrilmiþ bir sözdür ve eski felekiyata göre, feleðin "þer ve fesad kaynaðý harpçý, kan dökücü" bir sembolüdür. Halbuki Keyvanbey, cetlerinin tarikatýna girdikten sonra, kazandýðý derin ve yüksek irfan kudretiyle, Melamiler tarafýndan hoþ görülmemiþ ve hal ve tabiat bakýmýndan pek benzediði Hacý bayram Veliyle kýyaslanarak “Bayram”adý verilmiþtir. Hacý Keyvan-bayrak kabai, (1037) tarihinde vefat etmiþtir” (GKD. Haziran 1965 Cilt 8 S 137)

Bir rivayete göre de Hacý Keyvan Gürcüler tarafýndan esir edilir. Bir müddet Gürcüler arasýnda kaldýktan sonra da asker olan Melami mensuplarýndan olan Ýbrahim Çavuþ tarafýndan satýn alýnýr ve azat edilir. Daha sonra da Melami tarikatýnda ilerleyerek kutupluk ve gavslýk makamýna eriþir. Ona kabai denmesinin nedeni ise “elbisecilik” yapmakta olmasýndan dolayýdýr. (GKD Haziran 1945 Cilt 8 S. 1288)

1899 tarihli bir Þer’i Mahkeme kaydýndan Keyvanbey vakfýna ait hamamýn ve diðer binalarýn tamir edildiði, (Güzelbey, Cilt 153, 1966, s. 77). 18. yüzyýl ortalarýnda Keyvanbey Hamamý’nda, pazar günleri yalnýzca gayrimüslim kadýnlarýn yýkanabildiði, diðer günlerde ise Müslüman kadýnlarla Müslüman olmayan kadýnlarýn birlikte yýkandýklarýný öðrenmekteyiz (Güzelbey-Yetkin, 1970, Cilt 81, s. 55).

Keyvanbey hamamý bugün hamam olarak hizmet vermemektedir. Bakýma muhtaç, restore edilerek tarihte haþmetli günlerine döneceði günleri beklemektedir.