Kavramlarýn içinin boþaltýldýðý ve itibarsýzlaþtýrýldýðý bir dönemde yaþýyoruz. Birçoðumuz kullandýðýmýz kavramlarýn ne anlama geldiðini ve o kavramýn nerde/nasýl kullanýlmasý gerektiðini bilmiyoruz. Bu kavramlardan biri tanesi de “eleþtiri” kavramýdýr. Bir konuda eleþtiri yaparken korkunç bir üslup problemimiz var. Eleþtiri nedir, nasýl yapýlýr, þahsa mý yoksa davranýþa mý yapýlýr, eleþtiri yaparken nelere dikkat etmeliyiz, eleþtirel düþünen insanlarýn özellikleri nelerdir? Bu haftaki yazýmýzda bu konulara deðineceðiz.

   Öncelikle eleþtiri kelimesinin ne anlama geldiðini öðrenelim. Eleþtiri kelimesi TDK (1988) sözlüðünde; “Bir konuda doðru ve yanlýþ yönlerini ortaya koymak maksadýyla yapýlan iþ” manasýna gelmektedir. Eleþtirinin kelime manasýna bakýnca “muhalif, hain” manasýna gelmiyor, doðru ile yanlýþý ayýrt etmek manasýna geliyor. O halde eleþtiren bir insan gördüðümüzde hain muamelesi yapmayacaðýz. Doðruyu yanlýþý birbirinden ayýrt etmeye çalýþan bir kardeþimiz olarak görmeliyiz.

  Eleþtiri Nasýl Yapýlýr: Eleþtirdiðimiz insaný dýþlamadan, kalp kýrmadan, þahsiyetini ve karakterini incitmeden yapmalýyýz. Gönül kýrmak Kabe’yi yýkmaktan daha kötü bir þey olarak kabul edilir. Çünkü gönlü inþa eden Allah’týr, Kabe’yi inþa eden insandýr. Allah’ýn inþa ettiðine deðer vermeyen kulun inþa ettiði þeye de deðer vermez. Bundan dolayý Yunus Emre, “bir kez gönül kýrdýysan kýldýðýn namaz mýdýr?” demiþtir. Kalp kýrmadan eleþtirmeliyiz ki, muhatabýmýz bizi dinlesin. 

Eleþtiri de dikkat etmemiz gereken bir husus da muhatabýmýza karþý konuþurken “sen” dilini deðil, “ben” dilini tercih etmeliyiz. Sen niye þunu yaptýn deðil, senin yerinde ben olsaydým böyle davranýrdým demeliyiz. “Sen” dili muhatabýn nefsini tahrik eder, “ben” dili ifade etmek istediðimiz konularý anlatmamýzý saðlar. 

Bir de eleþtirilen hata ne ise onu eleþtirmeliyiz. Bir insanýn yanlýþ bir davranýþýndan dolayý insaný bir bütün olarak eleþtirmek doðru deðildir. Sadece yapýlan hata eleþtirilmeli. Misal, sen ne biçim insansýn demeyeceðiz, þu konuda senin yerinde ben olsaydým þöyle davranýrdým demeliyiz.

  Eleþtiri Þahsa Mý, Davranýþa Mý Yapýlmalý?: Eleþtiri þahsýn kendisine deðil, davranýþýna yapýlmalý. Bugün en çok problem yaþadýðýmýz noktalardan bir tanesi de bu kýsýmdýr. Bir yanlýþ görüldüðünde hemen þahsýn kendisine hakaret ediliyor. Misal; salak mýsýn, aptal mýsýn, senden adam olmaz….vs vs ifadeler þahsýn kendisine bir hakarettir. Hakaret ise eleþtiri deðil, saygýsýzlýktýr. Gördüðümüz yanlýþlarda üsluba uygun olarak yapýlan davranýþ eleþtirilmeli. Bu konudaki davranýþýný hatalý buluyorum, senin yerinde olsaydým bu þekilde davranmazdým. 

Bu yanlýþ davranýþýn aðýr sonuçlarý olabilir gibi “ben dili” üzerinden yapýlan hatalý davranýþ eleþtirilmeli. Davranýþa deðil de, þahsa eleþtiri yapýldýðýnda eleþtiriye maruz kalan insanýn þahsiyet ve karakteri bozulmaktadýr. “Utanma” duygusu zarara uðruyor ve netice itibariyle hata da arsýzlaþan biri oluyor. Bunun sonucu ise fiziki þiddete kadar gidebiliyor. Halbuki baþtan itibaren davranýþ eleþtirilmiþ olsaydý konu fiziki þiddete deðil, tatlý bir sohbete dönüþmüþ olurdu.

   Eleþtiri Yaparken Nelere Dikkat Etmeliyiz?: Eleþtiride bulunurken birincisi kýyaslama yapmamalýyýz. Kýyas kiþinin nefsini kabartma tozu gibi kabartýr. Kýyasa maruz kalan insanýn haset, kýskançlýk, kibir ve kin duyma gibi duygularý uyanýr. Bunun sonucunda insanlardan nefret eden, kibirli, etrafýndaki birkaç kiþi dýþýnda kimseyi sevmeyen ve kimseye deðer vermeyen insanlara dönüþüyorlar. Bundan dolayý eleþtiride bulunurken kýyas yapmamalýyýz. 

Eleþtiride bulunurken yapýcý bir üslup olmalý, alay edilmemeli, muhatap küçük düþürülmemeli. Eleþtiride bulunurken muhatabýmýz deðersizlik hissi hissetmemeli, bilakis deðerlilik hissini hissetmeli. Konu biraz uzun aldýðý için yazýnýn devamýna bir sonraki makalede devam edelim inþallah. Haftaya buluþmak ümidiyle Allah’a emanet olunuz.

Mücahit GÜLER