M. NÝHAT MALKOÇ

            Geniþ cadde ve sokaklarýyla bulvarlar þehridir Kayseri.

            Anadolu'nun tam ortasýnda dimdik ayakta duran bir tarih, kültür ve sanayi kentidir Kayseri. Binlerce yýllýk tarihine nice þeref sayfalarý sýðdýrmýþtýr bu mamur ve maðrur þehir. Akkýþla, Bünyan, Develi, Hacýlar, Ýncesu, Kocasinan, Melikgazi, Pýnarbaþý, Sarýoðlan, Sarýz, Tomarza, Yahyalý, Talas, Özvatan, Felahiye ve Yeþilhisar olmak üzere tam on altý ilçenin kadim beyidir. Baþkent Ankara ve Konya'dan sonra Ýç Anadolu'nun en büyüðü odur.

            Þehrin adýnýn Latince "Caesarea", Yunanca "Kaysaria" biçiminden Türkçeleþtirildiði kanaati yaygýndýr. Þehrin güney kýsmýnda yer alan Erciyes, ülkemizin beþinci yüksek daðýdýr. Kayseri'nin sýrdaþý olan bu heybetli dað, kýþ sporlarý için önemli bir merkezdir.

            Kültepe'deki  Kaniþ Höyüðü'nde bulunan yazýlý belgelere göre Anadolu'nun en eski yerleþim yerlerinden birisidir Kayseri. Burada yerleþik hayat, tahminlere göre milattan önce üç binli yýllarda baþlamýþtýr. En parlak dönemini Selçuklular zamanýnda yaþamýþtýr Kayseri. Þehirdeki Selçuklu eserlerinin büyük bir yekûn teþkil etmesi bunun en büyük delilidir. 

            Argaios'un eteklerinde asýrlardýr soluklanan Kayseri'nin üzerinden sayýsýz medeniyetler geçmiþtir. Tarihî Ýpek Yolu üzerinde yer alan bu ak topraklar Asurlulardan Hititlere, Friglerden  Selçuklulara kadar onlarca medeniyete ev sahipliði yapmýþtýr. Selçuklularýn ardýndan bölgeye Ýlhanlý, Eratna, Daniþment, Dulkadiroðullarý ve Osmanlý hakim olmuþtur. Kültepe Höyüðü, Soðanlý Harabeleri, Fraktin Kaya Yazýtlarý, Ýmamkulu Anýtý, Taþçý, Gereme ve Erdemli Harabeleri þehrin geçmiþinden önemli izler taþýr.

            Bulvarlar þehridir Kayseri. Geniþ cadde ve sokaklarýyla, üzerinde dolaþanlarýn ufkunu da geniþletir bu güzide þehir. Hafif raylý sistemiyle modern bir þehir görünümündedir. Medeniyet coðrafyamýzýn sayýlý mekânlarýndandýr bu þehir. Nice tarihî mekâna tanýklýk eder bu topraklar. Her nereye nazar eyleseniz tarih orada dile gelir. Kapalýçarþý geçmiþ zamana götürür ziyaretçilerini. "Hem ziyaret hem ticaret" deyimi burada hayatýn bir gerçeðine dönüþür. Ülkemizin en zengin mutfaklarýndandýr Kayseri mutfaðý. Kayseri mutfaðýnda  pastýrma, sucuk ve mantý baþý çeker. Saymakla bitmez birbirinden lezzetli yemekleri.

            Zaman ve mekân(lar) arasýnda bir köprüdür Kayseri...

                Zaman ve mekânlar arasýnda bir köprüdür Kayseri. Tarihî özellikleriyle ön plana çýkan  Tekgöz Köprüsü, Kuruköprü Kemeri, Þahruh Köprüsü ve  Çokgöz Köprüsü geçmiþten haber vermektedir üstünden geçenlere. Kayseri'ye gidip de Selçuklu Müzesini, Etmografya Müzesini, Yaman Dede Camii'ni, Bürüngüz Camii'ni, Yaman Dede Konaðý'ný, Mimar Sinan Evi'ni, Koca Mustafa Paþa Kervansarayýný, Karatay Han'ý görmeden dönmek olmaz.

            Kayseri tabiatýn bütün cömertliðiyle kendini sergilediði doyumsuz bir þehirdir. Kapuzbaþý Þelaleleri bu fikrimizi doðrular niteliktedir. Öte yandan Yeþilhisar Soðanlý Vadisi gözlere ve gönüllere adeta bayram yaþatýr. Sultan Sazlýðý Milli Parký onu aratmaz doðrusu. Yamula Barajý sýcaklarýn doruða çýktýðý temmuz ve aðustos aylarýnda bile içimizi serinletir.

            Malum olduðu üzere 20. yüzyýl baþýnda, Sultan II. Abdülhamit tüm büyük þehirlerde birer saat kulesi ve muvakkithane yapýlmasý için ferman yayýnlamýþtý. Kayseri Saat Kulesi de bu fermanýn sonucu olarak 1906 yýlýnda inþa edilmiþtir. Söz konusu Kayseri Saat Kulesi'nde zaman durmuþtur sanki. Öyle de geçen zamana tanýklýk etmektedir lisan-ý hâliyle.

            Tarihe þahitlik eden Kayseri, Develi ve Melikgazi Kaleleri, þehrin sýnýrlarý içerisinde yer alan belli baþlý kadim kalelerdir. Sultanhaný, Karatay ve Merzifonlu Kervansaraylarý bugün de, bir zamanlar þehrin hakimi olan Selçuklu'nun ihtiþamýný yansýtmaktadýr.  Tarihî Ýpek Yolu üzerinde yer alan Kayseri'de Bedesten, Kapalýçarþý, Pamuk Haný, Vezir Haný, Merzifonlu Çarþýsý bu þehrin ticaretine hizmet etmiþ önemli hanlar ve çarþýlardýr.

            Malum olduðu üzere Osmanlýlar zamanýnda yapýlan kapalýçarþýlar arasýnda Ýstanbul Kapalýçarþý'dan sonra en büyüðü olarak kabul edilen Kayseri Kapalýçarþýsý, tarihinde birkaç defa yangýnlarla büyük zarar görmüþ olsa da bugün hâlâ dimdik ayaktadýr. Zira 1987-1991 yýllarý arasýnda bütünüyle ele alýnarak eski Osmanlý mimarisi tarzýnda yeniden yaptýrýlmýþtýr. Bir üretim ve ticaret þehri olarak ün yapan Kayseri'nin kalbi Kapalýçarþý'da atar.

            Büyük Türk seyyahý Evliya Çelebi'nin gözüyle Kayseri

            Büyük Türk seyyahý Evliya Çelebi, Þam’a düzenlediði bir seyahatin dönüþünde 1649 senesinde Kayseri’ye de uðramýþtýr. Kayseri hakkýnda Evliya Çelebi’nin verdiði bilgiler Seyahatname’nin üçüncü cildinde mevcuttur. Evliya Çelebi, bundan 367 yýl önce, Kayseri’deki sosyal hayat ve þehrin genel hususiyetleri hakkýnda birbirinden önemli bilgiler vermiþtir. Ona göre Kayserililer ticarete verdikleri önem kadar eðitime de önem vermiþlerdir. Tarihî "Çifte Medrese Hacý Kýlýç Medresesi, Hunat Hatun Medresesi, Köþk Medrese, Sahabiye Medresesi, Gülük Medresesi, Merzifonlu Medresesi, Seraceddin Medresesi, Hatuniye Medresesi ve Avgunlu Medresesi" gibi eðitim kurumlarý bunun somut delilidir.

            Dünyaca tanýnan büyük seyyahýmýz, Erciyes Daðý'nýn eteklerinde kurulu olan Kayseri'nin havasýný koklayan kiþilerin cennet rüzgârý koklamýþ gibi olduklarýný söyleyerek bu þehrin munis havasýna vurgu yapar. Evliya Çelebi yine bu þehirle ilgili olarak: “Bu þehirde yaz ve kýþ kar yaðar, toprak sulanýr. Yetmiþ yedi çeþit tahýl ve sebze yetiþtirilir.” der.

            Evliya Çelebi, manevî þahsiyetleriyle bilinen Kayseri'nin bu yönüne de vurgu yapar. Büyük seyyahýmýz söz konusu þehrin manevî mimarlarý arasýnda, bugün birçoðunu tanýmadýðýmýz þu isimleri sýralar: "Seyyid Burhaneddin Muhakkik-i Tirmizî, Muhammed Hanefi bin Emirü’l-Müminin, Þeyh Rükneddin Sincanî, Þeyh Evhadüddin Kirmânî, Þeyh Þerefüddin Musûlî, Þeyh Hasan Kayserî, Þeyh Seyyid-i Þerif, Þeyhü’l-Himmetü’l-Hulvânî, Þeyh Rûzbehan Baklî, Þeyh Nurbahþ Kâmurânî, Þeyh Molla Tatar, Hazret-i Davud u Kayserî, Sultan Melik Mehmet Gazi, Þeyh Ýbrahim Tennuri,  Arslan Dede, Þeyh Fethullah-ý Tennuri, Þeyh Ahmet Tiyrânî, Þeyh Hazret-i Hâmid Ýbn Musa el Kayserî, Abdi Dede..."

            Tarihin nabzý atar Kayseri'nin dört bir köþesinde
            Kayseri bir kümbetler ve türbeler diyarýdýr. Ali Cafer Kümbeti, Gevher Nesibe Kümbeti, Hasbek Kadý Kümbeti, Döner Kümbet, Han Kümbet, Köþk Kümbeti, Sýrçalý Kümbeti bunlardan bazýlarýdýr. Hunat Hatun Türbesi, Zeynel Abidin Türbesi, Dev-Ali Türbesi, Emir Ali Piþrev Türbesi, Hýzýr Ýlyas Türbesi, Melikgazi Türbesi, Þeyh Tennurî Türbesi, Kutluð Hatun Türbesi ve Seyyid Burhaneddin Türbesi, bu türbelere örnek teþkil eder.

            Yukarýda belirttiðimiz gibi Mevlâna'nýn hocalarýndan biri olan Seyyid Burhaneddin Muhakkik-i Tirmizî Hazretleri(1165-1244)'nin türbesi de buradadýr. Yolumuzu aydýnlatanlardan biri olan bu yüce þahsiyet, Kayseri'nin manevî mimarlarýndan biridir.

            Mimar demiþken gerçek manada abidevî eserler inþa eden, taþlarý konuþturan Kayserili büyük mimar, Mimar Sinan'ý da unutmamak gerekir. Osmanlý topraklarýný birbirinden güzel camilerle süsleyen bu büyük mimar, Kayseri'nin yetiþtirmiþ olduðu çok mühim bir deðerdir.

            Anadolu'nun görülmeye ve yaþanmaya layýk topraklarýnýn baþýnda gelir Kayseri. Sevginin, paylaþmanýn ve umudun nabzý atar bu þehrin cadde ve sokaklarýnda. Bereketli topraklarý vardýr bu kadim þehrin. Kayseri Baðlarýnda yetiþen mahsuller  topraðýn cömertliðinin ispatý gibidir. Bir tohuma neredeyse bin ürün alýrsýnýz baðlardan ve bahçelerden.

            Kayseri'de günümüze ulaþan tarihî camiler genellikle Daniþmentliler ve Selçuklular zamanýnda yapýlmýþtýr. "Gülük Camii, Hacý Kýlýç Camii, Han Camii, Lale Camii, Sivasî Hatun Camii(Develi Ulu Camii), Bünyan Ulu Camii, Cami-i Kebir ve Hunat Camii gibi mabetler Selçuklu döneminden kalma  kadim eserlerdir. Bunun istisnalarýndan birini teþkil eden Kurþunlu Camii, Osmanlýlar zamanýnda yapýlmýþ en önemli eser olarak dikkati çekmektedir. Kurþunlu Camii, ayný zamanda bir Kayserili olan Mimar Koca Sinan'ýn eseridir.

            Anadolu'nun en eski camileridir ulu camiler. Ulu camiler bir anlamda o þehrin yüreðinin attýðý yerdir. Sosyal, dinî ve ticarî hayat onlarýn etrafýnda þekillenir. Özellikle cuma namazý için bu camiler tercih edilir. Bir anlamda özel bir yere ve konuma sahiptirler.  Türkiye'de toplamda 118 tane bulunan ulu camilerden biri de Kayseri'dedir. Kayseri Ulu Camii de þehrin þah damarý konumundadýr.  Kayseri'nin göz kamaþtýrýcý mabetlerinden biridir Ulu Camii... Bu kutlu mabet, 1134-1143 yýllarý arasýnda Daniþmentli Melik Mehmet Gazi tarafýndan  inþa ettirilmiþtir. Bu görkemli mabet dikdörtgen planlýdýr. Kýrk iki kemerlidir.

Kayseri'de ticarî ve sosyal hayat bu camii etrafýnda þekillenmiþtir. Ulu Cami, Kayseri þehir merkezinde, Kapalýçarþý'nýn yanýnda yer almaktadýr. Ulu Cami olarak bilinmekle beraber deðiþik kaynaklarda "Cami-i Kebir" veya "Sultan Camii" olarak da anýlmaktadýr. 

            Hunat Hatun Camii ve Külliyesi

            Tarihî eserler þehirlerin tapusu hükmündedir. Onlar dünle yarýn arasýnda köprü vazifesi görürler. Tarihî eserlerden yoksun þehirler, nüfus olarak(kemiyet olarak) büyük olsalar da manevî büyüklüðe eriþemezler. Tarihî eserler þehirlerin hüviyet cüzdaný gibidir.      Bütün tarihî þehirler gibi Kayseri'nin de bir hafýzasý vardýr. Yarýnýn Kayseri'si bu bellek üzerine kuruludur. Þehrin kimliðinin muhafaza edilmesi onun gücüne güç katmaktadýr.            Kayseri'nin tarihî dokusunu oluþturan eserlerin baþýnda Hunat Hatun Külliyesi gelmektedir. Bu kadim eser, Anadolu Selçuklularýnýn ilk külliyesidir. I. Alaeddin Keykubad'ýn eþi ve II. Gýyaseddin Keyhusrev'in annesi Mahperi Huand (Hunad, Hunat) Hatun tarafýndan 1238 tarihinde þehrin orta yerinde yaptýrýlmýþ olan külliye cami, medrese, hamam, türbe ve imaretten oluþmuþ tarihî yapýlar manzumedir. En önemli kýsýmlarý cami ve medresedir.

            Günümüzde de dimdik ayakta kalmayý baþaran külliyenin en önemli kýsmý olan Hunat Camii'nin inþaatý, kapýlarýnýn üzerindeki kitabelere bakýlýrsa 635 yýlýnýn Þevval ayýnda (Haziran 1238) tamamlanmýþtýr. Selçuklu döneminde ''Huvand” unvaný Selçuklu saray ailesine özel bir unvan olarak verilmektedir. Mahperi Hatun da bu unvaný kullandýðý için Cami Huvane'dan Türkçeleþerek "Hunat Camii" olarak adlandýrýlmýþtýr. Dikdörtgen planlý bu güzel mabet, Kayseri'nin Selçuklulardan günümüze gelen en büyük camiidir. Dikdörtgenin kýsa ekseni doðrultusunda 8, uzun ekseni boyunca 10 kemer aralýklarýna bölünmüþtür. Dört köþe ayaklar kemerleri tutmaktadýr.  Kýrk sekiz büyük ayaklarla beslenen kemerler üzerine oturtulan tavan tonoz þeklindedir. Ortadaki kubbesi daha sonra yapýlmýþtýr. Caminin Kitabesinde ise þöyle denilmektedir : "Bu mübarek mescidin yapýlmasýný, Fetihler babasý, dünya ve dinin yardýmý ve emaný, Keykubad'ýn oðlu, Keyhüsrev zamanýnda, yüksek mertebe sahibi zahide, saliha, dünya ve dini safvetti, hayýrlarýn öncüsü, büyük valide emretmiþtir."

            Hunat Camii'nin ana ve orijinal giriþ kapýlarý doðu ve batý yönündeki taç kapýlardýr. Sonradan açýlan kuzey kapýsý ile üç giriþi olan caminin kuzey-güney ekseninde on bölümü bulunmaktadýr. Ana kapý batýdadýr. Bu kapýnýn giriþte sol tarafýnda, caminin kuzey ucunda, Mahperi Hatun'un türbesi bulunmaktadýr. Caminin orijinal Selçuklu minaresi bulunmamaktadýr. Zira klasik Selçuklu mimarisinde minare yoktur. Batý taç kapýsý üzerinde yer alan minber, minare ve yine batý taç kapýsýna dayanan büyük bir minare daha bulunmaktadýr. Büyük taþ minare Sultan II. Abdülhamid tarafýndan 1900'de yaptýrýlmýþtýr. Taç kapýnýn üzerindeki minber-minare ise altý ayaklý, altýgen gövdeli, üstü ve külahý  kare planlý zarif bir eserdir. 1727'de yapýlan onarým esnasýnda yapýldýðý tahmin edilmektedir.

            Bütün Selçuklu camilerinin içi, genelde mihrap ve minber hariç, süslemesizdir. Hunat Hatun Camii’nde de mihrap en önemli unsurlardan birisidir. Mukarnaslý mihrap geometrik örgülerle çevrelenmiþ, istiridye kabuðu þeklinde motiflendirilmiþ üç niþten oluþmuþtur. Her iki yanýnda ise döner mermer sütunlar vardýr. Caminin bir diðer özelliði de minberidir. Çivisiz geçme kündekâri tekniði ile geometrik motifli parçalardan kurulmuþtur. Bu dekoratif panolar arasýnda uzun bordürler halinde çeþitli ayet ve dualar yer almaktadýr. Çift kanatlý kapýsý ve korkuluklarý oyma kafes iþçiliðinin zarif örnekleridir. Bunlar mabede ayrý bir güzellik katar.

            Bir açýk hava müzesini andýran Kayseri, hiç uyanmak istemediðimiz bir uykuda gördüðümüz efsunlu bir rüyadýr. Susayanlara can suyudur. Türkiye'nin talihi ve tarihidir.