“Topalla gezen aksama öðrenir.” atasözünün açýklamasý da “Körle yatan þaþý kalkar.” atasözüyle eþ deðer olarak: “Kusurlu kimselerle düþüp kalkanlar, onlardan kötü huy kaparlar.” þeklindedir. Ben yýllardýr tekerlekli sandalye kullanan bir insaným ve çevremde binlerce arkadaþým oldu. Bunlardan bir tanesinin dahi þu ana kadar benden kötü huy, ahlaksýzlýk ve benzeri gibi bir þey öðrendiðini söyleyen olmadý. Koltuk deðneði ve yürüme cihazý kullanan binlerce engelli arkadaþýmýn da duyduðunu sanmýyorum.

Bildiðiniz gibi her insan hayatý boyunca bir veya birkaç defa hata yaptýðý olaylarla karþýlaþýr. Sonuçta hatasýz insan olmaz. Hata yapan insan bir daha ayný hataya düþmemek amacýyla gerekli hassasiyeti göstererek tedbir alýr. Tekrar ayný hata yapýlmaz mý? Elbette yapýlabilir. Aklýný ve mantýðýný kullanamayan her insan hata üzerine hata yapabilir. Ayný hatayý yapan insan bir yerlerde yanlýþ yaptýðýnýn ve yanlýþ karar verdiðinin farkýnda deðildir. Ýþte bu olayý anlatmak, ayný hataya düþen insanlarýn durumunu belirtmek ve dikkatli olmalarýný vurgulamak amacýyla: “Kör bile düþtüðü çukura bir daha düþmez.” ya da “Eþek bile düþtüðü çukura bir daha düþmez.” atasözü kullanýlarak engellilere ötekileþtirilme yapýlmýþtýr.

“Körler saðýrlar, birbirini aðýrlar.” atasözünün açýklamasýna baktýðýmýzda kimi yerde: “Toplum içinde önemsenmeyen kiþiler birbirlerine deðer verir, saygý gösterirler.” þeklinde açýklanýrken kimi yerde de: “Bedensel engelleri veya farklý özelliklerinden dolayý toplum tarafýndan önemsenmeyen, ciddiye alýnmayan, dýþlanan insanlar birbirlerini daha iyi anladýklarý için bir arada olurlar, birbirlerine yakýnlýk gösterip, destek olurlar. Ortak hobileri, eðlence kültürleri, sosyal statüleri olanlar genelde birbirleriyle ortak mekânlarda ve beraber zaman geçirirler.” þeklinde açýklandýðýný görürüz. Gördüðünüz gibi burada da yine görme ve iþitme engellilerin, toplum tarafýndan önemsenmeyen, ciddiye alýnmayarak dýþlanan insanlarýn birbirleriyle daha iyi diyalog kurup anlaþabildikleri vurgulanmaktadýr. Yine ayrýmcý ve ötekileþtiren bir atasözü açýklamasýný görmekteyiz.

Sanýrsýnýz ki herhangi bir engelliliði olmayan insanlar birbiriyle daha iyi anlaþabilmektedir. Hepimizin de bildiði gibi ayný düþünce, fikir, inanç ve dili paylaþan insanlarýn birbiriyle daha iyi iletiþim kurarak anlaþtýðý bir gerçektir. Farklý düþünce, fikir, inanç ve dilde olan insanlardan çok, ayný özellikleri paylaþtýklarý kiþilere deðer verir ve etkileþimde bulunurlar. Bunu anlatmak amacýyla: “Körler saðýrlar, birbirini aðýrlar.” atasözünü kullanmaya ve engellileri ötekileþtirmeye gerek var mý?

“Saðýra sözünü, köre yüzünü süsleme, yorulursun.” Bu atasözünün temelinde ise iþitme engellilere istediðin bir melodi gibi, bir ninni gibi güzel sözler söylersen söyle seni duymayacaktýr. Görme engellilerin karþýsýnda da istediðin kadar güzel ve þýk kýyafetler giyerek, makyaj yapsan da senin dýþ güzelliðinin, fiziki güzelliðinin farkýnda olamayacaktýr. Bu nedenle nefesini boþuna tüketme ve boþuna yorulma anlamý yatmaktadýr.

Peki, sözde duyan ve gören her insan sizi gerçekten duyuyor ve görüyor mu sanýyorsunuz? Hiç sanmýyorum! Örnek vermek gerekirse; sözde gören ve duyan binlerce seçilmiþ siyasilerle atanmýþ idarecilere “þu konuda yanlýþ giden bir þeyler var, hata yapýyorsunuz” dediðinizde geneli de “görmedim, duymadým” ve “bilmiyorum” diyeceklerdir. Görmek istemeyen ve duymak istemeyen kiþilere siz istediðiniz kadar sözünüzü, istediðiniz kadar da yüzünüzü süsleyin yine de sizi ne duyacaktýr ne de görecektir. Bunun iþitme ya da görme engelliliðiyle en ufak bir alakasý yoktur.

Kullanýlan bu atasözleri ile deyimlerden bazýlarýný kullanan insanlarýn karþýsýndaki kiþiye küfretmek, hakaret etmek, küçük görmek, aþaðýlamak için dile getirdiðini de görürüz. “Oðlum sakat mýsýn sen?”, “Sen kafadan sakatsýn!”, “Özürlü müsün nesin?”, “Bu iþte bir sakatlýk var!”, “Bakar körsün sen!” gibi kullanýlan sözler ilk akla gelenlerdendir.

Sözlü tartýþmalar kavgaya dönüþtüðünde ise: “Sakat sakat konuþma çek git baþýmdan.”, “Allah vurmuþ sana bir de ben vurmayayým.”, “Hâline bakmýyorsun gelmiþ konuþuyorsun!” gibi kullanýlan sözler de dilimizde yerleþmiþ olan engelliye karþý olumsuz olan, ayrýmcý bakýþ açýmýzýn bir yansýmasýdýr.

Hiç unutmam, bundan on üç yýl kadar önce, 2007 yýlýnýn Þubat ayýnda ilimizin bir milletvekili, yerel basýnda çalýþan bir görevli ile arasýnda geçen tartýþmadan sonra televizyon haber bültenine canlý baðlantýyla katýlarak: “Soruyu soran zihinsel özürlüdür!” þeklinde bir ifade kullanmýþtý.

Tartýþtýðý kiþiyi aþaðýlamak ve küçümsemek amacýyla kullandýðý kelime ile hakaret etmek isterken “Soruyu soran zihinsel özürlüdür!” ifadesini kullanmýþtý. Sanýrsýn ki insanlarýn hoþuna gitmeyen her soruyu zihinsel engelliler sormaktadýr…

Bedensel engelli bedensel engelliyle, görme engelli görme engelliyle, uzun boylular uzun boylularla, kýsa boylular kýsa boylularla, þiþmanlar þiþmanlarla, zayýflar zayýflarla, kadýnlar kadýnlarla, erkekler erkeklerle, esmeri, sarýþýný, kumralý kýsacasý her insan kendi benzeriyle arkadaþ olacak desek ne düþünürsünüz. Elbette bunun olmasýna imkân olmadýðý gibi hiç kimse de kabul etmez. Peki, bunu kim mi söylüyor? “Bir kiþi, kendine denk ve uygun olan kiþiyle arkadaþ olur.” þeklinde açýklamasý olan “Baz bazla; kaz kazla; kel tavuk topal horozla.” diyen atasözü de bunu demek istiyor. Ýnsanlarý ötekileþtiren ve ayrýmcý bir yaklaþým gösteren atasözlerinden bir tanesi de budur.

Engellilerle ilgili olan bu tür atasözleri ile deyimler bu þekilde uzayýp gider. Bunlardan birkaçýna da kýsaca deðinmek gerekirse…

Bekâr gözü, kör gözü: Bekâr erkek, evlenme istek ve heyecaný içinde olduðundan alacaðý kýzýn kusurlarýný göremez.

Caminin (mescidin) mumunu yiyen kedinin gözü kör olur: Kendisini büyüten, yetiþtiren, besleyen kimsenin ya da bir kamu kurumunun malýna hýyanet eden, el uzatan kiþi onmaz, cezasýný bulur.

Eli ayaðý düzgün birini bulmak: Eli yüzü düzgün, çirkin olmayan güzel olan.

Gece iþi, kör iþi: Gece yapýlan iþ, körlerin yaptýðý iþ gibi özensiz olur. Çünkü ýþýk yetersizliði, iþin bütün incelikleriyle yapýlmasýna olanak vermez. Bu nedenle iþlerimizi gündüz yapmayý yeðlemeliyiz.

Gittiðin yer kör ise gözünü yum da bak: Akýbetinin ne olacaðýný bilmediðimiz durumlarda erdemli insanlar gibi davranmalýyýz. Sonunu ve gidiþatýný bilemediðimiz durumlarda daha yavaþ hareket etmeli, kalýcý ve yapýcý olmalý, çok fazla çýrpýnmadan manevi olarak sonumuzu görmeye çalýþmalýyýz.

-Devam edecek-