DALKAVUKLAR VE SOYTARILAR

Krallarýn soytarýlarý, padiþahlarýn dalkavuklarý olur:

Önce soytarýlýk nedir, ne iþ yapar, sorusuna cevap arayalým: Krallýk dönemlerinde her kral sarayýnda mutlaka soytarý bulundururdu. Soytarýlar, söylediði nükteli sözlerle, esprileriyle krala ve avenesine neþeli vakitler geçirtirdi. Soytarýlar, öyle zaman olurdu ki, kralýn aldýðý kararlarý, söylediði sözleri uluorta kralýn yüzüne hiç çekinmeden söylerdi. Deyim yerindeyse “taþý gediðine” koyardý. Kral, soytarýsýnýn bu iðneleyici sözlerine kýzmaz, bilakis bahþiþ vererek ödüllendirirdi. Bu nedenle soytarýlar, daha fazla bahþiþ alabilmek için yeteneðini bir hayli zorlar, gün görmemiþ sözler icat eder, kralýn yüzüne karþý söyleyebilirdi. Yani soytarý-lar sarayýn neþesi, mutluluk kaynaðýydý diyebiliriz.

Ya dalkavukluk nedir, ne iþ yapardý? Kýsaca deðinelim:

Dalkavuklar, efendilerinin yani padiþah hazretlerinin söylediði her sözü peþinen onaylayan; “haklýsýnýz efendin. Doðrudur efendim. Siz daha iyisini bilirsiniz efendim. Ne de güzel buyurdunuz efendim.” diyerek, efendisinin nefsini okþayýp þiþirirdi. Tabi bu pohpohlanmak efendinin pek hoþuna gider ve dalkavuðunu ödüllendirirdi.

Ýnsanýn aklýna takýlýyor ister istemez. Bu dalkavukluk nasýl ortaya çýkmýþ acaba? Bunu da þöyle bir araþtýrdým, bakýn þöyle bir sonuç çýktý ortaya: Dal, sallanan anlamýna geliyor. Kavuk ise aðaç kabuðu. Bu aðaç kabuðunu sallayana dalkavuk denilirmiþ! Osmanlý döneminde, bu zatlara dalkavuk denilmesinin ardýnda giyinme biçimi yatýyor. Nasýl mý? Osmanlý’da kavuk, her zaman çevresine bir þey sarýlarak giyilen baþ kapatmadýr. Dalkavuklarýn ise etrafýna serpuþ serilmeden kavuðu çýplak takmalarý emrolunmuþ. Yani, kýyafetlerinde büyük bir arma bulunurmuþ.

  Dalkavukluðun Kelime Kökeni ve Tarihçesi:

 Kelime kökü olarak sallamak, çýrpmak anlamýna gelen dal, dala veya dalla fiilinden türetilmiþtir. Kavuk sallayana dalkavuk, eli kýlýçlý, kýlýç sallayana dalkýlýç ve elinde silah tutan savaþa hazýr askere (…..) denilirdi. Günümüzde argo kelimeler arasýnda olduðu için ‘dal’ ile baþlayan bu kelimeyi burada telaffuz etmiyorum.

Osmanlý döneminde dalkavukluk seçkin meslekler arasýna girince baþlarýna bir yönetici seçerek dalkavukluk mesleðini tüzüðe baðlamýþlar. Bu süreçte dalkavukluk mesleði aðýr iþçilik grubu-na alýnmýþ. 1 Sultan Mahmut döneminde dalkavuklar içinde bulunduklarý zorlu þartlarý padiþaha sunmuþlar; “Devletli, inayetli, merhametli efendimiz! Kimsesiz dalkavuk kullarýnýzýn arzuhalidir. Her sene Ramazan-ý Þerif geldiðinde Ýstanbul’da davetli, da vetsiz iftar yemeðine gideriz. Ulemanýn, ricalin ve devlet büyük-lerinin sofralarýnda çeþitli nefis yemekler, türlü türlü reçeller, aþureler, tavukgöðüsleri, helvalar, kaymaklý baklavalar yer içeriz. Lakin içimizde bazý edepsizler bulunup, edebe uymayan tavýrlarýyla velinimetimiz efendimizi gücendirmekte, zarar hepimize dokunmaktadýr. Dalkavukluk bir nizama baðlanmasa, cümle-mizin açlýktan öleceði aþikârdýr…”

Burada ilginç bir durum var bana göre: Soytarýlar, hiç çekinmeden krallarýnýn yüzüne hatalarý söyleyebilirken, esprileriyle insanlarý kýrýp-geçirirken, neden dalkavuklar padiþahlarý sürekli pohpohlamak zorunda kalýyor? Öyle deðil mi? Bunun sebebi olsa olsa, padiþah hazretlerinin yergiden çok övülmeyi istiyor olmalarýdýr. Sürekli þiþinmek, hiç fena bir durum olmasa gerek!

Oysa bu topraklarda doðan binlerce yýllýk komedi geleneðinde, hele hele Antik Yunan Komedyalarýnda ‘uyarý’ seyirciyi güldürerek yapýlýr. Taþlama olgusunun deyim yerindeyse taþ gibi oturduðu Aristophanes’te yönetimdeki yolsuzluklar, yargýdaki adaletsizlikler, insanoðlunun içinde gizlemek için çaba gösterdiði ‘hayvanlýk’, savaþ ve öldürme tutkusu, sanat ve felsefe dünyasýnda anlaþýlamayan ‘aðýz kalabalýðý’ yerilir, bunun karþýsýnda insancýl deðerler, anlayýþ, hoþgörü, barýþa olan baðlýlýk yüceltilmeye çalýþýlýr.

Oysa bu topraklarda doðan, binlerce yýllýk komedi geleneðinde, hele hele Antik Yunan Komedyalarýnda ‘uyarý’ seyirciyi güldürerek yapýlýr. Taþlama olgusunun deyim yerindeyse taþ gibi oturduðu Aristophanes’te yönetimdeki yolsuzluklar, yargýdaki adaletsizlikler, insanoðlunun içinde gizlemek için çaba gösterdiði ‘hayvanlýk’, savaþ ve öldürme tutkusu, sanat ve felsefe dünyasýnda anlaþýlamayan ‘aðýz kalabalýðý’ yerilir, bunun karþýsýnda insancýl deðerler, anlayýþ, hoþgörü, barýþa olan baðlýlýk yüceltilmeye çalýþýlýr.

Anadolu topraklarýnda yani bizim gibi ülkelerde zaman zaman baskýcý dönem, insanlarý kamçýlar. Bu durum, hem komedi sa-natýný hem de mizahý geliþtirir. Anadolu’nun baðrýndan fýþkýran çok sayýda mizah, komedi, satir, yergi ve eleþtiri yapabilen sa-natçýlar gelip, geçmiþtir. Bu seçkin kiþilerden bazýlarý þunlardýr. Namýk Kemal, Can Yücel, Aziz Nesin, hatta Geleneksel Türk Tiyatrosu’nda ortaoyununda Hacivat ile Karagöz’dür. Hacivat ile Karagöz, Meddahta siyasal veya baþka alanlarda bir iktidarýn yergisi, kültürel bir deðer ve gerçek olarak kabul edilmiþtir.

Padiþahlarý allayýp-pullamak öyle ‘beleþ’ olmazdý öyle deðil mi? Bakýnýz, Reþat Ekrem Koçu’nun “Hayat Tarihi Mecmuasýnda ücretlendirme nasýl sýnýflandýrýlmýþ: “Dalkavuðun burnuna fiske vurmak 20 para, suratýna tokat atma 30 para, merdivenden yuvarlanma 180 para vs.

Zaman ilerledikçe, insanlarýn sosyo-kültürel psikolojik geliþimi

de deðiþime uðruyor. Dün meslek olarak görülen soytarýlýk ve dalkavukluk gibi meslekler de doðal süreç içerisinde deðiþime uðruyor. O dönemin teþkilatlý bir mesleði haline gelen dalka-vukluk, þimdilerde adý ile yaþýyor. Yazýnýn bütünlüðü içerisinde konuyu deðerlendirecek olursak eðer; siyasi olduðu hemen göze çarpar. O dönemlerin mesleði siyasete yaslanmýþ ise bu dönemlerde de adý dalkavuk-soytarý olmamakla birlikte yaptýklarý ile soytarýlarý ve dalkavuklarý çatlatacak bir hale dönüþtü. Yakýn tarihimizde de saraylarda ve köþklerde devleti yöneten þahýslar, soytarýlýða ve dalkavukluða meyilli ve idarecilerin de, ideolojilerine uyum saðlayabilecek þahýslarý etrafýnda toplamaktadýr. Adý, kimi zaman yazar, kimi zaman akademisyen, kimi zaman din a-damý ya da iþ adamlýðýndan meclise girmiþ televizyon ve gazete sahibi zat-ý muhteremler saraylarda ve köþklerde tüm güçleriyle hükümet politikalarýna destek vererek halký efsunlama iþlevi görüyorlar. Bunca desteði yeterli görmeyen muktedirler, yüzlerce kiþiyi ‘trollik’ mesleðine alarak ücret karþýlýðýnda hükümet politikalarýný övmekle görevlendiriyor. Sadece destek olsa iyi! Bu insanlarýn muhaliflere insan olanýn aðzýna yakýþmayacak küfürlerle, hakaretlerle, tehditlerle ve montaj sanatýný da gayet iyi icra ederek saldýrýyorlar. Ýþ adamlarýna kýyak ihalelerin yanýnda, ba-zý seçkin beylere/bürokratlara üç-beþ kurumdan görev icad ediliyor ve aldýklarý maaþlar yetmezmiþ gibi ayrýca ‘huzur’ hakký adý altýnda maaþ baðlanýyor. Adamlar aç! Yazýk! Gecesini gündüzüne katarak devletimizin alî menfaatleri uðruna çok büyük fedakârlýk yapýyorlar! Bunca maaþ onlara yeter mi hiç! Az bile!

Bu insanlarýn televizyonlarda yaptýðý açýklamalara baktýðýmýz-da; yalaný da, talaný da, haksýzlýðý da, adaletteki adaletsizliði de, iç ve dýþ politikadaki asrýn çöküþünü de, Ege’deki adalarýmýzýn da Yunanistan tarafýndan iþgaline alkýþ tutuyor, farklý söylemlerle tüm gerçekleri perdelemeye çalýþýyorlar. Bu üstün hizmetlerin karþýlýðýnda elbette ‘bahþiþ’ alacak deðiller. ‘Huzur hakký’ ilaveli çoklu görevlerden maaþ alýyorlar! Çýkarlarý uðruna ülkenin yýkýmýna ‘þakþakçýlýk’ yaptýklarý için günümüzde bu kiþiliksiz ve kimliksiz kiþilere ne dalkavuk diyebiliriz, ne de soytarý. Bu iki ke-lime birbirinden farklý iþlevi olan kavramlardýr.

Konumu dalkavuklar için söylenmiþ özlü bir söz ve fýkra ile ta-mamlýyorum: Kemal Tahir diyor ki; “Dalkavuk, efendisini boyun bükerek aldatýr.”

Padiþah ve patlýcam:

Padiþahýn caný patlýcan yemek istemiþ, hemen piþirmiþler, afiyetle yemiþ ve demiþ ki:

- Þu patlýcan ne güzel sebzedir.

Dalkavuk onaylamýþ:

- Aðzýnýzýn tadýný biliyorsunuz efendim. Patlýcan öyle lezizdir ki; 40 çeþit yemeði olur, tatlýsý olur, turþusu olur... Ýnsan yemeðe doyamaz, parmaklarýný yer.

Padiþah ertesi gün tersinden kalkmýþ. Bir gün önce çok beðendi diye, yine patlýcan yemeði piþirip, sofrasýna getirmiþler. Padiþah kükremiþ bu sefer:

- Bu ne yahu? Her gün patlýcan, her gün patlýcan, bari bi þeye benzese!

Dalkavuk atýlmýþ hemen:

- Haklýsýnýz efendimiz, ne yemeði yemek, ne tadý tat, zaten kara kuru bi þey!

Padiþah çok kýzmýþ ve dalkavuða baðýrmýþ:

- Daha dün, patlýcaný yere göðe sýðdýramayan sen deðil miydin? Benimle alay mý ediyorsun?

Zavallý dalkavuk boynunu bükmüþ ve demiþ ki:

- Aman padiþahým, yanlýþ anlamayýn! Ben sizin patlýcanýnýz deðilim, ama dalkavuðunuzum!