Hukuk literatüründe; usul, esastan önce gelir. Yani hukuka aykýrý bir yöntemle; maddi gerçeklik arayýþýna, iddiaya, ithama, hükme izin verilemez. Fakat bilimsel gerçeklik, doðruluk, dürüstlük, doðallýk ve vicdan hepsinin üstündedir. Bunlar yoksa, usul de esas da boþa düþer. Bu genel kriter, yaþamýn ve bilimin diðer alanlarýnda da geçerlidir. Diðer türlü, delillendirme, gerekçelendirme, temellendirme saðlýklý olmaz. Sürdürülebilirlik ve kabul edilebilirlik; somut bir veriye dayanamaz.

   Bilim, ahlak, adalet ve vicdani kanaatin; dayanaðý, kaynaðý ve ölçüsü, herhangi bir dini/felsefi soyut inanç veya inançsýzlýk deðildir. Bunlarýn dýþýnda kalan diðer tüm ilke, öðreti ve ideolojiler de deðildir. Her þey, her anlayýþ, kendi yolunda, diðerine deðmeden, etkile(n)meden doðal akmalýdýr. Aralarýnda bir veri alýþveriþi, iletiþim ve dayanýþma, denge olmasý normaldir. Fakat göreceli olan soyut inançlar; aklýn direksiyonuna geçmemelidir. Filozof Ýbni Rüþd, “Akýl dinden üstündür” der. “Ýman akýl kabýna dolar” sözü de bunu pekiþtirir.

   Yeryüzü toplumlarýnda, dini hassasiyetleri yüksek olup, derinliði, nezaketi ve ufku bomboþ insanlar görebileceðiniz gibi, evrensel kabul görmüþ deðerlerden beslenenler de vardýr. Ayrýca inançlarla barýþýk olmayan, ihtiyaç duymayan tanrýtanýmazlardan da; adaleti, çalýþkanlýðý, dürüstlüðü, hoþgörüyü, saygýyý, özgürlüðü ön planda çýkaranlar olduðu gibi bu deðerlere mesafeli tiplere de rastlarýz. Her iki anlayýþ gruplarýndan kimliði oturmamýþ insanlar, amacý, hedefi, sorumluluk bilinci zayýf þahsiyetler; aç, açýk ve etiketsiz kalmamak için bir mahalleye sýðýnmayý kazanç olarak görürler. Göründükleri gibi de olamazlar.

   Bilimde ve sosyal yaþamda; tüm öðe ve girdilerin miktar, kývam, zamanlama ve karýþým ölçüleri önemlidir. Bir þeyi az veya çok katmanýz, dengeyi ve hedeflenen amacý bozacaktýr. Duygu, düþünce ve tüm inanç türleri için ayný örneklemeyi dikkate alabiliriz. Yeme, içme, ilaç, uyku ve çalýþma ölçü ve zamanlamasý gibi; duygu, düþünce, tercih ve tüm eylemlerimizde bir alt/üst sýnýr olmalýdýr.

   Doðru ayaða kalkana kadar, yalan dünyanýn çevresini kýrk defa dolaþýrmýþ. Ýnanç nedir, neyi karþýlar, neyi çözer/çözümler, hangi alanlarda aktif olmalý ve nelere müdahil olmalýdýr?
Hak ettiðimiz davranýþ veya yönetim þekli; ancak yurttaþlarýn tek tek donaným ve bilinç düzeylerinin toplamýndan oluþacaktýr.

Bilgiye eriþim, iletiþim, etkileþim, deðiþim, tasarým, geliþim, üretim ve dönüþüme “evet” fakat baþkalaþýma “hayýr” diyoruz.

   Bizim dýþýmýzdaki diðer insanlarýn irade, duygu ve düþünce dünyalarý; bizim için imar, inþaat, hasat, ameliyat, deney ve imalat alaný/ platformu deðildir. Etki ve yetki alanýmýzýn sýnýrlarý olmalýdýr. Her insanýn doðuþtan sahip olduðu can, irade, onur ve erdeminin dokunulmazlýðý vardýr.

   Gereði ve gerekçesi ne olursa olsun; bir duygu, düþünce, inanç, tercih, öðreti, eylem veya medeniyet; bilim, akýl, mantýk ve insani vicdan temelli deðilse, aldatmaya, ayrýþtýrmaya ve çökmeye mahkumdur.

   Öncelikle insanýn duygusal, biyolojik, toplumsal ve doðal ihtiyaçlarý karþýlanmalý ve/ya bireye onlarý karþýlama fýrsatý saðlanmalýdýr. Diðer türlü önerilen ve öngörülen tüm inanç ve öðretiler; tutunacak bir zemin bulamayacaktýr. Bir atasözümüz: “Aç ayý oynamaz.” der. Buradan insanýn da bir ders çýkarmasý gerekir. “Ýnsan aç kalmaya görsün, inançlarýný bile yer. Albert Camus” sözü da bu gerçekliðin insan versiyonudur. Bir toplumda; dinler, mezhepler, inançlar, ideolojiler, meþrepler; kazanç, kariyer ve makam kapýsý olmuþsa, toplumsal çeþitlilik, özgürlük, refah, erdem, dayanýþma, ahlak, güvenlik ve adalet deðer ve ilkeleri kesintiye uðrayacaktýr.

   Akýl, mantýk, vicdan, bilim, ahlak, adalet, nezaket; bir toplumu ayakta tutan, kabul edilebilir ve sürdürülebilir kýlan, aydýnlatan “seri lamba devresi” gibidir. Bu lambalardan bir tanesi patladý mý, diðerleri de ýþýk vermez, karanlýk bir devir baþlar. Bu bilimsel ve deðiþmez bir gerçektir.
Din, felsefe, kültür, sanat, edebiyat, müzik, teknoloji, sanayi, savunma, tarým, enerji vb. ikinci derecedeki toplumsal deðerler ise “paralel lamba devresi” gibidir. Enerjisini toplumdan ve onun yapý taþý olan yurttaþlardan alýr. Bu lambalardan biri patlarsa, elbette bir noksanlýktýr, telafisi gerekir fakat diðer lambalarý etkilemez, onlar toplumu aydýnlatmaya, ihtiyaçlarýný karþýlamaya devam ederler.

                                                   “Kýsýrlaþtýrýlmýþ Din ve ideoloji Anlayýþý”

   Slogan haline gelmiþ bir anlatýmla söze baþlayalým. “Ýncil’in ilk emri Sev, Tevrat’ýn: Yaþat, Kuran'ýn: Oku” Fakat buna raðmen Hristiyan sevmedi, Yahudi katletti. Müslüman ise okumadý, cehaletten kurtulamadý. Bunlarý genelleþtirmek elbette saðduyulu yaklaþým olmaz fakat genel bir gözlem yaptýðýmýzda çoðunlukla bu kanýya varýrýz. Sonuçlara, alýnan mesafeye, olaylara bakýnca bu gözlem ortaya çýkýyor.
   Bu tür bir istismar yalnýzca inanç alanýnda sýnýrlý deðildir. Ýdeolojik, mitolojik, felsefi vb. akýmlar da arka planda farklý eylemlerin odaðý olduklarýndan; toplumsal alaný istismar edebilmiþlerdir.
Demokratik seçimle iktidara gelen Nazi Almanya’sý ile, Sosyolog Marx’ýn öðretilerini istismar edip, polit büro yönetimiyle Kapitalist ve Emperyalist bir güce dönüþen SSCB iktidarlarýný gösterebiliriz.
Ülkemizde de 101 yýllýk cumhuriyet rejiminin, ne kadar demokratik, laik, sosyal, çaðdaþ ve hukuk devletine dönüþebildiðini varýn siz ölçümleyin.

   Oysaki; dünya genelinde ahlak, adalet, dayanýþma, güven, huzur, refah, sürdürülebilirlik, öngörülebilirlik üretemeyen bir din/düþünce/ideoloji anlayýþý nasýl olur da bu kadar geniþ kitleleri arkasýndan sürükleyebilir?

   Günümüzde devlet teþkilatlarý; yalnýzca akla, saðduyuya, hakkaniyete, meþruiyete, ortak kanaatlere ve bilime dayanan, pozitif ve somut, mantýkla çeliþmeyen ilkeleri olan hukuk kurallarý ortaya koymalý, uygulamalý/denetlemeli ve sürdürebilmelidir. Her yazýlan uygulanmalý, her uygulama raporlanmalý ve denetlenmelidir. Eðe, býçaðý biler, keskinleþtirir ama kendisi býçak gibi kesemez. Devletler de millet varsa fonksiyonlarýný eda edebilirler.

   Bir anýmý aktararak bir yere baðlayalým. 17 yaþýmdayken, çok az da olsa yediðim bal bana dokunmuþtu. Daha sonra ne zaman bal yesem midem bulandý ve tekrar deneme cesareti gösteremedim. 30 yýl aradan sonra, ses tellerimde oluþan bir rahatsýzlýk sonucu, uzman aktar dostlarýmýn ýsrarlý tavsiyesi üzerine, içerisinde çeþitli baharatlarýn karýþýmý olan balý yememi ikna ettiler. Rahatsýzlýðým bu yöntemle giderilmese de bal dünyasý ile 47 yaþýnda tekrar tanýþmýþ oldum. Her türüne ilgi duyuyorum artýk. Þartlý refleks, önyargý ve davranýþsal takýntýlar; bazen somut gerçekliðin önüne geçebiliyor. Bundan dolayýdýr ki; geliniz hurafelerden arýnalým, inatçýlýðý býrakalým, geliþmiþ ülkelerin nasýl bu düzeye geldiklerine kafa yoralým. 101 yýllýk cumhuriyetle vardýðýmýz noktada; yer yurttaþýn hem olumlu hem olumsuz etkisi vardýr. Ortak noktalarý, hedefleri, alanlarý, amaçlarý, umutlarý, beklentileri, sevgileri, aþklarý çoðalttýðýmýzda; korkularýn ne kadar boþ olduðunu keþfedeceðiz. Yani imgesel bir anlatýmla: arýdan da baldan da korkmayýnýz.

   Demokrasi, laiklik, özgürlük, erkler ayrýlýðý, yargýnýn baðýmsýzlýðý/tarafsýzlýðý/baðlayýcýlýðý, evrensel hukukun üstünlüðü, sosyal devlet ilkesi ve özgürlük alanlarýný geniþleteceðini taahhüt, vaat ve söz veren bir devlet bu noktada kalmamalý ve uygulayarak göstermelidir. Anayasal yurttaþlýk bilinciyle yoðrulmuþ bireyler de bu niteliklere yakýþýr bir yaþam tarzýný benimsemelidir. Ýnançlar ve ibadetler ise
laiklik ilkesi gereði; devletin teminatý ve garantörlüðündedir. Hiçbir inanç þekli devletin yönetimine ve yasalara etki etmemelidir. Ýnançlar farklý ve soyut; yasalar, devlet sistemi ise somut ve deðiþtirilebilir kurallarla yönetilir.

   Birlikte yaþam medeniyetini kurmak zordur. Herkes kendi inanç ve düþünce þekline göre bir düzen kurmak için savaþ verirse, koro þefi olan devlet; düzeni ve güvenliði nasýl saðlayacaktýr?
Elbette on dairelik bir apartmaný, hakkýyla yönetemeyen bir toplum yapýsýnýn, daha kaliteli bir yerel yönetim ve devlet yönetimi arzu etmesi, züðürt tesellisi ve ham bir hayaldir. “Söyleme, söylenme, baðýrma yap” ki seni örnek alalým.

    Bu uðurda söylenecek çok söz olsa da, kitaplarýma havale ederek, burada bitirmeyi arzu ediyorum.
Anlayan, anlamayanlarý anlatsýn lütfen. Þu kýsa dünyada kendimizi daha fazla yormayalým, birbirimizi üzmeyelim. Býraktýðýmýz miras, teslim aldýðýmýzdan daha yüce olsun ki, teþekkürü hak edelim.
Esenlikler dilerim.

Samsun, 20.09.2024
Ali Rýza Malkoç

arm.web.tr