Dünyaya gözlerimizi açtýðýmýzda bir isme, bir kimliðe, bir bilince, bir amaca, ya da bir role sahip deðiliz henüz. Sadece biyolojik konumda ve nitelikte bir insanýz. Peki, gerçekten yaþam boyunca olgunlaþmýþ sosyal bir insan olmayý ne kadar baþarabiliyoruz ve bunu gerçekten istiyor muyuz?...

Ve aþaðýdaki toplumsal hedefler uðruna ne kadar olumlu çabamýz vardýr?:

1/Daha iyi bir dünya için ortak çaba: Farklýlýklarýmýzla bir arada yaþamak, çeþitliliði kucaklamak. Dayanýþmayý tesis etmek.
2/Eþitlik ve adalet mücadelesi: Ayrýmcýlýk, ýrkçýlýk ve ötekileþtirme gibi sorunlara karþý durmak.
3/ Gelecek nesillere sorumluluk: Her yönden sürdürülebilir bir dünya yaratmak.
4/ Üretime katký saðlamak: Yetenek, bilgi, ilgi ve deneyimlerimizi devreye alarak; endüstriyel ve/veya sosyal üretimde bulunmak.

Aslýnda Hepimiz Bu Dünyaya Ýnsan Olmaya Geldik

   Ýnsan olmak… Bu basit kelime öbeði, ne kadar da derin bir anlam taþýyor? Canlýlar aleminin bir parçasý olarak dünyaya gelen bizler; bizi diðer canlýlardan ayýran, "insan" yapan þeyin ne olduðunu hiç düþündük mü? Psikolojik geliþim standardý, akýcý, mantýklý ve tutarlý konuþma gücü, bir þeyler yapma veya bir þeylere neden olma özellikleri...  Akýl, vicdan, saðduyu, empati… Bizi biz yapan, insaný insan yapan deðerler nelerdir?
Bu yazýda, "insan olmak" kavramýný derinlemesine inceleyerek, bu sorulara cevaplar arayacaðýz. Ve sosyal bir varlýk olmak için yol haritamýzý belirleyeceðiz.

   Aristoteles'e göre insanýn mutluluðunu anlamak için öncelikle "iþlevi"nin ne olduðunu anlamak gerekir. Her canlýnýn bir iþlevi vardýr; göz görür, kuþ uçar, balýk yüzer, tavuk yumurtlar. Peki ya insan? Ýnsanýn iþlevi nedir? Ýþte bu soru, yüzyýllardýr filozoflarý, düþünürleri meþgul etmiþtir. Ýnsanýn iþlevini anlamak, bizi insan olmanýn temel taþlarýný keþfetmeye yönlendirir. Bu ipucu ve kýlavuz, doðru bir baþlangýç noktasý olacaktýr bizim için.

Ýnsan Olmanýn Temel Taþlarý

   Ýnsan olmanýn temelinde yatan birçok deðer vardýr. Doðruluk, dürüstlük, empati, þeffaflýk, merhamet, saygý, sevgi, adalet, iç huzur… 
Bu deðerler, bizi birbirimize baðlayan, toplumsal düzenin ve huzurun temelini oluþturan yapý taþlarýdýr.

   Yaþamýmýzý þekillendiren etkenler; baþýmýza gelen olaylar deðil, onlara verdiðimiz tepkilerdir. Bu tepkiler ise, kiþisel deðerlerimiz, yani paradigmalarýmýz tarafýndan belirlenir, þekillenir. Kimi zaman bu deðerler, toplumsal normlarla çatýþabilir ve bireysel ile toplumsal arasýnda bir gerilim yaratabilir. Bu gerilimi nasýl yönettiðimiz, insan olmanýn önemli bir parçasýdýr.

   Hepimiz bu dünyaya insan olmaya geldik. Bu, sadece biyolojik bir gerçeklik deðil, ayný zamanda bir sorumluluktur. Ýnsan olmak, deðerlerimize sahip çýkmak, sorumluluklarýmýzý yerine getirmek, empati ve merhametle hareket etmek demektir. Unutmayalým ki, dünyayý daha iyi bir yer yapmak, hepimizin elinde. Her birimiz, insanlýk deðerlerini yaþatarak ve gelecek nesillere aktararak bu dünyayý daha güzel bir yer haline getirebiliriz.

   Hepimiz bu dünyaya insan olmaya geldik; bu da bize büyük bir toplumsal sorumluluk yüklemektedir. Empati kurmak, ahlaki deðerlere sahip olmak, kendimizi geliþtirmek ve topluma katkýda bulunmak gibi unsurlar, insan olmanýn anlamýný derinleþtirir. Unutulmamalýdýr ki, her birey bu dünyada önemli bir yere sahiptir ve birlikte daha iyi bir gelecek inþa etme potansiyeline sahibiz.  Þimdi bu uðurda insanî yürüyüþümüzü sürdürelim.

   Yalnýzca evimizin bir odasýndaki ateþi söndürerek yangýndan kurtulamayýz. Apartmanýmýzýn çatýsýný saðlam ama üçüncü katý daha konforlu yaparak depreme karþý önlem almýþ olamayýz. Global ölçekte tüm insanlýðýn hayrýna; iyiliðini ve güvenliði  en yüksek düzeye çýkarmanýn çaðýmýz için ahlaki bir buyruk olduðuna içtenlikle inanmalýyýz.

    Kiþiyi tatmin eden, güven hissi aþýlayan, kuþkulardan arýndýran, huzur veren, yaþam tercihlerini anlamlý kýlan kimlik arayýþý ve aidiyet duygusu bambaþka bir þeydir. Ayný inancý paylaþan, ayný siyaset kulvarýnda koþan, ayný coðrafyada doðan, gelenek ve görenekleri ayný olan kiþiler; her alanda tartýþmasýz, sorgusuz yan yana olmak zorunda deðildirler. Önyargýlý, kalýplarla yönlendirilmiþ, mantýk ve muhakemesi zayýf insanlarýn bu gerçeði idrak etmeleri mümkün deðildir. Koyun ve tavuklarýn tasnifi gibi, insanlarý da kategorik þablonlarla deðerlendirmek toplumsal bir yaklaþým olamaz.

   Hiç kimse, kendi kazdýðý kuyuya düþmek istemez. Bu nedenle uzlaþý ve birlikte yaþam alanýný geniþleterek, geri vitese atar, hazlarýný, hýrslarýný, doyumsuz alanýný küçültür. Zamanýn ruhu, tarihsel süreç ve konjonktürel þartlar, onu bu yeni duruma zorlar.

Akýl, zihnin bir iþlevi olarak çalýþýr ve bilincin farkýndalýðýna dayanýr. Ayrýca hafýzadaki bilgileri kullanarak çýkarýmlar yapar.
Bilinç, zihnin bir durumu veya iþlevi olarak düþünülebilir. Akýl, bilinç aracýlýðýyla düþünür ve karar verir. Hafýzanýn içeriði bilinçte canlandýrýldýðýnda, geçmiþ deneyimlerimizi deðerlendirebiliriz. Hafýza, bilincin bilgiye eriþmesine olanak tanýr ve akýl yürütme süreçlerine veri saðlar. Zihin, hafýzayý bir "depo" olarak kullanýr; bilinç bu depoya eriþtiðinde geçmiþ bilgilerle baðlantý kurabilir.
Akýl, zihnin düþünme ve problem çözme iþlevidir.
Zihin, bilincin gerçekleþtiði ve hafýzanýn depolandýðý daha geniþ bir sistemdir.
Bilinç, zihindeki farkýndalýk durumudur ve hafýzadan gelen bilgileri iþleyerek anlýk deneyimi oluþturur.
Hafýza, geçmiþteki deneyimlerin zihinde depolandýðý ve gerektiðinde bilince sunulduðu bir süreçtir.

                  Bu kavramlar bir arada çalýþarak bireyin kendini anlamasýný, çevresine uyum saðlamasýný ve öðrenmesini saðlar.
               Anlamlý, tutarlý ve uyumlu topluluklar oluþmadan, modern toplum kurulamaz. Tabi bunun öncesinde, birey ve aile yapýsýnýn niteliði de önemlidir.

Toplumsal yasalar hariç, birey bilmediði, görmediði, okumadýðý, duymadýðý  þeylerden sorumlu deðildir. Vicdan azabý ve mahcubiyet de duymaz. Zaten her þeyi de bilemez, böyle bir yükümlülüðü yoktur. Fakat bildiði, bilmesine imkâný olan þeylerden sorumludur.

   Yýðýn: mantýk, muhakeme ve realiteden yoksun olan bir bulaþma ve plansýz, amaçsýz, günübirlik özentiyle oluþan, kazanç ve haz merkezli  sosyal bir  birlikteliktir. Böyle bir þey hayvanlar arasýnda olursa "sürü", insanlar arasýnda olursa "yýðýn " olarak tanýmlanýr. Yýðýnlarda; amaç birliði, dayanýþma ve sözleþme yoktur.

Anayasal, demokratik, laik sosyal hukuk devletinde; etnik, coðrafik, bölgesel, dini, mezhep ve aþiret tabanlý bir aidiyet, ideolojik, askeri, ekonomik üstünlüðün; yasalar, temel hal ve hürriyetler karþýsýnda bir imtiyazý yoktur. Hukukun üstünlüðü ve baðlayýcýlýðý; herkesin ve her þeyin üzerinde konumlanmýþtýr.

   Aile ve topluluk doðal bir birliktelik zeminine otururken, toplum yapay ve yasal normlarla þekillenir ve tüm birey ve topluluklarý kapsar.
Toplumda bireyler arasýndaki iliþkiler; birlikte yaþamaya endeksli olsa da dar dairede yan yana yaþamayý gerektirmez, bilinçli sýnýfsal gruplar ve üst kimlik dayanýþmasý, beka, menfaatler zinciri, toplumsal uzlaþý ve sözleþmeler gereðidir.

   Ben kimsenin inancýný, düþüncesini, aidiyetini, amacýný, beklentisini, söylemini, eylemini sormuyor ve sorgulamýyorum.
“Tüm donaným ve kazanýmlarýyla; sevgi, ilgi, bilgi, duygu, aþk, heyecan ve yararlý bir fiziksel, düþünsel, sanatsal, tarýmsal ve endüstriyel üretime ne kadar katkýsý var? Seçen ve seçilen kimliðiyle, demokrasi, hukuk, adalet ve tüm evrensel deðer ve kavramlarý nasýl yorumlayýp uyguluyor” ona bakarým.
Ýnsani kimliðimle hiçbir endiþeye kapýlmadan, baþka bir coðrafyada yaþayabilmeliyim. Baþkalarý da benim ülkemde, huzur ve güven içinde konaklayabilmeli hatta þartlar uygunsa yerleþip çalýþabilmelidir.

   Toplum, yani devletin canlý mekanizmasý olan milletin bünyesinde; farklý inanç, etnik kimlik ve düþünce topluluklarýnýn olmasý doðaldýr ve dayanýþma için gereklidir. Kýrýlmaz noktamýz þudur: bu toplulukla arasýnda iletiþim kopukluðu, amaç ve eylem birliði oluþmadýðýnda, devreye giren güvensizlik algýsý, devletin geleceðini riske sokmaktadýr. Bu bilinci yakaladýðýmýzda; toplum içerisindeki ideolojik, dinsel, etnik kimlik aidiyetlerinden endiþe duyma ve yaratmaya ihtiyaç olmayacaktýr. Anlaþma ve anlamlandýrma arayýþlarýnda, iletiþimde; gelenek, görenek, kültür kadar, dil ve ifade sanatlarý önemli yer tutar. Bir kiþinin kültürü ve ana dili; rüyasýný gördüðü dildir.

   Hakikat arayýþýyla, gerekliðe ulaþabilmek; insani bir varoluþ ve duruþtur. Bir bilgisayarýn iþlemcisini çýkarýp aldýðýnýzda, onu sadece baþka bilgisayardan gönderilen komutlarý gösteren aptal terminal haline getirirsiniz. Ofisimizde ceketimizi astýðýmýz aptal uþak askýsýnýn bir üst versiyonu gibi. Ýþte bazý öneri, öngörü ve dayatmalar da insanlarýn iradesine ipotek koyarak, beyni ve vicdanýný sökerek, komut almaya hazýr adeta aptal terminal haline dönüþtürmektedir.

  Hislerimizi, duygularýmýzý; maddi, manevi egzersizlerle tatmin/tedavi ediyor ve doyurmaya çalýþýyoruz. Mücadele içinde geçen bir hayatýn öznesi olarak baþlayan yolculuðumuz, öldüðümüzde baþkalarýnýn omuzunda taþýnan bir nesne olarak toprakla buluþmak için taþýnýyor. Ýþte iki nokta arasýndaki yaþam serüvenimizin özeti budur.

  Ýlkeler, kurallar, kurullar belirleyip, herkese eþir uygulamadýðýmýzda; birlikte yaþam umudumuz suya düþecektir. Hukuk devleti ilkesi, hukukun üstünlüðü ve baðlayýcýlýðý; anayasanýn ve yasalarýn yaptýrým gücü ve ruhunun, devlet mekanizmasýnýn da üzerinde konumlandýðý zaman geçerlidir ve anlamlýdýr. Bir toplumda, anayasal hukuk devleti ve hukukun üstünlüðü geçerli olduðunda; sizin hangi inanca sahip olduðunuz, hangi partiye oy verdiðiniz, hangi siyasi partinin iktidarda olduðu, baþkalarý için bir risk faktörü, uyumsuzluk ve huzursuzluk içermeyecektir.

   Yürürlükte olan kanunlarýmýza göre; “yasalarý bilmemek mazeret sayýlmaz” Yani “filan eylemin, tercihin suç olduðunu bilmiyordum” diye bir özür ve mazeret ileri süremezsiniz. Peki yasalarý uzman düzeyinde bilen veya bilmesi gerekirken; yanlýþ uygulayanlarýn, olmayan delili ve suçu varmýþ gibi kabul edenlerin sýðýnacaðý meþru, yasal bir mazeret ve gerekçe olabilir mi?  “O yasayý okumadýk” mý diyecekler? Eðer þahsi görüþ ve inancýnýzý, konjonktürel ve ýsmarlama bir bakýþý,   karara dönüþtürecekseniz; lütfen altýna “filan yasaya göre ve millet adýna…” diye açýklama eklemeyiniz. Çünkü yasalar þahýslara göre þekillenmez ve milletin geneli de böyle düþünmez. Hiçbir yasa; bilimin, mantýðýn ve evrensel kabul görmüþ kurucu ahlakýn, doðal hukukun ilkeleriyle çeliþemez. Çeliþirse eðer insanýn varoluþunu, temel hak ve hürriyetlerini yok saymýþ olur. Hukukun temel ve evrensel ilkelerine dönüldüðünde, varsa bir kusuru, suçu; devlet ve hükümet, böylece kendini de affettirmiþ olur.

   "Dükkanýma hýrsýz girmesin diye kapýya köpek baðladým, köpeðimi de çaldýlar" diye isyan ediyordu bir esnaf. Öncelikle toplumda hukuk bilinci   ve bireysel ahlak yaygýnlaþacak, devlet de hukuku ve kurallarýný; bir bilim hassasiyetiyle herkese, zamanýnda ve adil uygulayacak.

  Anayasal, demokratik ve laik bir hukuk devletinde; devletin bir dini inancýn yanýnda ve karþýsýnda olmasý mümkün deðildir. Devlet denetleyici, koruyucu ve düzenleyici konumdadýr. Yurttaþlar kendi inancýný; kurulu düzene ve diðer yurttaþlara zarar vermeyecek þekilde yaþayabilirler.            Yaratýcý Tanrý inancý, birçok din ve felsefi sistemde, evrenin ve yaþamýn yaratýcýsý olarak Tanrý'nýn varlýðýný kabul eder. Bu inanç, insanlarýn yaþamlarýna anlam katma, ahlaki deðerler belirleme ve toplumsal düzen saðlama iþlevi görür.

     Ýnsanlar Tanrý’nýn varlýðýna dair fiziksel, somut, doðrudan bir kanýt olmamasýna raðmen inanç geliþtirir, akýl yürütürler. Bu inanç, ahlaki, anlam arayýþý ve evrensel düzen duygusu gibi soyut kavramlar üzerine kurulur. Yaratýcý Tanrý inancý, insanlarýn kolektif bir kimlik ve amaç geliþtirmesine yardýmcý olur. Ýbadet ritüelleri ve dini pratikler, bir topluluk oluþturur. Tanrý genellikle merkezi otorite olarak görülse de, bazý dini ve spiritüel öðretilerde, Tanrý'nýn varlýðý tüm evrende, her þeyin içinde daðýtýk bir þekilde bulunur. Bu, merkezi olmayan bir "varoluþ sistemi" gibi algýlanabilir. Tanrý, maddi dünyada görünmezdir ancak varlýðý hissedilir. Ýnsanlar, ahlaki düzenin ve evrensel yasalarýn Tanrý tarafýndan korunduðuna inanýr.
Tanrý inancý, fiziksel dünyanýn ötesinde bir anlam ve gerçeklik düzlemi olduðunu öne sürer. Ýnsanlar, bu inanç sayesinde dünyaya farklý bir perspektiften bakar. Tanrý'nýn varlýðý ve doðasý hakkýnda birçok tartýþma ve eleþtiri vardýr. Kimileri Tanrý’ya inanýrken, kimileri bunun bir yanýlsama olduðunu savunur.  Ýnanç ve imanýn temellerini; somut bir dayanaktan ziyade kolektif bir inanç sistemi deðeri belirler. Ýnançlar, spiritüel ve felsefi akýmlar; bir toplumda adeta genleþme tanký gibidir. Çatýþma, gerilim, kavga ve çekiþmeleri adeta üzerine depolar.

  Uzlaþý, ortak karar, mutabakat, sözleþme, akit, taahhütname, teminat ve diðer eþ anlamlý kelimeler; birey, aile, sivil toplum, yerel topluluk ve milletin tamamýný ilgilendiren hüküm, anlam, yükümlülük, sorumluluk içeren sonuçlar üretirler. Meþruiyet çizgisinde ve hukuka uygun maddeler içeriyorsa; ilgili yazý metni amacýna ulaþmaya adaydýr.

      Alman düþünür Goethe'nin Faust adlý eseri; insan doðasýnýn arzularý, bilgi, güç, haz arayýþý ve sýnýrlarýný aþma çabasý, sonuçlarýný sorgulama üzerine, derin felsefi, psikolojik ve toplumsal çýkarýmlar sunar. Þeytan (Mefistofeles) ile yapýlan anlaþma, insanýn kendi kaderini belirleme, güç, bilgi ve haz arzusuyla sýnýrlara meydan okuma eðilimini simgeler. Bu arayýþýn tehlikelerini ve insan doðasýnýn karmaþýklýðýný gözler önüne serer.
Nikâh memuru geline âþýk olmaz, Görevinin gereðini yapar, gerisine karýþmaz. Toplumlarýn geleceði, güvenliði ve sürdürülebilirliði açýsýndan; diplomatik düzeyde, yasal ve meþru anlaþmalar, her düzeyde yapýlabilir.  Adeta SWOT analizi yapýlarak, “kazanýlabilecekler, kaybedilebilecekler listesi” analiz edilir. Son karar verilir. Faust’un “þeytanla” bile anlaþma yapýlabilmesinin gereði ve gerçeði bu þekilde yorumlanabilir. Týpký kurtuluþ mücadelesi verdiðimiz devletlerle yapýlan “Lozan Anlaþmasý” gibi. Zamanýn ruhu, þartlarý ve müktesebatýmýz onu gerektiriyordu. Duygularýmýzýn kabullenmekte zorlandýðý bazý gerçekliklerin, akla ve mantýða dayalý gerekçeleri vardýr.

 Bu baðlamda, farklý disiplinlerden çýkarýlabilecek dersler þunlardýr:

1/Faust'un yaptýðý anlaþma, hukukun temel kavramlarýndan biri olan sözleþme meselesini gündeme getirir.
Her sözleþmenin etik ve ahlaki sýnýrlarý olmalýdýr. Yasal olan her þey ahlaki deðildir. Bir bireyin kendini feda etmesi veya insanlýk deðerlerinden vazgeçmesi, hukukta geçerli bir sözleþme olamaz.

2/Faust’un bilgi ve güç için her þeyi göze almasý, toplumlarýn modernleþme ve ilerleme süreçlerindeki sýnýrlarý aþma arzusunu temsil eder.
Toplumlar, geliþme uðruna deðerlerini kaybetmemeli. Hýzlý ilerlemenin getirdiði etik sorunlara karþý toplumsal bilinç geliþtirilmelidir.

3/Faust’un sonsuz bilgi ve güç arayýþý, insanýn doyumsuz arzularýný ve bu arzularýn psikolojik etkilerini yansýtýr.
Ýnsanýn doyumsuzluk duygusu, psikolojik tatminsizlik yaratabilir. Bu yüzden bireylerin kendi arzularýný sorgulamasý ve sýnýrlarýný bilmesi önemlidir.

4/ Faust’un þeytanla anlaþmasý, ahlak felsefesi ve varoluþsal sorular açýsýndan ele alýnabilir. Faust’un trajedisi, insanýn anlam arayýþýný ve ahlaki ikilemlerini gözler önüne serer.    Ýnsan, varoluþsal sorularýna cevap ararken etik deðerlerini kaybetmemeli. Nihai amaç, insanýn kendi anlamýný bulmasý ve ahlaki bir yaþam sürmesidir.

5/Faust’un güç arayýþý, liderlerin ve politikacýlarýn idealleri uðruna etik deðerlerden sapma riskine iþaret eder. Liderler, halklarýna hizmet ederken etik deðerlerden sapmamalýdýr. Güç, sorumluluk ve adaletle dengelenmelidir.

6/Tarih boyunca insanlýk, ilerleme ve güç uðruna etik deðerlerden vazgeçtiðinde felaketlerle karþýlaþmýþtýr (örneðin, savaþlar ve sömürgecilik).
Tarihten alýnacak en büyük ders, insanlýk deðerlerinden vazgeçmeden ilerlemek gerektiðidir. Faust’un trajedisi, insanlýðýn etik sorumluluðunu unuttuðunda nasýl bir bedel ödeyebileceðini hatýrlatýr.

Sonuç:
Faust’un hikayesi, insanýn sýnýrlarýný bilmesi ve etik deðerlerini korumasý gerektiðini vurgular. Bilgi ve güç arayýþýnýn, ahlak ve vicdanla dengelenmediðinde birey ve toplum için felaketlere yol açabileceðini gösterir. Faust, insan varoluþunun temel sorularýný ele alan, zamansýz bir eserdir. Bu eseri farklý disiplinlerin bakýþ açýsýyla incelemek, insan doðasýný, toplumu ve dünyayý daha iyi anlamamýzý saðlar.

   Birlikte yaþam, üretim, yönetim ve denetimin; somut ve soyut dayanak ve gerekçelerini irdeledik. Farklý bilimsel disiplin ve ifade sanatlarýyla açýklamaya çalýþtýk. Akýl, mantýk, hukuk zeminine çekmeye özen gösterdik. Buna raðmen açýklýða kavuþmayan, unutulan noktalar olacaktýr.
Bu yazýnýn bütünlüðünü bozmadan anlaþýlmasý, yorumlanmasý, uygulanmasý, geliþtirilmesi, yaygýnlaþtýrýlmasý; toplum içinde ve evrenin çatýsý altýndaki insani yürüyüþümüzü daha anlamlý kýlacaktýr.