Çaðlar boyu ve farklý coðrafyalarda, çok farklý karakterlere ve donanýmlara sahip; bilim, sanat, kültür ve düþünce insanlarý, yaþadýðýmýz gezegeni daha yaþanabilir hale getirebilmek için, anlam, çözümleme ve rehberlik arayýþlarýný hep sürdürmüþlerdir. Bu çabalar, zamanýn ruhuyla þekillenmiþ ve her dönemde yeni bir anlam ve önem kazanýrken, birey ve toplum arasýndaki dengeyi sorgulama ihtiyacýný da beraberinde getirmiþtir. Buna raðmen soru ve sorunlar azalmamýþ, katlanarak büyümüþtür. Dil, üslup, anlam, kelime ve kavram sorunlarýmýz, diðer sorunlarý da beslemiþtir. Dar dairede, lokal bir çevrede dahi birbirimizi anlamakta güçlük çekiyoruz. Ýnsanoðlu ideallere sarýldý, inançlar büyüttü, umutlar yükseltti fakat bu aðlarýn dýþýna çýkmayý baþaramadý. Ölçü, vurgu, kývam, zamanlama ve terkip her alanda önemlidir. Örneðin üzüm suyundan farklý tekniklerle sirke, þýra, þarap, pekmez üretilebilir. Yanlýþ bir teknik ve tercihle, ihtiyacýnýz olmayan bir þey de üretebilirsiniz.

   Modern dünya, teknolojik ve bilimsel ilerlemelerle yeni bir boyut kazanýrken, insanoðlunun sosyal ve ahlaki deðerleri ile bireysel özgürlükleri arasýndaki çatýþma devam etmektedir. Toplumlarýn yüzleþtiði sorunlar, çoðu zaman karmaþýk bir nedensellik aðýnda incelenmeyi gerektirir. Bu çalýþma, bilimsellik, tarihsellik, evrensellik ve akýlcýlýk gibi temel kavramlarýn ýþýðýnda insanýn bireysel ve toplumsal konumunu sorgulamaktadýr.

   Dil, kavramlar, kelimeler, üslup ve yorumlar üzerine yaþanan anlaþýlmazlýklar, insanlýðýn kendini ifade etme ve birlikte yaþama çabalarýný zorlaþtýrmaktadýr. Bu durum, bireylerin ve topluluklarýn birbirini anlamasýný engelleyen, adeta "kendi kýsýrlýðýnda kaybolan" olumsuz bir yön kazandýrmaktadýr. Makalemizin odaklandýðý nokta, bu sýkýntýlarý aþabilmek için eleþtirel düþünce, tarihsel bilinç ve evrensel deðerler üzerine bir sorgulama ve önerme yapmaktýr.

   Tarihsel ve bilimsel bakýþ açýsýndan hareketle, bu metin özellikle felsefenin ve bilimin doðruyu arama yolunda nasýl farklý yöntemler kullandýðýný irdeleyecek; bireyin kendi özgün iradesini ve toplumsal deðerlerle iliþkisini sorgulamasýna rehberlik edecektir. Bu çerçevede, bireysel ahlak, toplumsal adalet ve evrensel etik ilkeler üzerine eleþtiriler sunularak, çaðýn ruhuna uygun bir çözüm arayýþý gerçekleþtirilecektir.

   Anlatýmlarým; bilim, felsefe, sosyoloji, hukuk ve davranýþ bilimleri veri ve gözlemlerinin ýþýðýnda yazýlmýþtýr. Bir kýsmý deney ve deneyimlerle doðrulanmýþ; bilgi, yorum, gözlem, kaný ve öneriler içermektedir. Bu veriler; bilgi, sezgi, tez, kuþku, duyuru, deney, algý, teori varsayým ve önerilerden oluþmaktadýr. Pratik düþünceden yola çýkarak; irfandan ümrana ve imara doðru bir toplumsal sistematik süreci takip edeceðiz. Bu makale, bilim, felsefe, sosyoloji, hukuk ve davranýþ bilimleri verileri süzgecinden geçirilerek, insanýn anlam arayýþýný ve bu arayýþýn önündeki engelleri incelemeyi amaçlamaktadýr.

   Çoðunlukla baþkalarýnýn tepki verebildiklerine karþý çýkýyor, ancak baþkalarýnýn sevebildiklerini sevebiliyoruz. Bu taklit kültürü yörüngesinde ise hiçbir zaman kendimiz olamýyoruz. Özgür irademizin de önüne geçen, kararlarýmýzý zorlayan istem dýþý etkenlerin olduðu gerçeðini göz ardý edemeyiz. Ahlak, anlam, adalet ve kimlik arayýþý, deðerler, hakikatler zincirini, çoðunlukla bir dine ihale ve havale etmiþiz. Yönetim, üretim, denetim, ekonomi ve doðal kaynaklarý da devlete teslim ettiðimizde; insan faktörü, onur, erdem ve haysiyeti, özgür ve özgün iradesi ipotek altýna alýnmýþ olmuyor mu? “En iyisini, en doðruyu devlet bilir, inançlar tek yol göstericimizdir” mantýðý bireysel aidiyet, irade ve özgürlük alanýný daraltmaktadýr. Ýnsaný gerçekliðe ulaþtýran deðerler/doðrular dizisi; onu insan yapan, erdemli kýlan, adalete yaklaþtýran, özgürleþtiren, geliþtiren ve mutlu yapan unsurlar bütünlüðüdür.  Kaçýþ, sýðýnýþ, arayýþ, dýþlama, kabullenme, sahiplenme, umut ve bekleyiþin birleþimi; bir insan yaþamýný özetler bize. Her olay, haber, yorum, karar, hamle ve her giriþim karþýsýnda, öncelikli olarak soracaðýmýz soru þudur: Ýnsan bunun neresinde?!.. Oysaki; kanýn, alýn terinin, gözyaþýnýn rengi, sevincin ve üzüntünün mimikleri her coðrafyada  aynýdýr. Elbette ki tercihimiz; insaný merkeze alan, demokratik, laik, anayasal bir hukuk devletidir.

   Çaðýmýzýn en büyük yanýlgý, aldanma ve aldatmalarýndan biri de; çok büyük bir sorun varmýþ algýsý yaratarak, onu gerçekten çözüyormuþ gibi davranmaktýr. Oysaki, çok daha büyük ve çözülmesi gereken sorunlar vardýr. Ama sorunlar da, konjonktürel ihtiyaçlara göre tedavüle sunulmaktadýr.

   Bir insanýn; nostaljik, mistik, ütopik, spiritüel, sinerjik, terapotik, simyatik, auratik, telepatik, melodik, fantastik, metaforik, lirik, ontolojik, harmonik, estetik, romantik, semantik, platonik, fütürist, idealist, realist, sürrealist, nihilist, diyalektik, holistik beklentileri ve özlemleri olabilir. Bu onun ulaþýlamaz, sorgulanamaz, dokunulamaz, yanlýþlanamaz özel duygu ve gönül dünyasýdýr. Baþkalarýna doðrudan zarar vermediði, yaþam alanýný daraltmadýðý, kýsýtlamadýðý müddetçe; bireyin dilediði þekilde yaþama hakký, evrensel ve anayasal bir normdur ve güvencedir. Mutlak doðrulanamayan, niteliði tam keþfedilemeyen bir varlýk için tersi yöndeki önermeler de bilimsel ve tutarlý kabul edilmelidir.

///

      Açýklayýcý giriþ bilgileriyle sürdürdüðümüz yazý ve düþünme serüvenimizi; kavramlar, bilimsel ve evrensel deðerlerle geniþletelim.
“Evrensellik” niteliði olan bir deðer; bütün zaman dilimlerinde ve tüm mekanlarda geçerli olandýr. Kazanýlmýþ, edinilmiþ deðerleri geçmiþe hapsedip, geleceði de sýnýrlamak, kýsýrlaþtýrmak; mantýklý ve vicdanlý bir yaklaþým olmaz.

   Tarihselci bir bilimsel bakýþ açýsýyla yorumlarsak; bugün herhangi bir felsefeci, eski çaðlarda yaþayan bir filozoftan çok daha fazla ve çeþitli bilgiye sahiptir. Çünkü tüm filozoflarýn görüþünü toplu þekilde ve çaðlar sonra yorumlama yeteneðine sahiptir. Aynen bu gözlem ile þunu da söyleyebiliriz, herhangi bir fizik bölümü mezunu, fizik kanunlarýný Newton’dan daha ileri düzeyde bilmektedir. Bilimin dogmatik olmamasý, geliþim ve deðiþime açýk olmasý, bilim insanlarýnýn putlaþtýrýlmasýna engel olmaktadýr. Tarihselci bir bakýþ açýsýyla, günümüz bilim insanlarý geçmiþtekilerden daha fazla bilgiye sahiptir. Bilimin dogmatik olmamasý, geliþim ve deðiþime açýk olmasý, bilim insanlarýnýn ve tüm öðrenmeye ilgili insanlarýn aydýnlýk dünyasýný geniþletecektir.

  Tarihselcilik, insan düþüncesi ve emeðinden çýkan her þeyin, sonlu ve geçici olduðunu, insanýn tarih içinde gerçekleþtirdiði her þeyin tarihsel olduðunu savunur. Tarihselcilik, toplumsal olaylarýn bir defalýk gerçekleþen þeyler olduðunu ve doðduklarý tarihsel durum ve koþullardan hareketle kavranabileceðini öne sürer. Yeni Tarihselcilik, bir edebi metnin tarihsel baðlamýndan koparýlarak incelenmesine karþý çýkar ve eserin içinde doðduðu toplumun tarih ve kültürünün de dikkate alýnmasý gerektiðini savunur.

   Bir hekimden; mesleði dýþýnda ayrýca hemþirelik, hasta bakýcýlýk, saðlýk memurluðu, laborantlýk yapmasýný bekleyemeyiz. Bir restoranda aþçýdan; hem garsonluk, hem bulaþýk yýkayýcýlýðý, hem kasiyerlik, hem satýn alma görevi bekleyemeyiz.  Demek istediðim bir baþlangýç, bir kuruluþ, bir hamle; zamanýn þartlarýna göre oluþur þekillenir. Fakat gelecekteki tarihsel süreçte en iyisine dönüþtürmek, zamanýn öznelerine baðlýdýr., onlarýn yetki, ödev ve sorumluluðundadýr.

   Bilim ve felsefe; ikisinin de amacý, doðru olaný ortaya çýkarmak olsa da yöntem ve süreç farklýlýklarý çalýþma alanlarýný belirliyor. Bilim adeta bir yol açýyor, felsefe kazmayý vuruyor. Bilim, olay ve kavramlarýn nasýl olduðunu araþtýrýyor, felsefe ise ne olduðunu sorguluyor. Doðru ile gerçeklik ayný þeyler deðildir. Bundan dolayýdýr ki; her bilimin bir felsefi boyutu olmalýdýr. Felsefe, gerekçelerin de derinliðine iniyor. Bu bazen tam tersi de olabiliyor.

   Beden saðlýðýmýzý kaybedip, bu duruma yenik düþerek ve kafa yormadan, ruhun kurtuluþu arayýþýna girmek; hem bedenen hem ruhen çöküþ sürecine girmek olur. Bir baþka deyiþle ise; bu dünyayý kirletip, umut, sevgi, aþk ve tüm insani duygularýmýzý baþka bir dünyaya havale etmek, hem yanýlmak hem de yanýltmak olur. Bundan dolayýdýr ki; akýl gücünün tüm sýnýrlarýný zorlayarak, bir mantýk kurgusu içerisinde, farklý formlarda ifade sanatlarýna dönüþtürüp, tüm canlýlarýn istifadesine sunmakla yükümlüyüz. Peki birey olarak yaþamdan ne istiyoruz ve istemeliyiz: Güvenlik, mutluluk, haz, maddi-manevi tatmin, statü, yaþama ve yaþatma sevinci, evrenle entegrasyon süremiz ve sürecimiz nasýl iþlemeli?...

   Kazanýlmýþ hak ve deðerleri geçmiþe hapsedip geleceði sýnýrlamak mantýklý ve vicdanlý bir yaklaþým deðildir. Ýnsaný gerçekliðe ulaþtýran doðrular dizisi; onu insan yapan, erdemli kýlan, adalete yaklaþtýran, özgürleþtiren, geliþtiren ve mutlu yapan unsurlar bütünlüðüdür. Ýnsanlarýn doðasý, doðallýðý, iþlevi, doðumu, yaþamý, ölümü ve biyolojik yapýsý her coðrafyada, her toplumda ve her çaðda aynýdýr. Kültür, gelenek, görenek ve yerel deðer yargýlarý; farklý medeniyetlerin oluþmasýna zemin hazýrlamýþtýr.

   Bilgi ile aklýmýzý besleriz. Bilgiyi sadece "beslemek" deðil, ayný zamanda iþlemek, analiz etmek, sentezlemek ve eleþtirel bir þekilde deðerlendirmek de aklýn geliþimi için önemlidir. Zekânýn bileþiminde mantýk, empati, deneyim, sezgi  ve sevgi vardýr. Vicdan ise tüm somut ve soyut donanýmýzdan beslenen sosyal bir filtredir. Bilgelik ise bu unsurlarýn sentezlenip hayata uygulanmasýdýr. Bilgelik; evrensel etik deðerler düzleminde,  zekâ ve vicdanýn ahenkle çalýþmasýyla geliþir. Bilginlik ile bilgelik arasýnda daðlar kadar fark vardýr. Bilge kiþi; kimsenin dümen suyunda yol almaz. Öneri ve öngörülerini de dayatmaz.

   Filozoflarýn farklý zaman dilimlerinde, farklý kültürlerde, farklý coðrafyalarda, farklý amaçlar ve farklý iþlevlerle farklý somut veya soyut düþünceler ürettiklerini gözlemlemekteyiz. Felsefe, kesin bilgi ve kaný üretme çabasýnda deðildir. Yol ve yöntem önerir. Bilim de bunlardan faydalanýr. Zaten birbirinden farklý görüþlere sahip filozoflar, çoðunlukla diðerlerinden alýntý yapmamýþ ve diðerlerini onaylamamýþtýr. Bize düþen mantýklý tercih ise hepsinden istifade edip; aydýnlanmacý ve toplumsal faydacý bir güzergâh tayin etmektir.
Somut bir hedef veya sonuca doðrudan ulaþma önceliði olmayan felsefi sorgulamalar; baþka bir bilim, üretim ve giriþime kýlavuzluk etmeyecekse yalnýzca piyasa gürültüsü olarak kalacaktýr.

   Hukuk; özgürlüðü zedelemeden, ötelemeden, adil ve belirli kurallarla toplumsal güvenliði saðlýyorsa, kabul edilebilir konumdadýr. Hukukun amacý adalet, adaletin hammaddesi ise hakkaniyet, doðruluk, dürüstlük, þeffaflýk, bilim ve vicdandýr. Hukuku bir bilim olarak kabul edebilmemiz için; herkese ayný uygulanan ilkeleri, kurallarý olmalýdýr.  Bu ilke ve kurallarý da tüm hukukçular, tüm bireysel kimliklerinden arýnarak ayný algýlayýp, uygulamalarý gerekir. Diðer türlü, kiþiye, zamana ve zemine göre deðiþen keyfi kurallar zincirini hukuk olarak kabul etmek zorunda kalýrýz.

   Adaletin ve devletin bir dini inanca ihtiyacý yoktur. Adaletin evrensel ve ilkesel kurallarý vardýr. Ve sürekli geliþmektedir. Dolayýsýyla sabit inanç kriterleriyle adalet aramak, hüküm kurmak yanýltýcýdýr. Devlet ise tüm insanlara ve inançlara eþit mesafededir. Adaletin ruhu ve gücü ise hepsinin üzerinde konumlanmýþ, vazgeçilmez bir güvencemizdir. Onun için herkese adalet. Dinliye de adalet, dinsize de adalet, putpereste de adalet. Adalet, herkese hakkýný, eþit, baðýmsýz ve zamanýnda vermektir. Hüküm kuran bir hakim olan yerde, denge ve denetleme için hakem de olmalýdýr. Yalan, yanlýþ, eksik, kusurlu, hatalý, aykýrý, sýra dýþý, yasadýþý kelimelerinin hepsi ayrý ayrý anlam ve açýklamalarý vardýr. Birinin yerine diðerini koyarsanýz yanýlmýþ ve yanýltmýþ olursunuz. Sorunun, þüphenin, ithamýn ve iddianýn da bir geçerlilik tarihi, zaman aþýmý olmaktadýr. Bir gerçeðe, karara ve doðruya ulaþýlmazsa yok sayýlmalýdýr.

///

   Geliþimi ve deðiþimi aðýr aksak ilerleyen toplumlarda; inançlar, efsaneler, töreler, gelenekler,  masallar, rüyalar, varsayýmlar, temenniler, vaatler, umutlar, etnik kimlikler ve tüm soyut kavramlar, bir sýðýnak ve kaçýþ rampasý deðerinde ve niteliðindedir. Kuruluþ, kurtuluþ, yönetim ve sürdürülebilirlik için; sabit, deðiþmeyen, deðiþtirilemeyen, geliþtirilemeyen ilke ve kurallar belirlemek, dogmatik bir yaklaþým olur. Hiç beklemediðiniz bir zamanda, hiç ummadýðýnýz bir noktadan patlar. Kurtuluþ reçetesi tek bir öge içerebilir mi? Irkýmýzýn devamý mý, alýn terinin karþýlýðýný almak mý, karnýmýzý doyurmak mý, inançlarýmýz mý, ideolojimizin iktidar olmasý mý, ailemizin zengin olmasý mý yoksa gücün bizden tarafa çalýþmasý mý? Nedir idealize etmeye çalýþtýðýmýz kurtuluþ öge ve normlarý?...

  Tarihsellik süreci; arkeolojik veya kronolojik bir zaman niteliðinde ilerlemez ve öngörülemez. Bu kavramlarý yalnýzca inanç, düþünce ve felsefe penceresinden açýklamaya çalýþanlar gibi düþünmüyorum. Kendinizi hangi merkeze konumlandýrýrsanýz oradan gözlem yapmak zorunda kalýrsýnýz. Ýnsan, evren ve aralarýndaki iliþkiler; bizim görüp de hayal ettiðimizden daha fazla ve çeþitlidir. Tarihselciliðin temelinde, bir edebî metnin incelenmesinde eserin, tarihsel baðlamýndan koparýlarak zamandan ve mekândan soyutlanmýþ bir biçimde incelenmesine karþý çýkýþ vardýr. Eserin içinde doðduðu toplumun tarih ve kültürü de dikkate alýnarak incelenmesi gerektiðini savunur.

   Tarihselcilik; bir düþünme ve yorumlama biçimdir, yöntemidir. Tarihsellik, insanýn amaçladýðý ve bu düþünce-amaçlar çerçevesinde gerçekleþtirip yaþamýný onlara göre düzenlediði her þeyin tarihsel olduðunu ve tarihsel kaldýðýný ifade eden bir terimdir. Ýnsan düþünce ve emeðinden çýkmýþ her þeyin sonlu, geçici olduðu düþüncesine dayanan tarihsellik, insanýn tarih içinde gerçekleþtirdiði ekonomilerin, tekniklerin, bilimlerin, felsefelerin ve bunlar doðrultusunda ortaya çýkan toplumsal yaþamýn çeþitliliðini ve sürekli deðiþip dönüþmelerinden dolayý tekil kalmalarýný ifade eder.

   Tarihselcilik ise insan var oluþunun sabit, deðiþmez, ezeli ve ebedi niteliklerinin bulunmadýðý, bu nedenle tarih üstü veya tarih dýþý bir konumdan hareketle toplumsal olaylar hakkýnda konuþulamayacaðý; bunlarýn bir defalýk gerçekleþen þeyler olmasý nedeniyle doðduklarý tarihsel durum ve koþullardan hareketle kavranabileceðini ileri süren felsefe anlayýþýdýr.

   Dünün güneþi ile ýsýnamayýz, geçmiþin ateþi ile yanamayýz, ayný ýrmaðýn suyu ile iki kez yýkanamayýz. Tedavülden kalkmýþ ölçülerle, bugün ölçüm yapamayýz. Aslýnda görünen köy kýlavuz istemez ve perþembenin geliþi çarþambadan belli olur.

   Bir maneviyat bilgesi de: "Eski hâl muhal; ya yeni hâl veya izmihlâl..." sözü ile ayný tarihsel gerçekliðe farklý bir yorum yapmýþtýr. Bundan ne anlamalýyýz?  Eski hâl, geçmiþteki durum artýk geri dönüþü mümkün olmayan, saltanat ve otoriter yönetim þekilleridir. Ya yeni hal olan; anayasal, demokratik, laik, çoðulcu bir hukuk devletine dönüþeceðiz, ayak uyduracaðýz, adapte olacaðýz. Ya da bozulup gideceðiz, periþan olacaðýz, tanýnmaz hale geleceðiz. Emperyal odaklarýn oyuncaðý haline geleceðiz. Zaman, mekân ve þartlarýn deðiþmesi hükmün, bakýþýn, algýnýn deðiþmesini gerekli kýlmaktadýr.

   Bu ifadeler, geçmiþin ve bugünün baðlamýný birbirinden ayýrarak, tarihsel bir perspektifin gerekliliðini vurgulamaktadýr. Tarihsellik, bu ifadelerde tarihsel baðlamý göz önüne almayý önerirken, tarihselcilik, tarihsel süreçleri bir bütünsellik içinde ele alarak deðiþimi anlamaya çalýþýr. Her iki yaklaþýmda da, geçmiþe dair aþýrý nostalji veya geleceðe dair aþýrý indirgemeci bakýþtan kaçýnma önerisi görülmektedir.
Tarihsellik, araþtýrma sonuçlarýnýn tarihsel baðlam içinde yorumlanmasýný gerektirir. Tarihselcilik ise, araþtýrma sonuçlarýnýn mutlak gerçekler olarak deðil, belirli bir tarihsel ve kültürel baðlamýn ürünü olarak görülmesi gerektiðini savunur.

///

   Haz da, mutluluk da insan içindir. Ýkisi de biyolojik ve sosyolojik tatmin arayýþlarýna hizmet eder. Haz tekil, mutluluk çoðul sonuçlar doðurur. Hazzý yalnýz baþýmýza tadarken, mutluluk için daha fazla özne gerekir. Bir insanýn yaþamýnda haz ve mutluluk dengesi önemlidir. Haz arayýþlarý, mutluluk oranýný geçmiþse; bozulma, kokuþma, sosyal kirlilik ve suçluluk artabilir. Hazýn amacý, etkileri ve sonuçlarý; maddesel bir girdi ile, uyutur, uyuþturur, oyalar, avutur, teskin eder, problemi dondurur, umut oranýný artýrýr. Baþkalarýnýn da mutluluðundan biz de  mutluluk ve gurur duyamýyorsak; benliðimizi bencilliðe kaptýrmýþýz demektir.

///

      Holistik kültür, yaþamýn her alanýný bütüncül bir yaklaþýmla ele alan ve parçalarý birbirinden ayrý deðil, birbiriyle baðlantýlý bir bütünün parçalarý olarak gören bir anlayýþý temsil eder. "Holistik" kelimesi, Yunanca "holos" (bütün) kelimesinden türetilmiþtir ve bir þeyi tüm yönleriyle incelemeyi ifade eder. Bu kültür, genellikle insanýn fiziksel, zihinsel, duygusal ve ruhsal boyutlarýný bir arada deðerlendiren bir dünya görüþünü kapsar.

   Holistik kültür, modern bireycilik ve materyalizmden farklý olarak, toplumsal dayanýþmayý, ekolojik farkýndalýðý ve içsel derinliði ön plana çýkarýr. Bu anlayýþ, genellikle doðu felsefelerinden ve yerel halklarýn bilgeliðinden esinlenmekle birlikte, Batý'nýn bilimsel ilerlemeleriyle de bütünleþtirilebilir. Holistik kültür, bireyleri ve topluluklarý bir bütün olarak ele alan ve zihin, beden ve ruh arasýndaki baðlantýyý vurgulayan bir yaklaþýmdýr. Bu kültürde, parçalarýn toplamýndan daha büyük bir bütünsellik anlayýþý vardýr ve her þeyin birbiriyle baðlantýlý olduðu düþünülür.

///

   Permakültür, "kalýcý tarým" veya "kalýcý kültür" kelimelerinin birleþiminden oluþan bir terimdir. Doðal ekosistemlerin çeþitliliðine, istikrarýna ve direncine sahip olan tarýmsal olarak üretken ekosistemlerin bilinçli tasarýmý ve bakýmýyla ilgilenen bir tasarým sistemidir. Permakültür, sürdürülebilir tarým ve yaþam biçimleri tasarlamayý hedefleyen, doðanýn iþleyiþini ve ekosistemlerin döngülerini model alan bir yaklaþým olarak tanýmlanabilir. "Permanent" (kalýcý) ve "agriculture" (tarým) veya "culture" (kültür) kelimelerinin birleþiminden türemiþtir. Temelinde, doðal kaynaklarýn verimli kullanýlmasý, biyolojik çeþitliliðin korunmasý ve ekolojik dengeye saygýlý bir yaþam oluþturma prensipleri yatar. Temel etik ilkeleri: yeryüzüne özen, insanlara saygý, adil paylaþým. Özetle, permakültür, hem doða hem de insanlar için uzun vadeli fayda saðlayacak, sürdürülebilir bir yaþam modeli yaratmayý hedefleyen bütüncül bir yaklaþýmdýr. Bu sistem, modern toplumun tüketim odaklý yapýsýndan uzaklaþýp, doðayla uyumlu bir yaþam biçimini teþvik eder.

   Yumurta, larva(týrtýl), koza; yetiþkin bir kelebeðin oluþma evreleridir. Koza evresi bir "dönüþüm ve yenilenme" sürecini temsil eder. Bu nedenle, koza ile kelebek arasýnda güçlü bir biyolojik ve sembolik bað vardýr. Hiçbir evreden geriye dönüþ yoktur, buna ihtiyaç da yoktur.
Kozadan çýkmýþsa artýk kelebek; o artýk bambaþka bir ortamýn canlýsýdýr ve kozaya ihtiyacý yoktur. Ýnsanlarýn da fiziki, biyolojik, sosyolojik, düþünsel ve toplumsal geliþim süreçleri; geriye dönüþe ihtiyaç hissettirmeyecek niteliktedir, hatta imkansýzdýr.

///

    “Benim en iyi, en mantýklý dostum terzimdir. En fazla ona güvenirim çünkü ne zaman beni görse, derhal o andaki ölçülerimi tekrar alýr. Oysa bütün öteki tanýdýklarým, benim hâlâ eskisi gibi olduðumu, eski zamanda yaþadýðýmý düþünürler.” George Bernard Shaw’a ait olan bu sözün bize verdiði ders; doðruluk, tutarlýlýk, adalet ve güven için sürekli teyit, denetim, özen, araþtýrma ve sorgulama gereklidir. Bu söz, bireylerin deðiþebileceðini ve her seferinde yeni bir deðerlendirme yapmanýn önemini vurgulamak için mecazi bir þekilde kullanýlýr. Ýþi sansa býrakmamak, süreklilik ve güvenlik için tüm normlar bu süzgeçten geçirilmelidir.

   Mitoloji felsefeye yol ve yön verdiði gibi, felsefe de bilimsel disiplin ve ekollerin geliþmesine katký saðlamýþtýr. Ve bilim somut olarak teknolojinin temelini oluþturmuþtur. Ýnançlar da kendi alanýnda ilerleyip toplumda yer edinirken; bu geliþim ve deðiþimlerle çatýþmamasý için, birey bilincinde yeniden yorumlanmaya ihtiyaç vardýr.

   Zamanýn ruhu belirleyici baþ etkendir. Konjonktürel þartlar ve politik çýkarlar ile ayný anlama gelmez. Zamanýn ruhu; taþkýn sel sularý gibidir. Önlem almazsanýz, yolunu açmazsanýz, onu kabullenmezseniz, önüne kattýðý her þeyi devirir geçer. Zeitgeist yani zamanýn ruhu; geçmiþin belleðiyle de bað kurarak, zamaný ve mekâný yeniden yorumlayan, ona nüfuz eden, toplumsal gerçeklik ve sosyal bir güçtür. Çaðýn ve insanoðlunun kimlik arayýþlarýna kýlavuzluk yapar. Bileþenleri deðiþken ve geçiþkendir. Her zaman sürprizlere hazýrlýklý olmak gerekir.

   Doða bilimleri ve kozmografik yasalarýn; deðiþmesi ve yeniden yorumlanmasý gibi bir talebi ve ihtiyacý da yoktur insanýn. Zaman içinde Zeitgeist kavramý, belirli bir dönemde insanlar tarafýndan yaygýn biçimde kabul edilen, geçerlilik niteliðine sahip olan fikirlerin ortak bir kanaate dönüþmesi veya bu düzleme yansýmasý olarak kabul edilmiþtir. Ýlgili dönemin toplumsal ve kültürel atmosferini, davranýþ kurallarýný, ahlaki yaklaþýmýný vb. deðiþkenleri biçimlendiren bir izdüþüm olarak düþünülmeye baþlanmýþtýr.

   Tekerlek buluþu, çaðlar boyu, bilim, teknoloji ve icatlarla sürekli deðiþip, geliþerek fonksiyonelliðini ve kalitesini artýrmýþtýr. Bu en basit bir örneklemedir. Fakat bilimle evrene yeni þekil veren, arayýþlarýný sürdüren, nesnelere rol biçen insan; sosyal ve duygusal insani olgunluðunu tamamlayamayýp sürekli daha da geri gitmiþtir. Yani insaniyet vasfý ile bilimle yarýþamamýþ, yenik düþmüþtür. Ne kendini güvende hissetmiþ ne de baþkalarýna güven vermiþtir. Ýcat ettiði kantarýn ayarlarýyla oynamýþ ve kendi kazdýðý kuyuya düþmüþ, sözde kazanýmlarýný kaybetmiþtir.. Ve hiç yüzü kýzarmadan da bu olumsuzluklarýn failini, baþka etkenlerde aramaktadýr. Hele bir de inanç ve umut istismarýyla; ahlak, adalet, refah kalitemizi düþürüp, geleceðimizi çalanlar yok mu?... "Ýnsanlarý kandýrmak, kandýrýlmýþ olduklarýna ikna etmekten daha kolaydýr." der Mark Twain.

///

   Pragmatizm; "Bir düþünce, görüþ, öneri iþe yarýyorsa doðrudur" anlayýþýyla doðruluðu, haklýlýðý, gerekliliði yalnýzca “faydaya” indirger. Oysaki hakikat, gerçeklik ve bilimsel bakýþ; faydaya indirgenemeyecek kadar yüce, baðýmsýz ve evrenseldir, üst kümedir. Anlam ve hakikat arayýþýný; kýsa vadeli, aceleci, somut sonuçlara odaklý kurgulamak yanýltýcýdýr. Yani Kâr-zarar bilanço mantýðýyla devleti þirket gibi yönetirseniz; devleti ayakta tutan, oylarýyla onay veren yurttaþý da müþteri konumuna indirgersiniz.

   Doðal yaþama uygun minimalist tercihler; mutluluk, doygunluk, tatmin, özgüven, yeterlilik katsayýmýzý artýrýr. Hem kendimizle, hem doðayla, hem çevreyle hem de tüm evrensel deðerlerle barýþýk olmamýzý saðlar. Minimalizm, yaþamda, sanatta, tasarýmda ve düþüncede sadelik ve gereksiz detaylardan arýnma anlayýþýný benimseyen bir felsefe ve estetik yaklaþýmdýr. "Daha az, daha çoktur" prensibine dayanýr.  Minimalizm, sadece gerçekten gerekli olanlara odaklanmayý ve fazlalýklardan kurtulmayý, yaþamý daha anlamlý hale getirmeyi amaçlar. Minimalizm sadece bir yaþam tarzý deðil, ayný zamanda sanat, müzik ve mimari gibi alanlarda da görülen bir akýmdýr.

///

   Bilmek, inanmak ve yapmak arasýndaki iliþki; bilinç yolculuðumuzun rotasýný çizecektir. Sevgi, aþk ve merhamettir, evrenin hamur ve mayasý. Her cana, canlýya farklý nitelikte sunulmuþtur. Sahibini bir istasyonda 9 yýl bekleyen köpek, eski bakýcýsýna 12 yýl sonra sevgi gösterisi yapan fil, aþký için daðlarý delen Ferhat, mecnuna dönen Leyla da ayný manevi kaynaktan beslenmiþtir. Ýnsanlarýn doðasý, doðallýðý, iþlevi, doðumu, yaþamý, ölümü, biyolojik yapýsý, her coðrafyada, her toplumda, her çaðda aynýdýr.  Yaþam boyu arama, anlama, öðrenme ve üretme sorumluluðumuz var. Hiçbir birey, ayaðýnda bir kelepçeyle doðmaz. Sonradan ya kendisi ya da çevresi onun iradesini baðlar.

///

   Felsefe; varlýðý ve sorgulamasýyla,  karþý duruþ ve rekabet halinde olduðu unsurlar elbette vardýr, olmalýdýr. Genel bir anlatým vardýr; “hiç kimse ayný nehirde iki kez yýkanamaz” çünkü nehirden akan suyun niteliði deðiþmiþtir ve sizin bedeninizi oluþturan biyolojik hücreler de deðiþmiþtir. Dünün güneþi ile ýsýnamayýz. Geçmiþin ateþiyle yanamayýz. Dürüstlük, evrensel ve erdem yüklü deðerlere sadakat, doðanýn tüm bileþenlerine saygý ve merhamet; insanlýk mertebemizin ölçüsü olacaktýr.

   Geliþim, deðiþim ve dönüþüm bir sonuca ulaþtýðýnda; geride býraktýðý birikim ve donanýma öncelikli olarak yine ihtiyaç duyuyorsa, bu süreç bilimsel ve toplumsal deðildir. Bir uçak ürettiðimizi düþününüz. Farklý bilim, teknoloji, deneyimleri ve ilkeleri kullanarak sonuca ulaþýrýz. Yani fizik, kimya, biyoloji, matematik, elektrik, elektronik, mekanik vd. bilimsel literatürü, üretimde kullanýlan teknolojik donanýmý, uçaðýn bagajýnda, havada taþýmayýz. Daha farklý metaforlarla pekiþtirelim. Dereden karþýya geçen bir kiþi, kayýðý sýrtýnda taþýr mý? Araçsallaþtýrma ve içselleþtirme meselesi yani.

   Bazý deðerler, ondan beklenen görevi tam yerine getirebilmesi için ayný anda ve yan yana mevcut olmalýdýrlar. Bir insan doðruyu söyleyebilir ama ayný zamanda açýk sözlü ve dürüst olmayabilir. Ýnançlar, gelenekler ve görenekler; günlük yaþamda oksijen, su, güneþ, gýda ve düþüncelerden daha fazla hacim kaplýyorsa, bir denge sorunu var demektir. Avuntu, teselli, teskin ve umudun bir son kullanma tarihi olmalýdýr. Ýdeal, beklenti, azim ve kararlýlýkla ulaþabileceðimiz somut hedefler, planlar daha yoðun, çeþitli ve öncelikli olmalýdýr.

   Zihin ve gönül dünyamýza yükleyeceðimiz bilgi, deðer, kaný, duygu ve gözlemlerin de dengeli bir ölçüsü olmalýdýr. Miktar, karýþým oraný, ýsý ve zaman önemlidir. Yumurta haþlama makinemiz bile “hazneye þu kadar su doldur, þu kadar dakika kaynat, su sonucu alýrsýn” diye önceden beni uyarýyor. Zihin ve gönül dünyamýzý tamamen iman ve inanç ile doldurursak; neye, nasýl, niçin, ne zaman, ne kadar inanacaðýmýzý sorgulamasý gereken akla, mantýklý bilince yer kalmaz.

   Bilim ve felsefe, insanýn anlam ve mutluluk arayýþýnda birbirini tamamlayan iki temel yaklaþýmdýr. Bilim, evrenin ve yaþamýn nasýl iþlediðini sorgularken; felsefe, bu iþleyiþin anlamýný ve insan üzerindeki etkilerini araþtýrýr. Ýkisi de doðruya ulaþmayý amaçlasa da, yöntem ve odak noktasý farklýlýklar gösterir. Bilim somut verilere dayanýrken, felsefe soyut sorularla derinlemesine bir düþünce yolculuðu sunar. Bu iki disiplinin uyumlu bir þekilde bir araya gelmesi, insanlýðýn daha bilinçli ve anlamlý bir yaþam sürmesine katký saðlar.

   Tarihsellik ve tarihselcilik, bu anlam arayýþýnýn çeþitli yönlerini açýklamada önemli bir rol oynar. Tarihsellik, insan düþüncesinin ve eylemlerinin tarihsel koþullar çerçevesinde deðerlendirilmesini önerirken; tarihselcilik, toplumsal olaylarýn belirli bir tarihsel ve kültürel baðlam içerisinde çözülmesi gerektiðini savunur. Bu iki kavram, bireyin ve toplumun özgürlük ve sorumluluk dengesini anlamasý için önemlidir.

   Ahlak ve etik, bireyin yaþamýnda rehberlik eden temel unsurlar arasýndadýr. Ancak bu deðerler, tarihsel süreçler boyunca din, gelenek ve göreneklerle büyük ölçüde þekillenmiþtir. Modern çaðda, bireylerin bu deðerleri eleþtirel bir gözle yeniden deðerlendirmesi önem kazanmýþtýr. Bu deðerlendirme, bireyin hem kendisiyle hem de yaþadýðý toplumla barýþçý bir iliþki kurmasýný saðlayabilir.

   Doðanýn yasalarýyla uyumlu yaþamak, insanoðlunun hem bireysel hem de toplumsal boyutta sürekliliðini saðlamak için önemlidir. Holistik bir yaklaþýmla düþünüldüðünde, bireyin zihin, beden ve ruh saðlýðýný bir bütün olarak ele alýp, evrenle uyumlu bir yaþam sürmesi gerekliliði ortaya çýkar. Permakültür gibi sürdürülebilirlik odaklý yaklaþýmlar, hem birey hem de topluluklar için uzun vadeli faydalar saðlayabilecek birer rehber niteliði taþýr

Sonuç olarak özetlersek:

   Metnin genel amacý, bireyin kendisini ve çevresini daha iyi anlamasýna katký saðlayacak bir bakýþ açýsý sunmaktýr. Bu baðlamda, bilim ve felsefenin birbirini tamamlayan yönleri, tarihsellik ve tarihselcilik gibi kavramlarla zenginleþtirilerek ele alýnmýþ; bireysel ve toplumsal deðerlerin sorgulanmasýna olanak tanýnmýþtýr.

Bireylerin, evrensel etik deðerlerle özgün iradelerini birleþtirerek, daha anlamlý bir yaþam sürmeleri mümkün hale gelebilir. Bu anlamda, ahlak, adalet ve bilgelik gibi kavramlarýn derinlemesine sorgulanmasý, bireyin hem kendisiyle hem de toplumla olan iliþkisini daha uyumlu hale getirecektir.

Son olarak, insanoðlu kendi potansiyelini keþfederek ve evrensel deðerleri yaþamýnýn merkezine koyarak, sadece kendi mutluluðunu deðil, ayný zamanda toplumsal barýþ ve refahý da destekleyebilir. Bu çaba, insanoðlunun tarihsel süreçte ulaþtýðý en yüksek bilinç seviyesi olarak kabul edilebilir. Bireyler tek tek ne ise; birlikte oluþturduklarý toplum da odur.

Samsun, 29.12.2024
Ali Rýza MALKOÇ
arm.web.tr