II-AHÝLÝK KURUMUNUN ÖZELLÝKLERÝ
“Hak ile Sabýr dileyip bize gelen bizdendir,
Akýl ve Ahlâk ile çalýþýp bizi geçen bizdendir.”
Ahi Refik Soykut

”Ahi kiþi kendine istediðini, önce baþkalarýna isteyendir.”
Ahi Galip Demir

”Ahi kardeþ demektir
Helâl lokma yemektir
Demiþ servet emektir
Ahi Evran-ý Veli.”
Þemsi Yastýman

”Her sabah besmeleyle açýlýr dükkanýmýz,
Ahi Evran'dýr dâhi pirimiz üstadýmýz.”
"Anonim"(16)
Bir delikanlýda bulunan övgüye lâyýk özelliklerin bütünü ve özellikle cömertlik anlamýnda kullanýlan fütüvvet, genelde “baþkalarýný nefsinden yüksek tutmaktýr.”
*
XI. asýrdan günümüze dek birçok ekonomik akýma raðmen, Ahilik kurumunun etkisini asýrlar boyu sürdürebilmiþ olmasý, onun temel özelliklerinin analizini gerektirir. Ahilik teþkilâtýnýn bu baðlamda analiz edilmesi; kültürümüzün anlaþýlmasý ve vahþi kapitalizmin küresellik maskesi altýndaki yýkýmýna karþý direnç saðlayabilecek yeni kurumlarýn oluþmasýna ýþýk tutacaktýr.

Ahiliðin temel görevi; mükemmel bireyler yetiþtirerek, mükemmel topluluklara ulaþmak, dünyayý düzene sokma yoluna yapýþmak ve bu þekilde "insanlara ve insanlýða hizmet" edebilmektir. Dünyaya düzen ve hizmet verme iddiasýnda olan Ahiler, görevlerini yerine getirebilmek için önce kendilerinin mükemmel olmalarý gerektiðinin bilincindedirler. Ahi önce kendisine çekidüzen vermelidir ki, inandýrýcý olsun, hizmet edebilsin.
Ahinin üç þeyi baðlanýr, üç þeyi açýlýr: “Gözü haram olan þeylere, aðzý günah olan sözlere, eli zulümlere baðlanýr. Kapýsý konuklara, kesesi kardeþlerden ihtiyacý olanlara, sofrasý bütün açlara açýlýr.”(17)
Bireyler mükemmel olunca, onlardan meydana gelen topluluklar da mükemmel olur. Misyon bu anlamda, bireyden topluma yükseliþi ifade eder. Mükemmel bireylerden oluþan topluluklar, hem yakýn hem de uzak çevrelerini kolay bir þekilde düzenleyip hizmet edebilirler.Ahilerin toplumla ilgili görevleri, fütüvvetnamelerde kýsaca “Ayende ve Ravende”ye yani “gelene-geçene” hizmet biçiminde belirtilmiþtir.
Ýbn Batuta, Ahileri tanýtýp toplumla ilgili görevlerini açýklarken; “Bunlar Anadolu'ya yerleþmiþ bulunan Türkmenlerin yaþadýklarý her yerde, þehir, kasaba ve köylerde bulunmaktadýrlar. Memleketlerine gelen yabancýlarý karþýlama, onlarla ilgilenme, yiyeceklerini, içeceklerini, yatacaklarýný saðlama, ihtiyaçlarýný giderme, onlarý uðursuz ve edepsizlerin ellerinden kurtarma, þu veya bu sebeple bu yaramazlara katýlanlarý yeryüzünden temizleme gibi konularda bunlarýn eþ ve örneklerine dünyanýn hiç bir yerinde rastlamak mümkün deðildir” ifadelerini kullanýr.(18)
Misyonlarý gereðince; bir þehirde hükümdar bulunmadýðý takdirde, Ahilerin hükümet görevini yüklenmeleri söz konusudur. XIV.asýrda Ankara’daki Ahi cumhuriyeti bu duruma örnektir.(19)
*AHÝLERÝN EÐÝTÝMÝ
Toy olarak doðan insaný olgun hale getirmek için yapýlan bütün faaliyetler eðitimin konusunu oluþturur. Ahi eðitim ve öðretimini incelediðimizde karþýmýza genel olarak; Ýslâm eðitiminin prensipleri, faaliyet alaný, amacý ve araçlarý çýkar. Ahi kurumunun eðitimi de, Ýslâm eðitiminin bütünlüðü içerisinde deðerlendirilmelidir. Ahi eðitimi, “bilenin bilmeyenin elinden tutmasý” biçiminde karþýmýza çýkar.
Ahilik eðitimi; Ýslâm dinî esaslarýna uygun olarak bireyin fikirlerinin geliþtirilmesini davranýþ ve duygularýnýn düzenlenmesini hedefleyen, düþüncede, söz ve eylemde, yöntem ve düzende tutarlý olan, kýsaca dünya ve ahirette mutlu olmayý amaç edinen iyi insan yetiþtirme sanatý olarak tanýmlanabilir
Yesevi Tarikatý, Fahrettin Razi'nin tedris halkasý, kayýnpederi Evhad'ud-Din Kirmani’nin görüþlerini Fütüvvet anlayýþý ile harmanlayarak Ahiliðin esaslarýný oluþturan Ahi Evren'e göre, Ahiliðe girenlerin sanatkâr olmalarý gerekir. Çünkü Ahi helal kazanmakla görevlidir. Helal kazanmanýn yolu kiþinin kendi emeði ile geçinebileceði bir mesleðe sahip olmasýndan geçer. Ayrýca, zengin olan baþkasýna daha çok hizmet edebilir. Ayrýca Ahi olan ayný zamanda cihat idealine de sahip olmalýdýr. Çünkü, cihat Kur'an'da farz kýlýnmýþtýr.(20)
*AHÝLERÝN TEMEL ÝLKELERÝ
Bireyi, fetâlýktan þeyhliðe ve yamaklýktan ustalýða giden yolda olgunlaþtýrmaya çalýþan Ahi kurumunun mesleki ahlâk ve görgü kurallarýnýn temel ilkeleri þunlardýr(21):
- Ýyi huylu ve güzel ahlâklý olmak,
- Ýþinde ve hayatýnda, kin, çekememezlik ve dedikodudan kaçýnmak,
- Ahdinde, sözünde ve sevgisinde vefalý olmak,
- Gözü, gönlü ve kalbi tok olmak,
- Þevkatli, merhametli, adaletli, faziletli, iffetli ve dürüst olmak,
- Cömertlik, ikram ve kerem sahibi olmak,
- Küçüklere sevgi, büyüklere karþý edepli ve saygýlý olmak,
- Alçakgönüllü olmak, büyüklük ve gururdan kaçýnmak,
- Ayýp ve kusurlarýný örtmek, gizlemek ve affetmek,
- Hatalarý yüze vurmamak,
- Dost ve arkadaþlara tatlý sözlü, samimi, güleryüzle ve güvenilir olmak,
- Gelmeyene gitmek, dost ve akrabayý ziyaret etmek,
- Herkese iyilik yapmak, iyiliklerini istemek,
- Yapýlan iyilik ve yardýmý baþa kakmamak,
- Hakka, hukuka, hak ölçüsüne riayet etmek,
- Ýnsanlarýn iþlerini içten, gönülden ve güleryüzle yapmak,
- Daima iyi komþulukta bulunmak, komþunun eza ve cahilliðine sabretmek,
- Yaradandan dolayý yaratýklarý hoþ görmek,
- Hata ve kusurlarý daima kendi nefsinde aramak,
- Ýyilerle dost olup, kötülerden uzak durmak,
- Fakirlerle dostluktan, oturup kalkmaktan þeref duymak,
- Zenginlere, zenginliðinden dolayý itibardan kaçýnmak,
- Allah için sevmek, Allah için nefret etmek,
- Hak için hakký söylemek ve hakký söylemekten korkmamak,
- Emri altýndakileri ve hizmetindekileri korumak ve gözetmek,
- Açýkta ve gizlide Allah'ýn emir ve yasaklarýna uymak,
- Kötü söz ve hareketlerden sakýnmak,
- Ýçi, dýþý, özü, sözü bir olmak,
- Hakký korumak, hakka riayetle haksýzlýðý önlemek,
- Kötülük ve kendini bilmezliðe iyilikle karþýlýk vermek,
- Belâ ve kötülüklere sabýr ve tahammüllü olmak,
- Müslümanlara lütufkâr ve hoþ sözlü olmak,
- Düþmana düþmanýn silahýyla karþýlýk vermek,
- Ýnanç ve ibadetlerinde samimi olmak,
- Fani dünyaya ait þeylerle öðünmemek, böbürlenmemek,
- Yapýlan iyilik ve hayýrda hakkýn hoþnutluðundan baþka bir þey gözetmemek,
- Âlimlerle dost olup dostlara danýþmak,
- Her zaman heryerde yalnýz Allah'a güvenmek
- Örf, adet ve törelere uymak,
- Sýr tutmak, sýrlarý açýða vurmamak,
- Aza kanaat, çoða þükür ederek daðýtmak,
- Feragat ve fedekârlýðý daima kendi nefsinden yapmak
Ne kadar bildik, ne kadar tanýdýk ilkeler. Sadece Ahilerin deðil, milletimizin özüne sinmiþ kurallar… Ne yazýk ki her yerde geçerli deðiller!
*Dip notlar:
16-http://www.ahilik.net/
17-http://www.ahilik.gen.tr/kavram/index.html
18- Ýbn Batuta Seyahatnamesi’nden Seçmeler, Çev:Ýsmet Parmaksýzoðlu, s.7-8,
Ayrýntý için bkz:25-30, MEB Yay, Ýstanbul-1971
19-Fuad Köprülü:Osmanlý Ý.Kuruluþu, s.157, Ýstanbul-1981
20-http://www.ahilik.gen.tr/kavram/index.html
21-http://www.ahilik.gen.tr/kavram/index.html, - http://www.ahilik.net/