HAZIRCI-ZADE HAFIZ MEHMED  AÐA

                1803 - 1887

Ahmet AYAZ

Gaziantep Güneþ Gazetesi 3 Kasým 2020

       Hasircý Zade Hafýz Mehmed Aðayý anlatmadan önce onun çok ilginç bir olayýný anlatmak istedim. Antep’e Topal Rüþtü adýnda birisi kaymakam olarak atanýr. Fakat bu zat Anteplilere çok eziyet eder. Buna  dayanamayan Hasýrcý Zade Hafýz Mehmed Aða bunu padiþaha þikayet için Ýstanbul’un yolunu tutar ve Ýstanbu’a yetiþir. Günlerden Cuma  günü, Cuma namazýndan önce Sultan Ahmet Caminin Avlusuna gidip oturup, padiþahýn Cuma namazýna  gelmesini bekler. Padiþah Cuma namazýný kýlmak için camiye girince, kendisi de bir sigara yakýp, sarýðýnýn bir tarafýna iliþtirir. Camii’ye girip oturunca, camii cemaatinden birisi buna “Hey vatandaþ sarýðýn yanacak, sarýðýn yanacak” diye seslenir. Hasýrcý Zade Hafýz  Mehmed Aða “Arkadaþ, ben yansam ne çýkar? Sarýðým yansa ne Çýkar? Bir memleket yanýyor da,  hiç bir kimsenin haberi yoktur” der. Namaz sonrasý Hasýrcý Zade Hafýz Mehmed Aða, yine camiinin avlusuna oturur. Bir müddet sonra padiþah kendisini tarif ederek adamlarýndan birilerini gönderir ve kendisini camiden alýp, saraya  götürürler. Hasýrcý Zade Hafýz Mehmed Aða Antep’in ahvali vaziyetini, sýkýntýsýný padiþaha anlatýr. Padiþah kendisini 10 gün kadar sarayda tutar. Padiþahýn sofrasýnda söylediði beyitleri þimdi burada hatýrlayamadým. O beyitleri ancak Necmettin Þahiner bilir. Hafýz Hasýrcý Zade Mehmed Aða Antep’e ulaþýncaya kadar Topal Rüþtü görevden alýnarak Antep’ten uzaklaþtýrýlýr. Bu olayý aþaðýda da göreceksiniz. Þimdi aþaðýya zat’ý muhteremin özgeçmiþini alýyorum. Beraber paylaþalým.

        1803’te Antep’te doðan Hasýrcý-zâde Hâfýz Mehmed Aða, Gaziantep Handan Bey Camii’ni yeniden yaptýran Hacý Abdullah Aða’nýn oðludur. Kendisi doðmadan altý ay evvel babasý, dört yaþýnda iken annesi vefat etmiþtir. Büyük kardeþi Hacý Mustafâ Aða’nýn yanýnda büyümüþ, daha sekiz yaþýnda iken Kur’an’ý hýfzetmek suretiyle zekāsýný göstermiþ ve Hâfýz lakabýný almýþtýr. Hâfýz sýfatýný mahlas olarak da kullanmýþtýr. Eðitim aldýðý ilk hocasý Hacý Halîl Efendi’dir. Türk Tarihi Encümeni Mecmuasý’nda (Tevhid 1926: 212) Hâsýrcý-zâde’nin ho­casýnýn Hasan Efendi olduðu söylense de hocasý Hacý Halîl Efen­di’dir. Hasan Efendi, Halîl Efendi’nin oðludur. Hasýrcý-zâde de Ha­san Efendi’ye kýzýný vermiþtir. Hâsýrcý-zâde Hâfýz Mehmed Aða yirmi yaþýna kadar Antep’te tahsil görmüþ, ilim öðrenmek için Halep ve Þam’da dört yýl kalmýþtýr. Þam’da bulunduðu sýrada Hâlid Ziyaüddîn Nakþibendī’ye intisap etmiþtir. Þam’dan Mýsýr’a geçerek altý ay da orada bulunmuþ ve tahsilini ilerletmiþtir. Mýsýr’ýn iklimi kendine iyi gelmediði için 1827 yýlýnda 24 yaþýnda iken tekrar Antep’e dönmüþtür. O dönemde Antep’te ortaya çýkan ve binlerce kiþinin ölümüne sebep olan taun salgýnýnda ailesi büyük kayýplar verdiði için ailenin geçim yükü üzerine kalmýþtýr. Bu sýralar deðiþik medreselerde dersler veren Hasýrcý-zâde felç geçirerek yedi yýl yataða mahkum olmuþ, ilmî hayatýný sekteye uðratan bu hastalýktan kurtulunca tekrar ders vermeye baþlamýþtýr. Hasýrcý-zâde 1838 yýlýnda -ne amaçla bulunduðu tam olarak bilinmese de- Mýsýrlý Ýbrâhîm Paþa’nýn maiyetinde Maraþ’a gitmiþtir. Ýbrâhîm Paþa’nýn ikinci oðlu Hidiv Ýsmail Paþa’ya gönderdiði bir mektupta anlattýðý üzere Ýbrâhîm Paþa’nýn pek çok iltifat ve ihsanýný görmüþtür. 1862 yýlýnda 59 yaþýnda iken Halep Valisi Ýsmet Paþa ve Antep kaymakamý Topal Rüþtü’yü þikâyet etmek için Ýstanbul’a gitmiþ, baþta Sadrazam Keçeci-zâde Fuad Paþa olmak üzere devlet ricali ile tanýþmýþ ve Antep’teki durumu onlara anlatarak vali ve kaymakamýn azledilmesini saðlamýþtýr. Ýstanbul’da yaklaþýk bir yýl kaldýktan sonra Antep’e dönmüþ ve sebebi tam olarak bilinmemekle beraber yedi sene evinden dýþarý çýkmamýþtýr. Hasýrcý-zâde bazen Antep kaymakamlarýný þikâyet bazen de gezmek amacýyla birçok defa Halep’te bulunmuþtur. Birecik kaymakamlýðýnda bulunan Antepli Battal Bey’in davetlisi olarak Birecik’e de gitmiþtir. 1873’te tekrar Halep’e gitmiþ ve bir yýl daha orada kalmýþtýr. Bu son seyahati olmuþtur. Bundan sonra Antep’ten dýþarý çýkmamýþ, özel iþlerini de oðlu Ahmed Efendi’ye gördürmüþtür. Ömrünün son senelerini kendine göre çizdiði bir hayat tarzýyla geçirmiþtir. Ateþli humma hastalýðýna yakalandýktan sekiz gün sonra 29 Cemaziyelahir 1304/25 Mart 1887’de vefat etmiþtir. Vasiyeti üzerine babasýnýn da kabrinin bulunduðu Karlýk Mezarlýðý’na defnedilmiþtir. Vefatýna “Ecel dürdü Hasýrcýzāde’nin tūmār-ý ömrün vāh” tarihi düþülmüþtür.

Münif Paþa’nýn babasý Abdünnâfî Efendi’ye yazdýðý bir mektubundan anlaþýldýðýna göre Hasýrcý-zâde’nin iki karýsý varmýþ. Ýki oðlu, sekiz kýzý olan Hasýrcý-zâde’nin kýzlarýndan dördü ve oðullarýndan biri kendisi hayatta iken vefat etmiþlerdir. Kýzlarýndan Fatma Haným da þairdir. Bugün Hasýrcý-zâde’nin nesli, Tüzün soyadýný kullananlarla devam etmektedir.

Hasýrcý-zâde'nin deðiþik nazým þekilleriyle yazýlmýþ olan manzumeleri ile bazý nesirlerlerini ihtiva eden Külliyât'ýnda toplam olarak 23 fýkra, 45 mensur mektup, 8 manzum mektup, 34 kaside, 39 gazel, 3 mersiye, 14 tahmis, 195 tarih, 5 müþaare, 20 hicviyye ve 25 müteferrik manzume mevcuttur. Külliyât'ýn dört nüshasý mevcuttur: 1. Süleymaniye Kütüphanesi Nazif Paþa-Zühdü Bey Nu.: 541’de bulunan nüsha 261 varaktýr. Nüshada Hasýrcý-zâde hakkýnda Sâmî Efendi’nin yazdýðý üç varaklýk biyografi, þairle ilgili hikâyeler, manzum ve mensur mektuplar, na't-ý þerif, Nâbî’ye tahmis, medhiye, ariza, yeni yýl tebrikleri, 24 kaside, tarihler, Ýrfan Paþa ile müþaareler, 11 tahmis, 31 Türkçe gazel, 1 Farsça gazel, dualar, manzum mektup, mersiye ve karýþýk yazýlar bulunmaktadýr. 2. Millet Kütüphanesi MNZ 93’te kayýtlý nüsha 92 varaktýr ve rika ile yazýlmýþtýr. Mensur kýsým bulunmamaktadýr. Yazmada 25 gazel, 25 kaside, 5 tarih, 11 nazire, 1 þarký, 1 kýta, 1 taþtir, 13 tahmis, 1 lugaz, 1 müþaare, 110 tarih, 30 beyitlik mesnevi vardýr. 3. Ýstanbul Üniversitesi Kütüphanesi MNZ 491’te bulunan nüsha 213 varaktýr. Kütüphane tadilatta olduðu için maalesef münderecatý hakkýnda malumat edinilememiþtir. 4. Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi Nu.: 3474’te bulunan nüsha 218, Nu.: 3475’te bulunan nüsha ise 117 varaktýr. Hasýrcý-zâde’nin bütün Külliyât'ýný havi bu iki nüshayý Ömer Asým Aksoy bir araya getirmiþtir. Aksoy, kendi zamanýnda ulaþabildiði nüshalardan hareketle manzum ve mensur olmak üzere en geniþ muhtevalý Hasýrcý-zâde Külliyât'ýný oluþturmuþtur. Gaziantep Halkevi nüshasý olarak bilinen yazmalar, Kültür Bakanlýðý kararýyla 1996 yýlýnda Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesine gönderilmiþtir.

Hasýrcý-zâde küçüklüðünden itibaren iyi bir tahsil görmesinden dolayý dile son derece hâkimdir. Þiirlerinde Türkçenin kývraklýðý ve zengin çaðrýþýmlý ifade tarzý hemen göze çarpmaktadýr. Arapça ve Farsça þiir yazacak kadar bu dillere hâkimdir. Farsça þiirleri arasýnda Hz. Ebubekir’e yazdýðý 1 kaside ve 4 gazel ile 1 mensur mektup bulunmaktadýr. Arapça beþ tarih manzumesi vardýr. Hasýrcý-zâde çok kolay yazabilen bir kiþidir. Hazýrcevap bir insan olduðu için özellikle manzumelerini yazarken pek güçlük çekmemiþtir. Tasavvur ve hayallerini kolayca yazýya dökebilen bir yapýsý vardýr. Hasýrcý-zâde Külliyatý içinde Antep yöresine ait pek çok kelime ve tabiri içeren yerli malzeme bulunduðu gibi yaþadýðý dönemdeki Antep’in sosyal hayatýndan izler bulmak da mümkündür. Özellikle tarihleri ve mensur yazýlarýnda bu unsurlarý görmekteyiz. Þiir ve inþadaki maharetinin yaný sýra nük­tedanlýðý ve tarih düþürmedeki baþarýsý da Hasýrcý-zâde'nin edebî þahsiyetinin en önemli özelliklerindendir. Klasik edebiyattaki bütün nazým tür ve þekillerinden þiir örnekleri vardýr. Hicivleri, nükteleri ve fýkralarý halk arasýnda çok tutulmuþtur. Antepli þairlerden Hasîb Dürrî, Refet, Bayram-zâde Hüsnü Efendi, Küçük Hâfýz Efendi Hâsýrcý-zâde’den ders alan ve etkilenen kiþilerdir.