Takýldý gözüm eski bir kapýnýn tokmaðýna...
Üzerinize afiyet biraz miyopluk var gözlerde.
Yakýndan görebilmek için, adým adým yaklaþtým bu devire kalabilen son kapý tokmaðýna...
Serde sanat tarihçiliði de olunca, bir kat daha ilgim arttý.
En ince detayýna kadar baktým, inceledim, kendi kendime yorumlar yaptým.
Kimbilir kaçýncý asýrdan kalmýþtý..
Tokmaða bir defa vurulsa kopacak gibi yýllarýn paslý yorgunluðu varmýþ gibi duruyordu ...
Acaba kimleri çaðýrmak için vurulmuþ kapýya..?
Kimbilir hangi aðaya, hangi paþaya haber getiren bir ulaðýn parmak izleri vardý üzerinde...
Dile gelse konuþsa; ne muþtulara vurulmuþ ne acý haberlere...
Baktýkça bir taraftan, derinlere dalýp kimlere hizmet etti diye düþünürken; bir taraftan da bu kadar muazzam simetrik bir eseri ortaya koyan zanaatkarlarý da düþünmeden edemiyor insan...
Yapýldýðý devrin en ince iþçiliðinin hayat bulduðu bu tokmaklarýn kronolojik geliþiminde, figürler arasý geçiþler kendini gösteriyor.
Mesela; Ýslam öncesi Türkler'de daha çok aslan baþý ya da kartal gibi hayvan figürleri yer alýrken;
Ýslam sonrasý dönemde, hayvan tasvirleri giderek azalýyor ve yerini çoðunlukla bitki figürlerine býrakýyor.
Bulunduðu coðrafyanýn, inancýn, kültürün etkisine göre geliþen sanat ve zanaat eserleri, Ýslam'ýn getirdiði haremlik selamlýk usulünün etkisiyle tokmaklarda da kendini göstermeye baþlamýþtý.
Yoðunlukla Osmanlýlar'da görülen bu uygulamada; kapýnýn üzerinde büyükçe bir tokmaðýn yanýnda, küçük bir tokmak daha yer almaya baþladý.
Büyük tokmak çalýndýðýnda erkek misafir, küçük tokmak çalýndýðýnda ise gelenin kadýn misafir olduðunu haber verirdi. Ev sahibi de ona göre davranýrdý.
Bu kadar ince düþünce üzerinde geliþen tokmaklar olduðu gibi; bazý kapýlarda ise evde oturanlarýn sosyal sýnýf ve statülerini de belirtir þekilde figürler yer alýrdý.
Sosyal statüsü halk kesimine göre daha üst sýnýf olanlarýn kapý tokmaklarý; pirinçten veya kalýn demirden yapýlýrdý. Bulunduðu bölgenin bitki örtüsünü de yansýtan süslü figürler olduðu gibi birçoðunda ise el figürü bulunurdu.
Sýradan halk tabakasýnýn kapýlarýnda ise nadiren görülen tokmaklar; halka þeklinde olup ince demirden yapýlýrdý.
Devir deðiþip günümüze geldiðimizde; kapýlar çelik oldu, tokmaðýn yerini de çeþit çeþit melodilerle öten ziller aldý.
Gelenin kim olduðunu öðrenmek için ise kapý dürbünü konuldu.
Teknolojinin geliþmesiyle de kameralý sistemler kuruldu. Ses ve görüntü birlikteliðiyle gelenin kim olduðunu görür ve duyar olduk.
On-onbeþ dakikalýk zaman zarfýnda incelediðim bir kapý tokmaðýndan çýkardýðým sonuç , teknolojinin hayata kolaylýklar katmasýnýn yanýnda bir çok estetiði de bizden kopardýðýný mukayese ederek çoðu duygularýmýzýn el emeði göz nuru dediðimiz zanaatkarlarýn ve sanatçýlarýn eserlerinde olduðunu ve bunlarý hýzla kaybettiðimizi üzülerek müþahede etmiþ oldum.
Kapý tokmaklarý artýk nostaljik bir unsur olarak kullanýlsa da tarihin estetik anlayýþýnýn yoðun yaþandýðý dönemlerin bir süsü olarak müzelerde yerini çoktan almýþ oluyordu...

Yavuz YILDIZBAÞ 
Araþtýrmacý-Yazar Eleþtirmen