Bazý þiirler turunç çiçeklerinin kokularý gibi mest ederek sarar sarmalar, kendisine baðlar okuru.

Bazý þairlerin þiirlerinin alt metninde kýlavuz cümleler var gibidir ve okura sanki þöyle derler: Ben güleceðim, sizi bilmem… Bunu çeþitlendirmek de mümkün: Ben biraz dalga geçeceðim, sizi bilmem. Ben biraz eðleneceðim, sizi bilmem. Ben biraz þamata yapacaðým, sizi bilmem. Ben biraz daha araþtýracaðým, sizi bilmem. Ben uyuyamam, sizi bilmem vb…

Bazý þiirler öyledir. Kendisine çeker. Bazýlarý anafor oluþturur, okurunu yutar adeta. Bazýlarý turunç çiçeklerinin kokularý gibi mest ederek sarar sarmalar, kendisine baðlar okuru. Onlarýn þiirlerindeki ironi, mizah güzel kokular gibidir. Okuru sarar sarmalar.

“Þiire kaçan” herkesi “þiir okuru” olarak adlandýrabiliriz. Þairin “muhayyel muhatabý” olan þiir okurunu, kýrk yýlda bir “þiir okuyan”dan ayýrmak bakýmýndan bu tanýmlamanýn iþlevsel olacaðý kanýsýndayýz. Kýrk yýlda bir þiir okuyandan kastýmýzsa aslýnda açýk. Þiirle temasý geliþigüzel; derinleþmemiþ ve süreklilik kazanmamýþ olanlarý tanýmlamaya yönelik.

Belki söylemeye bile gerek, bütün þairler þiire kaçanlar arasýndan çýkar. Þairin þiir okuru olmasýysa zaten, olmazsa olmazdýr. Ama bu da tartýþmalý bir konu. Bu baðlamda þairle þiir okuru arasýndaki nüansý belirleyense; þairler bir daha eve dönmezler. Eve, yani verili dile… Þiir okurlarý ise evden kaçmýþ olmalarýna karþýn evle olan iliþkilerini kesmezler. Þunu da ekleyelim: Þiir okurlarý yalnýzca þiir okumazlar. Þiire dair ne bulursa okurlar. Þairler dýþýnda þiir araþtýrmacýlarý, þiir incelemecileri, þiir odaklý deneme yazanlar, þiir eleþtirmenleri örneðin, þiir okurudur.

ÞAÝRÝN ÝKÝZÝ

Þiir okuru, þiiri, olsa da olmasa da noktasýna virgülüne kadar okur. O nedenle de þair onu ikizi, kardeþi saymýþtýr. Muhayyel muhatabýna öyle seslenir. Sözünün enini boyunu, derinliðini, gizemini algýlayacak, anlayacak bir ikiz olarak kabul eder. Hatta üretim sürecinin de eþlikçisi gibi görür.

SÜREKLÝLÝK ÝLKESÝ

Þair için “muhayyel muhatap”, yani þiir okuru önemlidir. Çünkü þiiri var eden, üreticisinden çok, þiir okurudur. Teþbihte hata olmaz denir; þiirin de, þairin de bir tür vaftizcisidir þiir okuru. Yeri gelmiþken þiir baþta olmak üzere þair ve þiir okuru için olmazsa olmaz bir ilkeye de deðinelim. Süreklilik ya da inat etmek.

Þair için de, þiir okuru için de þiire kaçmýþ olmak büyük bir adýmdýr, bu aslýnda “sýnýrýn diðer tarafý”na geçmek anlamýna gelir. Öte yandan þiire kaçmýþ olmak da süreklilik ister. Her kaçýþta olduðu gibi. Þiire kaçýþ için baþlangýçta verilen kararda ýsrar ve inat önemlidir.

Þiir tarihine bir baþka açýdan bakýldýðýnda örneðin dergiler, ayný zamanda unutulup giden þairlerin ve þiirlerin gömütlüðü gibidir. Ya da “ilk kitaptan sonrasý olmamýþ” þairler mezarlýðý…

Neden olarak tümü için deðilse bile bir kýsmýyla ilgili “süreklilik ilkesi”nin önemsenmemiþ olmasý gösterilebilir. Tarihin tozlu raflarýnda ya da tavan aralarýnda kalan ve ancak dolaþýmda olmayý hak eden ne çok þair ve þiir vardýr. O þairlerin ve yapýtlarýnýn þiirsel deðerini, varlýðýný, yerini ve önemini ortaya çýkarýp güncelleyerek yazgýlarýný, ancak þiir okurlarýnýn meraklý arayýþý ve kazýlarý deðiþtirebilir.

Örneðin ilk þiirleri 1927’de Güneþ ve Hayat dergilerinde yayýmlanan, 1928’de altý þair arkadaþýyla birlikte Yedi Meþaleciler topluluðunu kuran ve Meþale adlý dergiyi çýkaran Sabri Esat Siyavuþgil o adlardan biridir.

Siyavuþgil’in, þiirleri Meþale dergisi kapandýktan sonra “Muhit” ve “Varlýk” dergilerinde yayýmlanýr. Dýþavurumcu bir ressam tutumuyla yeni ve canlý þiirler yazan þair, ayný zamanda psikoloji profesörü olarak üniversitede dersler vermiþtir.

Þiir okurundan merak, ilgi ve kazý bekleyen yalnýzca tarihin tozlu sayfalarýnda kalmýþ olan yapýtlar ya da adlar deðil elbette.

ÞÝÝR LÝTERATÜRÜ

Þiire kaçmak; þair için de, þiir okuru için de þiiri olduðu gibi, þiir literatürünü de çalýþma sahasýna dönüþtürmeye yönelik bir giriþimdir ayný zamanda. Çünkü þiir bilgisi, görgüsü aslýnda, þiiri merkez alan, sözcüðün tam anlamýyla, her þeyi didik didik etmekle geliþir. O nedenle þiir incelemesi de, araþtýrmasý da okumak gerekir, bulunabilirse þiir sözlüðü de.

Þiir sözlüðü demiþken kaydedelim. Ne yazýk ki Türkçede hazýrlanmýþ ve basýlý olarak yayýmlanmýþ bir þiir sözlüðü yok. Oysa yüz yýlý aþkýn bir geçmiþi ve birikimi olan modern Türkçe þiirin bir þiir sözlüðünün olmamasý önemli bir eksikliktir.

Þiir için hem hatýra, hem hafýza bir hayli önemlidir. Þiirin temel kaynaklarýnýn baþýnda gelirler. Hatýradan ve hafýzadan esinlenmeyen þiir yoktur denilebilir. Ayrýca þiir için “hatýralar sandýðý”, “hafýza deposu” gibi benzetmeler, tanýmlamalar yapýlýr ki son derece isabetli tanýmlamalardýr. Þiirin bu özelliði önemli iþlevlerinden biri olarak kabul edilegelmiþtir.

Toplumsal geliþmelerin, krizlerin, tarihteki önemli olaylarýn izlerini þiirde aramak da, bulmak da mümkündür. Günümüzden biraz geriye, modern Türkçe þiirin baþlangýç dönemine gidildiðinde örneðin, Yahya Kemal’in baþýndan sonuna kadar bir hatýra ve hafýza þiiri yazdýðý görülür. Hatta hatýrayý ve hafýzayý dizayn etmeye yönelik giriþimi dikkat çeker.

Modern Türkçe þiir de, modern Türkçe þiirin ekseninde oluþan þiir literatürü de önemli bir birikime sahip. Olmasý da doðal. Yüzyýlý aþkýn bir geçmiþ söz konusu. Buna karþýn kaynaklarýn yeteri kadar deðerlendirildiðini söylemek zor. Þöyle toparlayabiliriz; birikim var, kayýt da var. Ama gerektiði gibi deðerlendirilmiyor.

Þairin de, þiir okurunun da þiirin tarihsel birikimini deðerlendirmek konusunda, günümüzdeki durumunu gözeterek söylersek, daha fazla çaba sarf etmesi, elini taþýn altýna sokmasý gerekmekte. Ancak bazý giriþimler için ne þairin, ne þiir okurunun gücü yeterli olabilir. Örneðin, bildiðimiz kadarýyla seksen bir ilin hiçbirinde bir þiir kitaplýðý ya da kütüphanesi yok. Bir þiir arþivi yok.

Þiirin tarihsel birikiminden söz ediyoruz. Ancak þiirin tarihsel birikimine nasýl, nereden ulaþýlacaðýna iliþkin soruyu yanýtlamamýz zor.

Þiir gerçekten önemliyse þiir arþivi, kütüphanesi, hatta müzesi, yani kýsaca þiirin hatýra ve hafýzasýnýn yer aldýðý mekânlarýn, ortamlarýn, merkezlerin olmasý gerekmez mi?

Örneðin modern Türkçe þiirin baþlangýcýndan günümüze, geçtiði aþamalarda rol oynamýþ dergilerin arþivleri nerede? Bu baðlamda akla gelen bir baþka soru: Ýkinciyeninin “amiral gemisi” Pazar Postasý’nýn arþivi olmadý mý? Olduysa þimdi nerede?

Pazar Postasý gibi altmýþlý yýllarda çýkan Yeni Dergi’nin arþivine ne oldu? Derginin yönetimiyle þairlerin, yazarlarýn yazýþmalarýný içeren mektuplar nerede? Dahasý saklandý mý? Ayný sorular yayýnevleriyle ilgili olarak da sorulabilir. Þiir yazýnýnýn gün yüzüne çýkmamýþ, kamuya açýlmamýþ dokümanlarý hâlâ saklanýyor mudur? Kiþisel çekmecelerde ya da diyelim ki belli merkezlerde tutuluyorlar. Niye kamuya açýlmýþ deðiller?

Yüzyýllýk modern Türkçe þiirin iki üç antolojisinden baþka kamuyla paylaþacaðý birikimi yok mu? Sormaya devam edelim: Anýlarýný yazan þairlerden baþka þiiri çevreleyen ve paylaþýlacak hatýrat yok mu? Günümüz için dolaþýmda olmayan þairler yapýtlarýný kendileriyle birlikte mezara mý götürdüler? Yayýnevleri baskýsý tükenen þairlerin çoðunun kitaplarýnýn yeni baskýsýný yapmýyor. Peki zamanýnda yayýmlanmýþ kitaplara ulaþýlabiliyor mu?

BÝRÝKÝM NEREDE?

Yüzyýllýk birikimi olan modern Türkçe þiirin gerçekte birikimi nerede? Nerde tutuluyor, korunuyor, saklanýyor? Elbette kamuya açýk olarak… Kütüphaneler; devlet, üniversite, belediye kütüphaneleri önemli. Ama bütün türlerin tek çatý altýnda toplanmýþ olmasý, bir arada tutulmasý eriþimde sorunlar oluþturuyor.

Þiirin ayrý bir tür olarak dokümanter birikiminin kamuya açýk hale getirilmesi daha uygun olmaz mý? Resim ve heykel müzesi var. Sinema için benzer bir arþiv söz konusu. Þiir için neden yok? Niçin olmasýn?

Þairin muhayyel muhatabý, neticede þiir okuru olduðuna göre þiir ekseninde olup bitenin ilgilendirdiði taraflarýndan biri de elbette odur.

Açýk deðil mi, baðýmsýz bir þiir kütüphanesi ya da arþivi, hatta müzesi þair kadar hatta ondan daha fazla þiir okuru için önemlidir.

Þiir okurunu doðrudan ilgilendiren bir baþka konuyla devam edelim.

ÞÝÝRÝN BÝRÝKÝMÝ KÝM YA DA KÝMLER ÝÇÝN

Ara baþlýktaki soruyu yanýtlayarak devam edelim. Þiirin birikimi elbette ki öncelikle “þiire kaçanlar” için. Þiir, “þiire kaçanlar”ýn kimileri için sýðýnak, kimileri için zýrh olabilir. Yanlýþ okumadýnýz. Þiir elbette zýrh da olabilir, sýðýnak da. Yeri gelmiþken “Kaçmak” fiilinde týnlayan olumsuzluðun önemsenmemesi gerektiðine iliþkin düþüncemizi de kaydedelim. Çünkü kaçmak ancak muktedirler tarafýndan olumsuzlanan bir tutum olabilir. O nedenle de kaçmaya yönelik suçlayýcý yüklemelere itibar etmemek gerektiði düþüncesindeyiz.

Birikim deyince gelenek sorunu da araya giriyor. Bilindiði üzere geleneðe baðlanmak, geleneði yinelemek, yüceltmeye yönelik giriþimler, neticede geleneðe haspolmanýn þiire katacaðý bir þey olmamýþtýr olmayacaðý da açýktýr. Öte yandan, birikime sýrtýný dönmek de þiire yeni bir þey getirmiyor. Þu da son derece açýk; þiir yinelenerek deðil, yenilenerek nefes alabilir…

Þiirin önüne bakmasý gerekir. Ama arkasýnda ne olduðunu bilmesi de olmazsa olmazdýr. Son iki cümlenin öznesi olan þiir, þair ve þiir okuru olarak da okunabilir. Þair þaire baka baka ve þair þiire baka baka yol alýr

Þiir okumak için zaman ayýrmaya deðer

Kaynakça; Enver Topaloðlu