Bal Tutan Parmaðýný Yalar

Kadim Anadolu topraklarýnda hem atasözlerimiz hem de atasözü gibi bilinen anonim sözler söylenir. Çok düþündürücü olmakla birlikte öðüt verici özelliði vardýr ruhunda. Anonim olduðunu düþündüðün bir söz düþtü aklýma ve hemen kýsa bir sörf yaptým ChatGPT üzerinden, bilgileri not ettim ve makaleye çevirdim. Konumun görselini ChatGPT’ye hazýrlatýp, paylaþmak istedim.

Bal tutan parmaðýný yalar:

Bu deðerli sözün ruhunda emek ve paylaþým ses vermektedir. Bu söz Anadolu’da a-rýcýlýk yapan köylüler arasýnda söylenmiþtir. Bu yönüyle masum bir deyimdir. Masumiyeti þudur ki; “kim bir iþ yaparsa, o iþten fayda elde eder” Yani üretici köylülerimiz ürettiði ürünün kokusunu, arýcýlýk yapanlarda balýn tadýný alýr. Burada ahlaki bir sýkýntý yoktur; emekçinin hakký, terinin karþýlýðý anlatýlýr. Bu anlayýþ; Ýslami “emeðin bereketi” öðretisiyle de oldukça uyumludur. Kur’an bize der ki; “Ýnsan için ancak çalýþtýðýnýn karþýlýðý vardýr.” Necm; 53-39

Ancak insanoðlunun olduðu yerde mutlaka olumsuzluklar ortaya çýkmaktadýr. Güzel ve iyi olanlar zaman içinde erozyona uðrar ve anlam sapmasýna mahkûm olur. Bu deðerli söz de zamanýn akýntýsý içinde “menfaat” olarak söylenir olmuþtur.

Menfaatin öznesi insan olmakla birlikte imge olarak bal, parmak, kamu malý olmuþtur. Burada parmak; güç veya makam sahibi kiþileri temsil ederek þu söyleme dönüþmüþtür; “iþi elinde tutan, kendine de çýkar saðlar” Bu söz, halkýn gözlemle yarattýðý bir eleþtirel deðerlendirmedir. Yani sözü ilk kullananlar, masum bir emek metaforu üretmiþken, sonraki nesiller rüþvet, kayýrma ve menfaat düzenine dikkat çekmek için kullanmaya baþlamýþtýr. Özünde; “güç kimdeyse menfaat onda olur” diyen acý bir toplumsal gerçeklik gizlidir. Aslýnda halkýn adaletsiz düzene karþý sitemini dile getirmektedir. “Bal tutan parmaðýný yalar” diyen köylüler, çoðu kez yozlaþtýrýlmýþ bu sözü onaylamaz; teslimiyetle eleþtirir. Bir bakýma “ne yazýk ki böyledir” der. Burada vicdani bir isyanýn sesi yankýlanýr aslýnda: Hakký olanýn deðil, fýrsatý olanýn pay kaptýðý bir sistem sorgulanýr.

Bu deyimin dönüþümü, ahlakýn toplumsal güç iliþkileriyle nasýl þekil ve anlam deðiþtirdiðini göstermesi bakýmýndan çok düþündürücüdür. Ýlk dönemde emekle adalet, ikincisinde çýkarla fýrsatçýlýk yan yana gelmiþtir. Bu anlam deðiþimi, Anadolu insanýnýn ahlak pusulasýnýn nasýl yozlaþan düzenle mücadele ettiðini de öz bir þekilde ortaya koyar. Bir halk sözü, hem ahlaki öðüt, hem sosyal durum tespiti, hem de politik eleþtiri haline gelmiþtir. Bu durumda; emanet ve adalet anlayýþý üzerinden þu soru aklýmýza geliyor; “balýn tadý mý, parmaðýn hakký mý?”

Cevabý yine Kutsal Kuran’da arýyoruz: Nisa- 4:58

“Allah size, emanetleri ehline vermenizi ve insanlar arasýnda hükmettiðiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder.”

Bu ayet üzerinde þapkamýzý önümüze koyup derin derin düþünmemiz gerekiyor. Çünkü mesajlar çok net: Ayet, hem kiþisel ahlakýn hem toplumsal yönetimin özüdür. Emanet, yalnýzca bir eþyayý korumak anlamýna gelmez; gücü, makamý, yetkiyi, bilgiyi ve güveni vicdanýyla kullanma sorumluluðudur. Gerçek “bal tutan” kiþi, balý hak eden arý gibi çalýþandýr; balý çalan parmak deðildir. A’raf-7:31; “yiyin, için ama israf etmeyin” buyruðu da ayný ahlaki çizgiyi korur. Denilebilir ki; nimetle temas edebilirsin ama asla onu hak etmeden tüketemezsin.