KAYSERÝ ERMENÝLERÝ

Baðýra baðýra “Geliyorum!” diyen Ermeni baðlýðýnýn 100. yýlý nedeniyle siyasi erk de tepki olarak açýklamalar yapýyor. “Yumurta kapýya gelince saman diye gýdaklayan tavuk” psikolojisi yaþanýyor.

Daha önce Türk Tarih Kurumu Baþkanlýðý, bu dönem Kayseri milletvekilliði yapan, Prof Dr. Yusuf Halaçoðlu, TTK baþkaný iken Kayseri Ýl Kültür Müdürlüðü’nde Ermeni tehciri/bir ilden baþka bir ile göçe zorlanmasýyla ilgili bir konferans vermiþti. Ben de (kim oluyorsam) bu yazýyý 2000’lerin baþlarýnda, yerel basýnda yazmýþ ve “38 Kayseri Yazýlarý-(2007) kitabýmda yayýnlamýþtým.

Bir kere Osmanlý’da bir nüfusu bir ilden baþka bir ile göndermenin adý ‘iskân’dýr. Ýskân, fetih sonrasý nüfusu dönüþtürmek ve yaramazlýk yapanlarýn ortamýný deðiþtirmek için hep yapýlmýþtýr. Son dönemde “Ýttihad ve Terakki” yönetiminin çýkardýðý kanunun da adý iskândýr. Buna raðmen iþin uzmanlarýnýn tehcir kelimesini kullanmasý, “kendi ayaðýna sýkmak” gibi bir þeydir. Hani Türkiye’deki aydýnlarýn sýnýrýmýzdaki ülkelere “orta-doðu” demesi gibi. Yakýn doðu neresi acaba? Belli ki kavramlarýmýzý bile Batýlýlar oluþturuyor.

Biz geneli uzmanlarýna býrakarak Kayseri’ye özgü durumdan, yerel kaynaklardan hareketle, bahsetmek isteriz.

Kayseri ve köylerindeki vatandaþýn 1831–1860 arasýndaki “Nüfus Müfredat Defteri” yani seyahat trafiðine baktýðýmýzda, Müslüman, Rum ve Ermenilerin büyük ölçüde iç içe yaþadýklarýný görmekteyiz. Ayrý mahalleler olduðu gibi, Rumlarla Ermenilerin, Ermenilerle Müslümanlarýn ortak yaþadýðý mahalleler mevcuttur. Mesela meþhur Talas’ýn Han Mahallesi’nde Rumlar, Harman mahallesinde Müslümanlar, Kiçiköy’de ise hepsi karýþýk oturmaktadýrlar.[1] Yani her þey yolundadýr.

1. Dünya Savaþýnda durum deðiþir. Osmanlý Devletinde “Sadýk teb’a/uyumlu vatandaþ” adýný alan Ermeniler dýþ düþmanlar ve Ermeni terör örgütlerinin gazýna gelir; vatana ihanet ederler. Ýttihad ve Terakki Yönetimi, doðru durmayan Ermeni’lerin yerlerinin deðiþtirilmesine karar verir. Ýl mutasarrýfý/valisi Zekai Bey, dürüst çalýþacak bir ekip arar ve komisyon baþkanlýðýný zamanýn Belediye Baþkaný Rifat Çalýkaða’ya verir. Bünyan’ýn Ekrek Köyü’nden iþe baþlanýr ve “devlete sadakatsizlikleri yüzünden hükûmet tarafýndan baþka yere nakledilecekleri” haber verilir. En yakýn Sarýz karakoluna teslim edilerek Haleb’e gönderileceklerdir.[2] O tarihte Halep, Gaziantep gibi ülkenin bir vilayetidir. Yani sýnýr dýþý etme hadisesi deðildir. Osmanlý, çeþitli tarihlerde fetih, Türkleþtirme, Ýslamlaþtýrma, savunma vb. çeþitli amaçlarla “iskân” siyasetini herkese uygulamýþtýr. Mesela bugünkü Ýsrail’in elinde olan stratejik Golan Tepeleri civarýna -Araplara güvenmediði için- Türkmen ve Çerkezleri yerleþtirmiþtir. Toroslarda göçebe yaþayan Avþar topluluklarýný yerleþik hayata zorlamýþ ancak onlar Dadaloðlu’nun ifadesiyle “Ferman Padiþah’ýn daðlar bizimdir” demiþtir. Yani Ermenilerin yer deðiþtirmesi ilk deðil; sondur.

1915 yýlý genel sürgün emri verilir. Savaþ þartlarý gereði olarak, Ermenilerin Anadolu’dan çýkartýlmalarý gerekmektedir. Bazý Müslümanlar komþu ve tanýdýklarý olan bazý Ermenileri korurlar. Mesela Ýslam adýný almalarýný saðlayarak göçden kurtarýrlar.

1918’de geri dönme haklarý verilir. Giderken yanlarýnda olan kanun, dönüþte de yanlarýndadýr. Valinin, dürüstlüðüne güvendiði için görev verdiði Çalýkaða, bir siyasi rakibi tarafýndan þikayet edilir. Görev verilirken kanun yanýnda olan Çalýkaða, dava edilirken kanun karþýsýndadýr.

O yýllarda tren yolu Niðde/Ulukýþla’ya kadar gelmektedir. Hastalanan eþini Ýstanbul’a götürmek için yola çýktýðýnda ‘her milletten askerler’in kendisini iþaret etmeleri yüzünden eþine refakat edemez; Ýstanbul’daki kayýn biraderine telgraf çekerek problemine çözüm getirir.[3] Yani mütareke sonrasýnda bu iþle ilgisi olanlara hesap sorulmuþtur.

O yýllarda ‘7 düvel’ denilen devletlerin Osmanlý topraklarý üzerindeki emelleri çok geçmeden gerçekleþmiþtir. Ermeniler Ýngiliz ve Amerikan gibi devletlerce, silahla beslenen Ermeni çeteleri olarak kullanýlmýþtýr. Onlara yataklýk eden Grogeryan Ermeniler için de Ýstanbul konumunda olan Haleb’e göç uygulanmýþtýr.

Türklerin Anadolu’ya giriþi olan 1100’lü yýllardan itibaren yüzyýllarca birlikte ve iç içe yaþayan, son asýrlarda “sadýk teb’a” adýný alan Ermeniler ne olmuþ da ülkenin bir þehrinden baþka bir þehrine göçe zorlanmýþlardýr?! Deðiþen ve deðiþtirmeye kalkýþan kim olmuþtur? Savaþ þartlarý yaþanmýþsa -ki öyledir- savaþýn kanunlarý bellidir. Ýhanetin bedeli aðýrdýr ve ödenmelidir. Ülke içindeki sürgün de nedir ki!