Çoktandýr yazmýyorum. Akademiye geçtikten bu tarafa baktým da köþe yazým yok. O zaman da “Yazmak için, kýzmak lazýmdýr” demiþim. Karga/ saksaðan, kekliðin sekiþine özenmiþ; ona benzemek istemiþ ama bu arada kendi yürüyüþünü unutmuþ: Bu yüzden bir kayar, bir sekermiþ…

Üniversitede olmak ve þu günlerde 2000 sonrasý kuþaklarla uðraþmak “Z Kuþaðý” hakkýnda yapýlmýþ bir yüksek lisans tezinden üretilmiþ makaleyi okumamý gerektirdi. “Kendim için” okumuþtum ama altýný çizdiðim cümleler, düþtüðüm notlar bende bir kývýlcým oluþturdu. Düþüncelerimi sizinle paylaþabilirdim.

Din Sosyolojisi’nde, muhafazakâr ailelerden gelen, ÝHL ve Kur’an kursu aðýrlýklý, 15-20 yaþlarý arasýnda 20 kadar genç üzerinde yapýlmýþ yeni (2020) bir anket. Kuþaklar için ABC kullanýlmýyor. Bizim '68 kuþaðý' dediðimiz; sað-sol adýna birbirine düþman olanlara X, 80 devriminden 2000’e Y kuþaðý diyorlar. 

Sosyoloji’nin bilim olarak çýktýðý kaynak, kurallarýný da koyuyor. Araþtýrmacý 'Ýnanç, ibadet, tecrübe, bilgi ve etki' þeklindeki beþ boyutlu dindarlýk yaklaþýmýndan hareketle Z Kuþaðýnýn din algýsýný ortaya koymaya çalýþtýk" derken benim aklýma "itikad/inanç, ibadet, muamelat, mücazat, ahlak” boyutlarý düþüyor.

Araþtýrmacý, “Y Kuþaðý internet öncüleriydi” derken “Z kuþaðý, akýllý telefonla yatýp akýllý telefonla kalkýyorlar.” “Emoji diline yöneliyorlar.” Yüzyüze olmaktan rahatsýz, sanal iletiþimden hoþlanýyorlar. Bu durum yalnýzlýðý giderir gibi gözükse de fiziki yalnýzlýðý yaþýyorlar. Facebook ebeveynlerinin kuþaðýna ait olup Instagram ve Twitter’da vakit geçiriyorlar. Y kuþaðýnýn ortalama dikkat süresi, 12 saniye iken Z kuþaðýnýn 8 saniyedir."

 Torunum Berat'tan biliyorum: "Çýkýldým!" diyor; hemen sýkýlýyorlar.

“Ýnternet ve sosyal medya sayesinde, tüm dünyada küreselleþme ve iletiþim teknolojilerinin geliþmesiyle beraber sýnýrlarýn aþýldýðýný ve evrensel anlamda benzerlikler görüldüðünü, tüm dünyada gençlerin de birbirine benzediði" müthiþ bir gerçek. Bizlerin “aile, okul, sokak” dediðimiz eðitim sürecinin hepsini sollayan deðil; saðlayan bir þey ortaya çýkmýþtý. Üniversiteye daha iyi bir iþe girmek, daha çok para kazanmak için geliyorlardý; hocayý da "kredi ve diploma almak için" dinliyor gözüküyorlardý. Pandemi onlara yaradý; devam, dinleme, bilme zorunluluklarý yok. Üstelik, kopye imkanlarý çok. Tek sýkýntýlarý, ailelerinin yanýnda olup yeterince özgür olamamak.

Lise ve Üniversite karýþýmý deneklerde Ýmam-Hatipli Meryem'in: “Fýkýhçýmýz sürekli bize þey diyor -bunu söylemesi de açýkçasý beni çok rahatsýz ediyor- iþte “dinle ilgili bazý konularda aklýnýzý kullanmayacaksýnýz” diyor ve hani bu çok sinirimi bozan bir cümle “aklýnýzý kullanmayacaksýnýz”. Yani o zaman öyle bir þey diyor da aklýnýz kullanmayýp o zaman duygularýmla iman ediyorsam beni bundan yargýlamamasý gerekir gibisinden diye düþünüyorum. Dinle ilgili konularda aklýn kullanýlýp/ kullanýlmamasý meselesi, Meryem gibi birçok gencin ikilem yaþamasýna neden olmuþtur. Ama susuyorlar; diplomayý alana kadar. Ama ben soruyu kendim sormuþumdur? - Hangi akýl? Akl-ý selim mi? Einstein'ýn aklý mý? Benimle yaþýt olan Bill Gates'in aklý mý? Fýkýhçý Selim'in aklý mý?

Ayþe'nin "Sosyal medya için bir fýkýh yazýyor ama adam sosyal medya kullanmayý bilmiyor." dediði, sosyal medyanýn farkýnda olan ama benim gibi dinazorlarý kullanan kesimler ya uyutuyor, ya da uyuþturuyorlar. “Cuma günleri ve Kandillerde mesaj paylaþýr mýsýnýz? sorusunu genellikle gülümseyerek yanýtlayan görüþmecilerimiz, bu mesajlarýn daha önceki kuþaklara ait kutlama pratikleri olduðunun altýný çizmektedirler."

"X, Y kuþaðý eþcinselliðe aktif bir karþý çýkýþla yaklaþýrken Z Kuþaðý, “Linç yeme” çekincesi yüzünden pasif bir kabulleniþ sergilemektedir." Sosyolojinin “Habitus” dediði þeyi Cüneyd-i Baðdadî'nin (ö.911) farklý bir baðlamda söylediði ‘Suyun rengi, kabýn rengidir’ sözü anlatmaktadýr. Konumuz baðlamýnda, kiþisel ve toplumsal çevre olarak düþünmek gerekir. Yani bundan sonra ‘suyun rengi kabýn rengi’ olmaya baþlayacaktýr. Mesela “Hasan: ilk kadýnlarla el sýkýþmýyorduk. Sonra edebiyat hocamýz, bunun aslýnda çok gurur kýrýcý bir þey olduðunu anlattý. Sonra bana makul geldi” diyor. Oysa edebiyatçý bir þey daha diyordu: “Elimi beþ yerinden daðladý beþ parmaðýn/ Baðrýmda da yanmadýk bir yer býrakmadan git/ Bir yarýn göçtüðünü, çöktüðünü bir daðýn/ Görmemek istiyorsan ardýna bakmadan git! (Faruk Nafiz Çamlýbel).

5’den seçmeli soru testi çözenler iyi bilirler: “Doðrunun en büyük düþmaný, doðruya en yakýn yanlýþtýr.” Çeldirici… Çeldirici mantýðýný kabullenenler, Ýnsan þeytanýný da kabullensinler… Bu edebiyatçý gibi.

Araþtýrmacý, "Hz. Peygamber’in 'Kiþinin dini, arkadaþýnýn dini gibidir.' (Tirmizi, Zühd, 45. Ebu Davud, Edeb, 16) Hadis-i Þerif’i, Bourdieu’nün akademik dilde ‘sosyal sermaye’ olarak adlandýrdýðý olguya iþaret etmektedir." derken, Din sosyolojisinin doðal sonucuna köprü attýðýný görüyoruz.

Z kuþaðýnýn okumayacaðý bu yazýyý X kuþaðý okurdu ama tükendi. Þiiri makaleye tercih eden Y kuþaðý da zorlanarak okuyabilir. Bu yüzden, size zorlamak istemiyor; sözü burada kesiyorum.