Namaza, ölüm kalktý. Ýkinci horoz gibi öten saati susturdum. Huzurda durdum. Biter bitmez postuma oturdum. Uykum kaçmýþtý. Ýniþ sýrasýna göre okuduðum Kuran’ý elime aldým. Sýrada Hac Suresi vardý. Bir süredir kafamda “med-cezir” var. Þimdiki gençler “gel-git” diyorlar. Hangisi önce?  Hiç sorun deðil! Arapça mantýðýyla “git-gel” demek. Hangisi öncelikli? Hiç sorun deðil!. Hayat bu; iç içe…

Gündüz biraz kestirmiþtim. Saat gece yarýsýna geliyordu ama hâlâ uykum yoktu. Gençlik günlerinde karaladýðým dizeyi mýrýldandým: “Sattým bu gece yine/ Uykumu/ Uyku çiçeðine sattým…” Uykumun gelmesi için okumalýydým. Ama kitabý elime almadan önce, elim telefona vardý. “Hadis Meclisi” grubuna göz atarken bir soruya takýldým: “Hadisler ne zaman yazýldý?” birileri cevap veriyor, soran cevabý ilginç buluyor ama yine de “Sadece bir yorum” diyordu. “Hadisler ne zaman yazýldý?” sorusu aslýnda verilmiþ bir cevabý da içeriyordu: “Þu kadar yüzyýl sonra!” demek istiyordu.

Söylenecek çok þey vardý çünkü bu adam yazýyý “bir þey” deðil; “her þey” sanmaktaydý.

“Sözlü kültürün tarihteki yerini bilmeyenlerin yazý önemsediklerini; 20. yüzyýl insanýna bunu anlamasýnýn ve anlatmanýn zor olduðunu; anakronizm denilen tarihi yanýlgý kapsamýna girdiðini; fotoshop’la yapýlmýþ bir resmi gören kiþinin “Gözümle gördüðüme de mi inanmayayým?!” demesi gibi bir açmaz olduðunu yazýp “Daha çok okuman gerekir çoookkk!” diyerek bitirdim ama ardýndan hazýr cevap geldi: “Bu da bir yorum…” Sanki amaç ikna olmak deðil de cevap yetiþtirmek…

Hac Suresi bitmiþti ama hâlâ uykum gelmiyordu. Elim, raftaki kitaplardan NFK’nýn tiyatrolarýna gitti. Birini aldým: “Yunus Emre-Kanlý Sarýk-Para-mukaddes Emanet” yazýyordu. “Baþtan baþlayayým” dedim ve Yunus’u okumaya koyuldum.

Üstadýn tiyatrolarý 1976 yýlýnda, Kültür Bakanlýðý tarafýndan basýlmýþ. Mayýs 79 yýlýnda, çiçeði bununda bir öðretmenken, Mardin’de almýþým. Altýný çizmediðim veya not düþmediðim kitabýmý okumuþ saymam. Yunus Emre’de bunlar yoktu; galiba okumamýþtým. “Bunlarýn ne anlamý var?” demeyin. Bunlar hâdiselerin arka-planý ve anlamlý.

“Sözlü kültür-Yazýlý kültür” dedim de, tiyatro sözlü kültüre nasýl da benziyordu. Ama yazýlý kültürün önemli bir türüydü. Tablo ve perdelerin baþýnda, her konuþmanýn önünde-arkasýnda, konuþaný yönlendiren parantez içinde italik harflerle yazýlmýþ cümleler vardý. “Bunlar olmasa ne olur ki?!” diye düþündüm. Ama NFK sýra dýþý bir yazardý. Adý da kendi gibi yabancý olan tiyatroyu Fransa’da kavramýþ; bu dili ve kültürü ana dili gibi bilen son Osmanlý kuþaðýnýn tekne kazýntýlarýndandý. “Ön tarafý açýlýr-kapanýr bir mikâp gibi hayatý yakalamak… Kapana kýstýrýr gibi…. Tiyatro budur” diyordu.

Okudum. Diyaloglar müthiþti ama “parantez içinde italik harflerle yazýlmýþ cümleler” insaný oyalamaktalardý. Onlarý okumadan geçmeyi düþündüm ama olmadý: Kafamda kupkuru kelimeler, rastgele dolaþmaktalardý. “Kapana kýstýrýr gibi yakalanan hayat” yaþanmýþ; birileri de onu yazýya geçirmiþti. Aslýnda hayat yaþanýrken bu ayrýntýlar ‘beden dili olarak’ vardý. Kupkuru olan yazý dilinin tadýný-tuzunu getiren; konuþmalara anlam veren bu küçük ayrýntýlardý. Hayat yaþanýrken bunlar yapýlmaktaydý; oyuncu oynamakta; seyirci görmekteydi. Ama yaþayanlar göçüp de hikâyeleri yazýya geçince, geriye kupkuru cümleler kaldý. Gerçek hayattan kopuk, yaþanan ortamdan kopuk, baðlamdan kopuk… Yine bir edebiyat türü olan Yunus’un ‘boncuk dizer gibi kelimeler sýraladýðý’ þiirleri de üstadýn anlatýmýyla, bir zemine oturmaktalardý: “Okudum bildim deme!/ Çok taat kýldým deme!/ Eðer hakký bilmezsen / Ettiðin laf etmektir.”

Kendine ‘dinazor’ diyen kadýnýn hatýralarýnda geçtiði gibi, Üstad þair olmadan Fransýz þiirini özümsemiþti. Her þair, kendinden öncekilerden esinlenerek þiir yazar. Abdulhak Hamid, Þeyh Galib’i taklid ile suçlayanlara “Çaldýmsa mirî malý çaldým” derken övünüyordu. Üstad, deprem ve artçý depremlerle sarsýlan Müslüman Türk milleti için söylediði, “Heykel destek üstünde / Benim ruhum desteksiz” diyen bir þair olamazdý. Üstad, Yunus’u da özümsemiþti. Öyle ki tiyatronun yarýsýný oluþturan þiirler, onun senaryosunda, daha bir anlamlý geliyordu. Tapduk Emre’yi ‘Erenler Köyü’nde bulan Yunus’un üç perde dokuz tabloluk tiyatro senaryosunun sonunda Üstad “25–26 Temmuz, Cuma Gecesi, Saat:12.30/ Erenköy” notunu düþüyordu. Önemli, tesadüf olmayacak kadar önemli. Ama yýlý yoktu. Bu da mý önemli? Hangi yýlda yazdýðý? Üstadýn bu noktaya, hangi yýl yani kaç yaþýnda geldiði önemli. Ama bu kusur, bir süreç izleyen yazý dosyasýnýn hangi yýl olduðunu bile düþünmeden, saatine varana kadar atlamadýðýný düþünen adamýn ayýbý. Atlanan bu ayrýntýnýn cevabýný bulmak için çok araþtýrmak gerekir. Tabi ki asýl belge kaybolmamýþsa…

Edebî türler içinde tiyatro, ‘parantez içi ifadeler’ olmaksýzýn nasýl kuruysa, Kur’an metni de sünnet/hadis olmaksýzýn öyledir. Yunus Emre tiyatro/senaryosunu parantez içleri olmadan okuyun da bir görün. Bir de ‘adam gibi bir adam’ýn bu senaryoyu oynadýðýný düþünsenize… Seyrettiðinizi hayallesenize… Tadýna doyum olmaz. Kur’an’ýn Ýlahî senaryosunu, Yüce Allah tarafýndan ‘seçilmiþ adam’ oynamýþtýr. Med ve cezirlerle… Medlerin adýna ‘sünnet’, onun yazýlý kaydýna da ‘hadis’ diyoruz. Gerçeðini çakmasýndan ayýrmak kaydýyla.

Mutfak kapýsý açýk olunca karþý çamlarda yuvasý olan karga gelip çerez tabaðýnda bulunan onca çerez içinde kajoyu yemiþti. Kayseri civarýnda saksaðana karga dendiðini öðrendiðimde kýrkýný geçmiþtim. Ömrümün yarýsýnda Edirne’de, 60’ýn baþýnda Kars’ta, karganýn ne olduðunu görerek öðrendim. Kendime “Ne alâka?!” diye sorunca, derim ki “Resmen akademisyen olunca, “Dilin akademik deðil!” diye hakemlerden tenkit yedim. Onlara uyup birkaç yýldýr ara sýra yazý karalamayý býrakmýþtým. Çünkü saksaðan kekliðin yürüyüþüne özenerek yürümek istemiþ. Bu arada kendi yürüyüþünü de unutmuþ! Bu yüzden bir kayar, bir sekermiþ!

Karalanmýþ bu yazý, böyle bir psikolojinin ürünüdür.