M. NÝHAT MALKOÇ

            Edebiyat tarihçisi,  yazar,  þair ve edebiyat öðretmeni: Nihad Sami Banarlý

Edebiyatýmýza birbirinden kýymetli eserler sunan Banarlý, edebiyat tarihçisi,  yazar,  þair ve edebiyat öðretmeni vasýflarýný kendisinde topluyordu. Her yönüyle çok marifetli bir insandý. O, 1907 senesinde Ýstanbul’un emsalsiz hayatýný, geleneklerini, deðerlerini en iyi yaþayan ve yaþatan semtlerinden biri olan Fatih’te doðmuþtu. Aslýnda baba tarafýndan Trabzonludurlar. Zira o, Trabzon mebusu, þair Emin Hilmi’nin torunu, vali þair Ýlyas Sami’nin oðludur. Anne ve babasýnýn mezarlarý Banarlý kasabasýnda bulunduðu için, soyadý kanununun çýkmasýndan sonra “Somyarkýn” olarak aldýðý soyadýný daha sonra Banarlý olarak deðiþtirmiþtir. Bu durum onun anne –babasýna düþkünlüðünü ortaya koymaya yeter sanýrým.

Banarlý, ilk eðitimini Fatih Sultan Vakýf Mektebi’nde, orta eðitimini, Gelenbevi ve Mercan Ýdadîsi’nde, lise eðitimini Vefa Sultanisi’nde yapmýþ, son olarak da Ýstiklal Lisesi’nden diploma almýþtýr. Ýstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’ni bitirerek öðretmenlik hayatýna baþlamýþtýr. Kabataþ ve Galatasaray gibi büyük okullarda edebiyat öðretmenliði vazifelerinde bulunmuþtur. Ardýndan Eðitim Enstitüsü’nde, Yüksek Öðretmen Okulu’nda öðretmenlik ve idarecilik yapmýþtýr. Bunlarýn yanýnda bugünkü anlamda birçok sivil toplum kuruluþunda, dernek ve vakýflarda gönüllü çalýþmalar yapmýþ, Türk kültürüne ve edebiyatýna hizmet etmiþtir. Kültürümüzün yitik hazinelerini gün yüzüne çýkarmýþtýr.

Banarlý, edebiyatýn hemen her alanýnda kalem oynatmýþ velûd bir kalemdir

            Bizler Nihad Sami’yi daha çok edebiyat tarihi ve Türk düþüncesi üzerine yazdýðý yazýlarýyla tanýr, biliriz. Oysa o, duygu ürünü eserler de ortaya koymuþtur. Bunlarýn baþýnda tiyatro türünde yazdýklarý gelir. O, iyi veya kötü 10’a yakýn tiyatro metni yazmýþtýr. Tiyatro oyunlarýnda Türk kültürünün temel dinamiklerini gençliðe aktarmayý amaç edinmiþtir. Çoðu insan, Banarlý’nýn bu özelliðini bilmez. Bunun yanýnda þiirler, hikâyeler ve bir de roman kaleme almýþtýr. Fakat bu türlerde yazdýklarý yeni bir tarz oluþturma gayretiyle kaleme alýnmamýþtýr. Ýçindeki duygu saðanaðýný kitlelerle paylaþmak istemiþtir.

O, asýl ilmî ve meslekî çalýþmalarýyla kültür hayatýmýzdaki yerini almýþtýr. Mesleki çalýþmalarýnda çok titizdi. Türk dilinin kültürümüzle izdivacýndan büyük keyif alýrdý. Türkçeyi namus olarak görür, bu hususta taviz vermezdi. Dil hassasiyeti kendisine “Türkçenin Sýrlarý” adlý mükemmel eseri yazdýrmýþtýr. Ahmedî’nin Dasitan-ý Tevarih-i Mülûk-i Âl-i Osman ve Cemþid ve Hurþid Mesnevisi, Banarlý sayesinde tenkitli ve karþýlaþtýrmalý nüsha olarak Türk okuyucusuyla buluþmuþtur. Bu eser Osmanlý tarihini anlatmaktadýr.

Banarlý'nýn yazdýðý edebiyat ders kitaplarý gençlere edebiyat zevki aþýlamýþtýr

Onun en hayýrlý hizmetlerinden birisi de lise öðrencilerinin okumasý için hazýrladýðý lise ders kitaplarýdýr. Bugün yazýlan edebiyat kitaplarýyla Banarlý’nýn yazdýklarýný karþýlaþtýrdýðýmýzda çok büyük farklar görebiliriz. Ben lise yýllarýnda onun kaleme aldýðý Metinlerle Türk ve Batý Edebiyatý adlý kitaplarýný okudum. Bu kitaplarda Türk kültürü bir çaðlayan gibi akardý. Metinler çocuklarýn zevklerine ve seviyelerine göre seçilirdi. Metin çalýþmalarýnda bugünkü gibi uyduruk sorular sorulmazdý. Onun kitaplarýndan aldýðým hazzý hiçbir zaman unutmam mümkün deðildir. Keþke Milli Eðitim Bakanlýðý o kitaplarý tekrar okullarýmýzda okutsa. Ýnanýn o kitaplar bugün için de yeterlidir. Belki yeni isimler ve Türk Dünyasýndan yazarlar eklenerek yeniden düzenlenebilirler. Bu alanda da Banarlý’yý aþamadýk.

Nihad Sami Banarlý, baðrýndan çýkmýþ olduðu milletine ve o milletin gençliðine iyi bir mürebbi oldu. Onlarý yabancý dillerin ve kültürlerin boyunduruðundan kurtarmak için çetin bir mücadele verdi. O, yaþadýðý sürece ne Müslümanlýðýndan ne de Türklüðünden taviz verdi. Onuruyla, fikirleriyle, mücadelesiyle dik yaþadý. Hayatýný mücadelesine adadý. Banarlý için baþta gelen þey milli benlik ve milli þuurdu. O, bunlar olmadýktan sonra bütün gayretlerin boþ olduðuna inanýrdý. Cehaletin ve hýyanetin baþ düþmanýydý. Özellikle kültürümüzü ecnebi kültürlerle yozlaþtýrmaya, hatta ortadan kaldýrmaya çalýþanlarýn karþýsýnda mukavemeti eþsizdi. Baþta dil, kültür, sanat ve edebiyat olmak üzere her þeyin millisinden yanaydý.

Banarlý, tarihin bilinmesi ve gelecek nesillere olduðu gibi aktarýlmasý gerektiðine inanýyordu. O, Osmanlý’ya hayranlýk duyuyor, fakat hatalarýný da görmezden gelmiyordu. Kökü mâzide olan atiydi Nihad Sami… Ne geçmiþi unutuyor, ne de tekâmülü reddediyordu. Yarýnki Türkiye’nin idarecileri olacak gençlere; ölçü üzere yaþamayý, kendilerine hedefler belirlemeyi ve bu hedeflere varmak için azami gayret içerisinde olmayý öðütlüyordu. Gençler için düzenlediði sayýsýz seminer, konferans ve toplantý milli gayenin saðlýklý ve hýzlý bir biçimde gerçekleþmesi içindi. Birileri kýrýp dökerken o, aðýrbaþlýlýkla ve sabýrla tamir ediyordu. Yýkmak kolay ama yapmak zordu. O, memleketin ikbali için zora talip oluyordu. Banarlý, metotlu ve disiplinli çalýþmayý severdi. Akademisyen olmamasýna raðmen ilmi disiplini her þeyin önünde tutardý. Çok fazla okur, okuduklarýný muhakeme ederdi.

Millî meselelerde çelik gibi sert olan Banarlý, zarif bir Ýstanbul beyefendisiydi

Banarlý’nýn yakýn çevresinde olma bahtiyarlýðýný yaþayanlar, onun tam bir Ýstanbul Beyefendisi olduðu görüþünde birleþirler. Zarif ve narin bir kiþiliði vardý. Fakat milli ve manevi meselelerde çelik gibi sertti. Bamteline basýldý mý kükremesini bilirdi. Öðrencisi olma onurunu yaþayan Prof. Dr. Kemal Eraslan, Banarlý hocanýn doðumunun yüzüncü yýlý münasebetiyle düzenlenen bir programda onu dinleyicilerin gözlerinde þöyle canlandýrmýþtýr:

“O, fötrü yana kaymýþ, soðuklarda giydiði lacivert paltosuyla, lâcivert elbisesiyle, daima gözümün önündedir. Yavaþ konuþur, kelimeleri tane tane söyler ve son derece soðukkanlý ve yumuþak bir ifadeyle karþýsýndakine hitap eder. Bu, insana deðer vermek demek, saygý göstermek demektir. Kendisi insana saygýlý olduðu için saygý görürdü. Onunla birlikte olduðum uzun yýllar boyunca bir gün olsun kýzdýðýný, aðzýndan kötü söz çýktýðýný duymadým. Türk Edebiyatýna, diline çok hizmeti olmuþtur.”

Banarlý ile Samiha Ayverdi çok iyi iki dosttu. Banarlý’nýn Ayverdi’ye yazdýðý onlarca mektupta aralarýndaki dostluðu, baðlýlýðý ve birbirlerine olan hürmeti açýkça görmek mümkündür. Onlarý birbirine yakýnlaþtýran unsurlar Türk diline ve Türk kültürüne aþk derecesinde baðlýlýklarý ve hizmetleriydi. Fakat dostluklarýnýn asýl vesilesi Kenan Rifai’dir. Bu mutasavvýfa duyduklarý sevgi, onlarý ayný paydada birleþtirmiþtir. Nihad Sami, manevi zenginliðini ve geliþimini biraz da Samiha Ayverdi’ye borçludur dersek abartmýþ olmayýz.

Resimli Türk Edebiyatý Tarihi kadim edebiyatýmýzýn kara kutusudur

Nihat Sami Banarlý’nýn kültürümüze kazandýrdýðý eserlerin baþýnda hiç þüphesiz ki “Resimli Türk Edebiyatý Tarihi” gelir. Ýki cilt halinde büyük boy olarak Milli Eðitim Bakanlýðý Yayýnlarý arasýnda basýlan bu kitap, Türk edebiyatýný destanlar döneminden günümüze kadar getirir. Her satýrý büyük bir titizlikle ve emekle hazýrlanan bu eser, tam 1366 sayfadýr. Benim en çok sevdiðim ve her fýrsatta okuduðum, elimin altýndan eksik etmediðim bu eserin bilgilerine sizler de gönül rahatlýðýyla güvenebilirsiniz. Çünkü bu eser, popüler kültürün borazanlýðýný yapmayan, ilmi metotlarla yazýlan edebiyat tarihi alanýnda þaheserdir.

Türkçenin Sýrlarý’nýn sayýp döküldüðü ve dilimizin büyük tehdit ve tehlikelerle yüz yüze olduðunun örneklerle ortaya konulduðu eser olan Türkçenin Sýrlarý, okuyup da tadýna doyamadýðým, tekrar tekrar okuma ihtiyacý hissettiðim kitaplarýn baþýnda gelir. Bu eser Banarlý’nýn Türkçe üzerine yazmýþ olduðu 43 makalenin bir araya getirilmesinden oluþuyor. Fakat onun bunlara benzer yüzün üzerinde dil içerikli makalesi vardýr. Dil hassasiyeti normalin çok üzerinde olan ve dili haysiyet olarak belleyen Banarlý, bu konuda gençliði uyanýk ve þuurlu olmaya davet etmiþtir. O, Türkçenin kendi kendine yeten bir dil olduðuna, Batý dillerinin ne idüðü belirsiz yoz kelimelerine muhtaç olmadýðýna yürekten inanýrdý.

            Trabzon kökenli bir ailenin çocuðu olan Banarlý, ömrünü edebiyata adamýþtýr

Trabzon kökenli bir ailenin çocuðu olan Nihad Sami Banarlý, ömrünü Türk dilinin, kültürünün, edebiyatýnýn ve maneviyatýnýn diri olmasý ve diri kalmasý için harcamýþtýr. Eserleri gözden geçirildiðinde ecnebi kültürden, dilden ve edebiyattan Türk gençliðini uzak tutmaya çalýþtýðýný görürüz. Fakat bu demek deðildir ki bizler yabancý dillerde ve kültürlerde yazýlan eserleri okumayacaðýz. Klasik tabir edilen kaliteli eserleri okuyacaðýz ama onlarýn cenderesinde sýkýþýp kalmayacaðýz. Ona göre bizi biz yapan ve son nefesimize kadar kalbimizde yaþayan milli ve manevi deðerler Batý’nýn yoz deðerlerine feda edilmemelidir.

Türk dilini en iyi kullanan ve bu dil için “Bu dil aðzýmda annemin sütüdür” diyen Yahya Kemal Bayatlý, Banarlý’nýn en çok sevdiði ve eserlerini Türk gençliðine sunduðu bir þairdir. Zira Yahya Kemal’in eserlerini gün yüzüne çýkaran ve gençlikle buluþturan Banarlý’dan baþkasý deðildir. Yahya Kemal Enstitüsü’nün kurulmasýna öncülük eden de odur. Saðlýðýnda þiirlerini iki kapak arasýnda göremeyen Yahya Kemal, gözlerini bu fani dünyaya kapattýktan sonra Banarlý sayesinde sanki yeniden doðmuþtur. Yahya Kemal Yaþarken(1959),
Yahya Kemal’in Hatýralarý (1960) adlý eserler bu alanda yayýnlanmýþ ciddi yayýnlardýr.

Ýnsanlar ne kadar vefalý olursa o kadar vefa görürler. Banarlý, büyük þair Yahya Kemal’e ve pek çok þair ve yazara kucak açarak onlarýn Türk kültür kamuoyunca tanýnýp okunmalarýný saðladý. Vefa karþýlýksýz kalmaz þüphesiz. Banarlý da ölünce onun bütün yazýlarýný Nermin Suner Pekin Hanýmefendi bir araya getirerek yayýnlanmalarýný saðlamýþtýr. Banarlý’nýn eserlerine, kendisinin de saðlýðýnda müdürlüðünü yaptýðý Kubbealtý Akademisi Kültür ve Sanat Vakfý sahip çýkmýþtýr. Fakat bir kýsým yazýlarý hâlâ kitaplaþtýrýlamamýþtýr.

Banarlý, þahsýna münhasýr hasletleri olan üslûp sahibi usta bir yazardýr

Banarlý üslup sahibi bir yazardýr. Onun üslubu uzun yýllarýn ve zorlu çalýþmalarýn ürünüdür. Onun eserlerini düþünerek okuyan birisiyseniz yazýsýnýn altýnda imzasý olmasa da yazýlanlarýn ona ait olduðunu anlayabilirsiniz. Onun yazdýklarý bize Türkçenin doyumsuz hazzýný yaþatýr. O, eserlerinde fikirlerini açýk seçik ortaya koymak için örneklendirmelere ve alýntýlara geniþçe yer verir. Fakat kendi yazdýklarýyla alýntýlarý yerli yerine oturtur. Bunu makalelerinde, denemelerinde, monografilerinde ve sohbet yazýlarýnda görebiliriz.

Nihad Sami çok kýymetli eserlere imza atmýþtýr. Onun yazdýðý eserler Türk dilinin ve kültürünün yitik hazinelerini gün yüzüne çýkarmýþtýr. Nice insanlar onun kaleminden süzülen milli fikirlerden beslenerek vatan sevgisini, milli ve manevi hissiyatý doyasýya yaþamýþtýr. Ne mutlu o nurlu oluktan içenlere. Onun kaleme aldýðý eserler arasýnda þunlarý sýralayabiliriz:  “Yahya Kemal Yaþarken, Yahya Kemal’in Hatýralarý, Türkçenin Sýrlarý, Þiir ve Edebiyat Sohbetleri, Resimli Türk Edebiyatý Tarihi, Dasitan-i Tevarih-i Müluk-i Ali Osman ve Cemþid ve Hurþid Mesnevisi (Ahmedî), Namýk Kemal ve Türk Osmanlý Milliyetçiliði, Büyük Nazireler Mevlid ve Mevlid’de Milli Çizgiler, Edebi Bilgiler, Metinlerle Edebi Bilgiler, Baþlangýçtan Tanzimata Kadar Türk Edebiyatý Tarihi, Fatih’in Zafer Sýrlarý...”

Nihad Sami Banarlý gibi yazarlara bugün dünden daha çok ihtiyaç vardýr

Milletler maddi zenginliklerinden çok, kültürel zenginlikleriyle ve manevi deðerleriyle ayakta kalýrlar. Türk milletini bir ve beraber tutan, onun deðerlerini çimento niyetine kullanýp onunla dünü yarýna sabitleþtiren, yerli kültürün bayraktarlýðýný yapan Nihad Sami Banarlý gibi yazarlara bugün dünden daha çok ihtiyaç vardýr. Günümüzde Banarlý’yý adeta yeniden keþfederek yarýnlarýmýzýn teminatý olan çocuklarýmýza ýsrarla okutmalýyýz. Onun dil sevgisini, millî ve manevî konulardaki hassasiyetini örnek almalý, çizdiði yolda kararlýlýkla yürümeliyiz. Ancak böyle yaparsak milenyum bataklýðýna saplanan gençliði kurtarabiliriz.  Sözlerimi, dil hassasiyeti her þeyin üzerinde olan Banarlý’nýn dile dair þu veciz ifadeleriyle bitiriyorum:

“Diller, milletlerin en aziz, en týlsýmlý, en kýymetli servetleridir. Dillerin bir ses güzelliði ile dalgalanýp bir duyurma, anlatma ve inandýrma gücüne ulaþmalarý, kýsa zamanda olmamýþtýr. Yeryüzünde diller kadar millet fertlerini birbirine baðlayan, onlara birbirlerini sevip anlamakta, hele sevgilerini dile getirmekte aziz yardýmcý olan baþka kuvvet mevcut deðildir. Bir tarih boyunca ordu insanlarý savaþ meydanlarýndan geçirerek, zafere, gazi veya þehit olmaya koþturan cihangirler, büyük baþarýlarýnýn birçoðunu da, savaþçýlara duyurabildikleri hitabet dilinin büyüleyici güzelliðiyle kazandýlar.”