-Kelimeler ve kavramlar arasýnda derince bir yolculuk-

    Kelimeleri ve kavramlarý sorgulamadan, elbette esiri, baðýmlýsý deðiliz. En azýndan böyle bakmalýyýz. Onlarý, ihtiyacýmýza göre arar, keþfeder, çözümler ve yorumlarýz. Yaþam, gerçeklik, duygu, düþünce ve anlam arayýþýmýza katarýz.    Önemli olan, yorum hatasý ile, zaman kaybý, hak ihlaline bilerek ve isteyerek neden olmamaktýr. Kelime ve kavramlarýn; anlamý, kapsamý ve iþlevi hakkýnda, sýnanmýþ deneyimlere sahip olmak gerekir.

   Ýnsan davranýþlarýnýn, biyolojik, psikolojik ve sosyolojik, nedenleri ve sonuçlarý vardýr. Refleks ve içgüdü, her ikisi de organizmalarýn çevresel uyarýcýlara otomatik ve bilinç dýþý tepkilerini tanýmlar, ancak farklý kavramlardýr. 

 Refleks, dýþarýdan gelen bir uyarýcýya karþýn düþünülmeden içten gelen davranýþlar olarak tanýmlanýr. Örneðin, limon kelimesini duyan bir kiþinin aðzýnýn sulanmasý, yüksek ýþýk karþýsýnda gözbebeklerinin küçülmesi, karabiber koklayýnca hapþýrmak birer refleks hareketidir. Bir hareketin refleks olabilmesi için, doðuþtan gelmesi, genelde ertelenmesi çok güç olsa bile ertelenebilmesi, aniden olup bitmesi gerekmektedir.

   “Ýstem dýþý anlýk refleksler, içgüdüler; herhangi bir irade tercihini, duygu ve düþünceyi doðrudan temsil edemezler. Týpký kalbimizin atýþý gibi, bilerek ve isteyerek icra ve ifa edemediðimiz hareketlerdir.

   Canlýlar, çevrelerindeki deðiþimlere karþý çeþitli tepkiler gösterirler. Bu tepkiler, hayatta kalma, üreme ve çevreye uyum saðlama gibi temel iþlevleri yerine getirmelerine yardýmcý olur. Refleks ve içgüdü, organizmalarýn bu tepkileri düzenleyen iki önemli mekanizmadýr. Bu makalede, refleks ve içgüdünün ne olduðunu, aralarýndaki farklarý, örneklerini ve evrimsel önemini de inceleyeceðiz. Araþtýrma sürecinde, biyoloji sözlükleri, ansiklopediler ve bilimsel makaleler gibi çeþitli kaynaklardan yararlanýlmýþtýr.

   Refleksler genellikle deðiþmez ve tutarlýdýr, yani ayný uyarana her zaman ayný þekilde tepki verirler. Ýçgüdüler ise, öðrenme ve çevresel faktörler tarafýndan bir dereceye kadar deðiþtirilebilir. Örneðin, bazý içgüdüler öðrenme yoluyla baskýlanabilir veya modifiye edilebilir. Bu esneklik, içgüdülerin organizmalarýn deðiþen çevre koþullarýna uyum saðlamalarýna yardýmcý olur.

   Refleks, belirli bir uyarana karþý hýzlý ve istemsiz bir yanýt olarak tanýmlanabilir. Sinir sistemi tarafýndan anýnda gerçekleþtirilen bu yanýt, bilinçli düþünce sürecinden geçmez. Refleksler, genellikle koruyucu bir iþlev görür ve vücut zarar gördüðünde veya potansiyel bir tehlike ile karþýlaþtýðýnda otomatik olarak devreye girer.

   Ýçgüdü, doðuþtan gelen, türe özgü ve karmaþýk davranýþ kalýplarýdýr. Ýçgüdüsel davranýþlar, öðrenme veya deneyim gerektirmez ve genellikle türün hayatta kalmasý ve üremesi için kritik öneme sahiptir. Ýçgüdüsel davranýþlar, genetik olarak programlanmýþtýr ve belirli bir uyaranla tetiklenir.
   Bu tür durumlara, bilinç altýna yerleþmiþ olan korkular, endiþeler, deneyimler, deneyler, biyolojik ve genetik yapýmýzýn da etkisi vardýr. Birey bu davranýþlardan zamanla kurtulabilir, otomatikleþebilir veya gönüllü tercihleri arasýna da katabilir. Bilinçli hatalara, sosyal statü arayýþýna ve kolektif davranýþ kalýplarýna dönüþebilir.

   Reflekslerin nörobiyolojik temelleri ile sosyal öðrenme dinamikleri arasýnda bir iliþki vardýr. Ýstemsiz refleksler, nöral devreler (FPR refleksi gibi) ve genetik kodlarla þekillenir. Koþullu þartlanmalar yoluyla öðrenilmiþ refleksler (örneðin anksiyete tetikleyicileri) zamanla otomatikleþerek kiþinin davranýþ repertuvarýna yerleþir.

   Bilinçli hatalar (örneðin tüketim çýlgýnlýðý), sosyal statü arayýþý ve marka kimlikleriyle pekiþerek kolektif davranýþ kalýplarýna dönüþür. Risk toplumunda geleneksek kontrol mekanizmalarýnýn aþýnmasý, bireysel sorumluluðu öne çýkarýrken yasal düzenlemelerin sýnýrlarýný zorluyor.

Peki bilerek, isteyerek, kabul ederek, onaylayarak, deðiþtirmeyi düþünmeden sürdürdüðümüz; hatalar, yanlýþlar, suçlar ve günahlar için ne demeli? Bunun bir yasal kýsýtlamasý, toplumsal yaptýrýmý olmalý deðil mi?”

    Risk toplumunda geleneksel kontrol mekanizmalarýnýn aþýnmasýyla birlikte, bireysel sorumluluðun ön plana çýktýðý ve yasal düzenlemelerin sýnýrlarýnýn zorlandýðý açýktýr.

 Ýnsan davranýþlarýnýn karmaþýklýðý ve toplumsal etkileri üzerine derinlemesine bir tartýþmanýn, araþtýrmanýn zorunlu olduðunu düþünmekteyim.

Ýradi davranýþlarda eðer hukuka uygun suç unsuru ve þüphesi varsa yargýnýn, davranýþ bozukluðu ve kusurlu hareketler varsa, psikoloji, týp ve sosyolojinin ilgi ve yetki alanýna girmektedir.

   Hukuk kurallarý açýsýndan deðerlendirdiðimizde; anlýk istem dýþý refleks, hayal, düþ, rüya ve niyet kapsamýndaki bulgular; hukuki açýdan yargýlama gerekçesi olamaz. Fakat bu durum iz sürülerek, bilerek ve isteyerek ihmal, kusur ve kasti bir davranýþa bizi götürüyorsa, soruþturulmasý gerekebilir.

Türk Ceza hukuku sisteminde, zaruret hali, meþru savunma, mücbir sebep,  iþlenemez suç vb. nedenlerden dolayý; bilerek ve isteyerek bir kast oluþmadýðýndan; isnadiyet ve matufiyet þartý oluþmamýþ kabul edilir.

Mücbir sebep, kiþinin iradesi dýþýnda geliþen, önlenmesi ve öngörülmesi mümkün olmayan olaðanüstü durumlarý ifade eden hukuki bir kavramdýr. Bu tür durumlar, bireyin veya kurumun belirli yükümlülüklerini yerine getirmesini imkânsýz hale getirebilir.

Mücbir Sebep Örnekleri:

-Doðal afetler (deprem, sel, kasýrga, yangýn vb.)

-Salgýn hastalýklar (COVID-19 gibi)

-Savaþ, terör olaylarý, ayaklanmalar

-Devlet tarafýndan konulan yasaklar (sokaða çýkma yasaðý, ihracat yasaðý vb.)

Bu tür olaylar, genellikle borçlunun sorumluluðunu ortadan kaldýrabilir veya sözleþmesel yükümlülüklerin yerine getirilmesini erteleyebilir. Ancak, her olay mücbir sebep sayýlmaz; olayýn etkisi ve sonuçlarý, somut duruma göre deðerlendirilir.

   Ahlâk ve adalet ile uyumlu olmayan, hak-hukuk temeline oturmayan her þey noksan ve aldatýcýdýr. Bundan dolayýdýr ki; birçok anlatýmlarýmda konunun bir yönünü ahlak ve adalete döndürmek zorundayým. Düþtüðümüz yerden kalkabilmek için buna mecbur ve mahkûmuz.
Bir insaný rüyasýndaki eylemlerinden sorumlu tutamadýðýmýz gibi; kurgusal olarak yazdýðý bir öykü ve romandan da sorgulayamayýz. Bir film senaryosunda kötü adam rolünü oynamasýndan da sorumlu tutamayýz. Bir düþünür, araþtýrmacý ve yazarýn kütüphanesinde her tür eser bulunabilir. Bu tercihi, onlarý kabullendiðinden deðil, onlara karþý daha farklý bir içerik üretmek amacýyla araþtýrmak içindir. Bir fen bilimleri uzmanýnýn laboratuvarýnda; kan, dýþký, idrar, çürümüþ et parçasý olabilir. Bunlar beslenmesi veya pazarlamasý için deðil; insanlýða daha yeni bir buluþ kazandýrmak için geçici olarak incelemeye, gözleme aldýðý materyallerdir. Böylesi durumlarda; amaç, niyet ve hedef çok önemlidir.

   Kurduðumuz mantýk, algoritmik sorgu zinciri, gerekçelendirme ve temellendirme anlayýþý; vicdani yeterliliðimizi ve insani kalitemizi belirleyecektir. Bir tercih, karar veya giriþimin kalýcý, kabul edilebilir, sürdürülebilir, tekrarlanabilir olmasý için; bilimsel ve hukuksal bir temeli ve gerekçesi olmasý gerekir. “Güruh” , “yýðýn” “cemaat” ve “topluluk” olmaktan çýkýp modern bir toplum olmak; ortalama bir bilim, hukuk ve ahlak bilincimizin yeterliliðiyle gerçekleþecektir.

   Yanýltmaya, göz boyamaya kurgulu ve odaklý politikacýlýk; bilincin bir nevi imalat hatasý olup, yalancýlýk da onun adeta meslek hastalýðýdýr.

   Daðýtýldýkça eksilmeyen deðerlerden biri de adalettir. Hukuk mesleðini icra edenlerden hâkim, savcý ve avukat, maddi gerçekliði ararken; ulaþacaðý  somut ve maddi gerçek için, devletin veya þahsi hazinesinden bir þey eksilecekmiþ gibi þahsi, yanlý ve takýntýlý davranmasý, tüm insanlýða ve onun kazanýmlarýna hakaret olacaktýr.

    Sezgi, kurgu, varsayým, tahmin, ihtimal ile maddi gerçekliðe ulaþamayýz. Somut ve nesnel bir veri yoksa; adalet deðil kýyamet ortaya çýkar. Hukuk bilimini asla sürrealist sanatsal bir yaklaþýmla ayný kategoriye koyamayýz. Ýlgi ve yetki alanlarý ve tüm girdileri; kesinlikle somut, ölçülebilir, gözlemlenebilir, tekrarlanabilir olmalý ve hukuki normlar hiyerarþisinde bir karþýlýðý, tanýmý, açýklamasý, dayanaðý, gerekçesi bulunmalýdýr. Tarihsel bir bilgi, olay, eylem ve oluþtan, bu geliþmelerle doðrudan veya zincirleme olarak hiçbir tasarrufu, katýlýmý olmayan bir bireyin sorumlu tutulmasý, modern ve pozitif hukuk ilkeleriyle baðdaþmaz.
   Kurgusal, ütopik, fantastik, platonik zihin hareketi ve varsayýmsal kurguyla elde ettiðimiz verilerle maddi gerçekliðe ulaþamayýz ve bu tür verileri gerekçe/temel/ dayanak göstererek hüküm kuramayýz.
   Hukuki normlar ve ilkeler; hukuk güvenliðini tesis etmek için baþvurulan kaynaklardýr.
Hukukun üstünlüðü, baðlayýcýlýðý ve belirliliði bu ölçülerle þekillenir. Belirlilik varsa, vicdani kanaat oluþur. Belirsizlik hakimse, hâkim taktir yetkisini kullansa bile adaletin tam yerini bulduðu þüphelidir. Belirsizliðin, keyfiliðe dönüþmediði yerde, ancak adaletten, hakkaniyetten söz edilebilir. bu kriterlere aykýrý durumlarda ise yargýlamanýn meþruiyeti tartýþmalý hale gelecektir.

   Ýlkeler ve normlar doðru yorumlandýðýnda; hukukta adaleti, belirliliði ve tutarlýlýðý saðlamýþ olacaðýz. Hukuk bilimi; tarihi, sosyolojisi, felsefesi, psikolojisi, usulü, yöntemi, epistemolojisi, etiði, tekniði, ilkeleri ve yasalarýyla bir bütündür. Bu zincirleme iliþki ve etkiyi birbirinden koparýr veya yok sayarsanýz, hukuki tüm yasa, iddia, savunma ve hükümler robotik ve ýsmarlama bir metne dönüþür. Bir bilim dalýnýn ilkesel hedefi; ilgilendiði alanýn içeriði, kapsamý, sýnýrlarý, kökeni, kaynaklarý, amacý, uygulanabilme yeteneði, geçerliliði ve kullandýðý yöntemler hakkýnda bilimsel veri üretmektir. Hukuk; sosyal bir olgu ve insan aklý ile vicdanýndan doðan bir idealdir. Dýþ dünyada, sýnanabilen, algýlanabilen, somut gerçekliðe odaklýdýr.

   Doðru, hakikat, maddi gerçeklik dediðimiz þey; gökte bulut halinde, yerde maden þeklinde, bir pakette tek parça ve hazýr olarak bulunmuyor. Ona ulaþmak için bir kasayý açmak yeterli olmuyor. Birbiriyle iliþkili, birbirini tamamlayan o kadar çok bilgi, kelime ve kavram var ki; çok farklý kapýlarý, anlayýþlarý, keþifleri, birikimleri, donanýmlarý ve kaynaklarý da irtibat kurmamýz gerekiyor.

   Adaleti, hakikati ve maddi gerçekliði, usul ve yasaya uygun þekilde dürüst ve hakkaniyetle aramak isteyenler; neyi aramadýklarýný, ne yapmak istediklerini, neleri yapmamalarý gerektiðini çok iyi bilmelidirler. Önyargýyla, soyut varsayýmlarla, genellemelerle, husumetle, yandaþlýkla, baskýyla, zorlamayla, sipariþle, militanlýkla yüce adaletin daðýtýlamayacaðýný peþinen kabullenmelidirler. Doðal, somut, pozitif, bilim ve mantýkla uyumlu ve iliþkili olanýn dýþýndaki bir anlayýþ ve algýyla adalet daðýtýlamaz. Ceza hukukunda; temellendirme ve delillendirme evresi hukuka aykýrý olduðunda; kurulan hüküm arýzalý, gerekçe de yanýltýcý olacaktýr.

   Laikliði, inanç merkezli bir özgürlük zemini olmaktan çýkarýp, dayatmacý yaklaþýmla topluma kabullendirmeye çalýþýrsanýz, buna tepki olarak nitelikli bir dindarlýk da oluþmaz, oluþmadý da.
Seküler yani maddeyi ve dünyayý kutsayan bir dindarlýk anlayýþý, günümüzü kirletmiþ, geleceðimizi de esir almak üzeredir.

   Her þeyin madde ile ölçüldüðü, her iliþkinin çýkara dayandýðý düþünce ve yönetim sistemlerinde; devamlýlýðý saðlamak için fikir dayatan tellallar, haykýran simsarlar ve bu tezgâha sürekli gönüllü kurban taþýyan hanutçular vardýr. Bu zinciri engelleyen ya da koparanlar; daimî düþman ilan edilirler.

   Kimliði var kiþiliði yok, aklý var fikri yok, fikri var tutarlý ve kalýcý bir mantýðý yok. Hepsi var ama adaletle ölçebilen bir vicdaný yok. Ýþte bizi yýkýma sürükleyen anlayýþ, kavrayýþ budur.

   Yeni, sýra dýþý, yapýcý ve diðerlerinden farklý bir bakýþ açýsý, anlayýþ ve yöntem ortaya koyacaksak; bazý þeyleri devre dýþý býrakmak, yýkmak, yok etmek, deðiþtirmek ve pasif hale getirmek zorundayýz. Ýnsan kokulu, mantýk dokulu, çözüm odaklý, toplumsal kurgulu üretim, giriþim, iletiþim ve muhakemeye ihtiyacýmýz vardýr.

   Dünyayý adeta akýl ve dengeden yoksun insanlar yönetiyor ve yönlendiriyor. Bizler de korku filmi izler gibi bakýyoruz.  Ýnsanî koku ve dokuyu temsil eden; bilim, kültür, sanat, felsefe, mantýk, edebiyat ve maneviyat, kitaplara hapsolmuþ durumda. Ne demiþler; sütün niteliði neyse, kaymaðý da ona benzer olacaktýr. Her bireye ayrý ayrý sorumluluk düþüyor. Gürültüyü, görüntüyü, hazýr sunulan sloganlarý ve reçeteleri seviyoruz amma çoðunlukla çaba ve çile gerektiren, gerçeði ortaya çýkaracak olan okuma ve araþtýrmalar yapmýyoruz. Ortada bir hata, ihmal, suç ve kusurlar zinciri var fakat faillerin belirsiz olmasý sanýrým iþimize yarýyor. Þahsi ihmal ve hatalarýn yükünüyse tüm toplum çekiyor. Tavan çökerse, tabanda kimseye huzur olmaz.

   Sahici, samimi, doðru ve dürüstlük ölçeðindeki tavýrlarý o kadar özledik ki; bu arzu , talep ve ihtiyacýmýzý hayvanlarý ve doðayý sevmekle karþýlamakla yetiniyoruz. Bu alaný geniþleterek, yoðunluðunu ve çoðunluðunu insanlarýn oluþturduðu yeni ve güvenli bir dünya düzeni kurabilmeliyiz. Devletler, vatandaþ üretemez. Vatandaþlar ancak; bireysel iradesini bilinçli bir organizasyonla örgütleyerek devlet düzenini kurabilirler.

   Reforma, deðiþime, geliþime, rönesansa, yeni yönteme, devrime;  öncelikle “nerede hata yaptýk acaba?” sorgusuyla baþlamýyorsak, dürüstlüðümüzden, samimiyetimizden, niyetimizden, doðru yolda olduðumuzdan þüphe edilir ve sonuna kadar haklýdýrlar. Atacaðýmýz adýmý ve yapacaðýmýz hamleyi; açýk ve anlaþýlýr bir þekilde gerekçelendiremiyorsak, temellendiremiyorsak, amacýna ulaþma ihtimali çok azdýr. Bizim reform ve devrimden önce hem bireysel hem de kurumsal planda rönesans bilincine ihtiyacýmýz var. Bu alanda en verimli okumalarý; Sosyolog, Prof. Dr. Besim F. Dellaloðlu hocamýzýn eserlerinden yaptým. Özellikle, 1- Modernleþmenin Zihniyet Dünyasý: Bir Tanpýnar Fetiþizmi  2- Poetik ve Politik Bir Kültürel Çalýþmalar Ansiklopedisi, 3- Sosyolojik marifet, 4. Sosyolojik basiret, 5. Ýkondan kanona ve diðer  kitaplarýný dikkatlice okumanýzý öneririm. Sayýn Dellaoðlu’na göre Rönesansýn kýsa ve öz tanýmý:

“Rönesans, 14. yüzyýldan 17. yüzyýla kadar Avrupa'da yaþanan bir kültürel, sanatsal, bilimsel ve felsefi yenilenme dönemidir. Rönesans; deðiþim, geliþim, reform ve devrim hareketlerinin ruh köküdür. Bu kök temelli ve mantýklý deðilse, tercihimiz, icraatýmýz; sürdürülebilir ve hazmedilebilir olamaz.
Rönesans, 14. yüzyýlýn sonlarýndan 17. yüzyýlýn baþlarýna kadar Avrupa'da yaþanan ve tarih, sanat, bilim, sosyoloji ve felsefe alanlarýnda köklü dönüþümlere yol açan bir dönemdir. Bu dönem, Orta Çað'ýn skolastik düþünce yapýsýndan kopuþu ve modern dünyanýn temellerinin atýlýþýný simgeler. Rönesans, kelime anlamýyla "yeniden doðuþ" demektir. Antik Yunan ve Roma uygarlýklarýnýn mirasýnýn yeniden keþfedilmesi ve canlandýrýlmasý anlamýna gelir. Bu dönemde, klasik metinlerin yeniden incelenmesi ve yorumlanmasý, tarih bilincinin geliþmesine katkýda bulunmuþtur.”

   Rönesansýn ruhu eðer bir toplumun yenilenmesine öncülük edecekse; kesinlikle yalnýzca bir inançtan, gelenekten, etnik kimlikten, yerel deðerlerden beslenmemelidir. Toplumdaki çeþitliliði daðýtamayacaðýmýza göre; hepsini kucaklayan ortak deðerlere öncelik vermemiz gerekir.
Elbette geçmiþi, geleneði, inancý çöp kutusuna taþýmýyoruz. Ölçülü, mantýklý ve yerinde tercihlerle zincirin parçalarýndan biri haline dönüþtürüyoruz.

Sonuç: Rönesans, insanýn kendisini ve dünyayý yeniden keþfettiði bir dönemdir. Tarih, sanat, bilim, sosyoloji ve felsefe alanlarýnda yaþanan bu köklü deðiþimler, modern dünyanýn temellerini atmýþtýr. Bu dönem, insanýn potansiyeline olan inancý ve akýlcý düþünceyi ön plana çýkarmýþ, böylece bugünkü Batý medeniyetinin þekillenmesinde kritik bir rol oynamýþtýr.

   Þehrin en tepe noktalarýna güvenlik ve gözetim için kaleler kurar ve muhafýz dikeriz.
Bir de futbol stadyumlarýna kale inþa ederiz. Ýki kalenin de güvenlik ve dikkat olarak hakkýný vermezsek; akýbetimiz “TOP” yemektir, yenilmektir, yýkýlmaktýr. Hüsraný önlemek için bilgi, bilim, dikkat, planlama, dayanýþma ve hem teknik bilinç, hem sosyal bilinç önemlidir.

  Vicdan nedir? Empatidir, sempatidir, sevgidir, saðduyudur, mantýktýr, hakkaniyettir, þefkattir, adalet terazisidir, kendinden gayrýsýnýn da haklarýný korumak ve saygý duymaktýr, içsel muhasebe ve özeleþtiridir. Vicdan, bireyin içsel bir ahlaki þuur olarak, eylemlerinin ahlaki deðerini yargýlama yetisini ifade eder. Bu yeti, insanlarý iyilik ve kötülük arasýnda ayýrma, adaleti savunma ve hakkaniyeti koruma eðilimini taþýr. Vicdan, empati, sempati, sevgi, saðduyu, mantýk, hakkaniyet, þefkat ve adalet terazisi gibi kavramlarla yakýndan ilgilidir.
   Vicdan, sadece bireysel deðil, evrensel bir ahlak anlayýþý olarak da deðerlendirilebilir. Yani, insanýn yalnýzca kendi çevresine deðil, tüm canlýlara ve hatta doðaya karþý da sorumluluk hissetmesidir. Vicdan, ayný zamanda bireyin içsel muhasebesini yapmasýný saðlayan, doðru ile yanlýþý ayýrt eden ve eylemlerini etik bir zeminde deðerlendirmesine yardýmcý olan bir iç sestir.

   Romantik düþünüp, realist olarak planlayýp,  fütürist olarak eyleme geçerek, hem bireysel hem de toplumsal doyuma ve uyuma destek olabiliriz.

   Bu gerçekten ilham verici bir yaklaþýmdýr! Romantik düþüncelerle insanlýðýn deðerlerini ve duygusal yönlerini korurken, fütürist bir þekilde geleceði þekillendiren eylemlere odaklanmak güçlü bir denge yaratabilir. Bireysel ve toplumsal doyum, hem geçmiþten gelen deðerlere saygý hem de yeniliðe açýk bir vizyonla mümkün olabilir. Böyle bir bakýþ açýsýyla belki de sanat, teknoloji ya da sürdürülebilirlik alanlarýnda yeni bir çað baþlatan projelerde yer alabilirdiniz. Eðer böyle bir adým atacak olsanýz, hangi alanlarda katký saðlamak isterdiniz?

   Ýnsaný ve yaþamý; anlamlý ve deðerli kýlan etkenlerden biri de mantýklý, tutarlý sorular üretip, cevabýný arama uðraþýdýr. Neden, niçin, nasýl, ne, niye, kim, nerede, ne zaman gibi sorularýn cevabý aranmadan yürütülen akýl ve mantýk zinciri aldatýcýdýr, kýsýr döngüdür.
   Neden ve niçin sorularý arasýndaki fark, temel olarak sebep ile amaç arasýndaki ayrýmda yatmaktadýr. Bu ayrým, dilbilimsel ve felsefi olarak önemlidir. Neden sorusu, bir olayýn geçmiþteki nedenlerini sorgularken, niçin sorusu, bir eylemin gelecekteki amacýný veya niyetini sorgular.
   Hukuk ve adalet arayýþýnda, temellendirme ve gerekçelendirme gerçekten kritik bir rol oynar. Adalet sisteminin temelinde yatan amaç; her bireyin hakkýný koruyan, objektif ve mantýklý bir süreç saðlamaktýr. Bu süreçte "Neden?" ve "Niçin?" sorularý, olaylarýn ve kararlarýn adil bir þekilde deðerlendirilmesinde yol gösterici olur.

   Duygu ve inançlar; hakikat ve maddi gerçekliðin ta kendisi olamaz. Hakikati arama yolunda takviye donaným olabilir. Fakat ne hazin ve yazýktýr ki; küresel düzlemde inançlar, maddi gerçekliði öteleme, gizleme, perdeleme ve bulandýrma, sulandýrma aparatý olarak kullanýlmaktadýr. Duygu, inanç, þüphe ve sezgiler ancak belirti, iz, ipucu iþleviyle yöntemin bir ögesi olabilirler. Maddi gerçekliðe ulaþmadan; bilim, mantýk, ahlak, adalet, güvenlik ve kalkýnmanýn temeli atýlamaz. Aklýmýzý yedeðe alan, mantýðýmýzý devre dýþý býrakan, bilimi itibarsýzlaþtýran her algý ve anlayýþa karþý dik durmalýyýz. Düþünüp sorgulamadan, sadece inanmayla yetinmek ve bunu genele yayma çabasý; bir hastalýk, bir davranýþ bozukluðu, genetik yýkým belirtisidir.

Ve yazýmýzý, vicdan terazisiyle bitirelim.

                                                 Vicdan: Ýnsaný Ýnsan Yapan Temel Deðerdir

   Vicdan, insaný diðer canlýlardan ayýran, ahlaki deðerlere ve öz farkýndalýða dayalý temel bir özelliktir. Empati, sempati, sevgi, saðduyu, mantýk, hakkaniyet ve þefkat gibi insani deðerleri bünyesinde barýndýran vicdan, ayný zamanda adalet terazisi ve içsel bir pusula olarak da düþünülebilir. Kendimizden gayrýsýnýn haklarýný korumak ve onlara saygý duymak da vicdanýn temel taþlarýndandýr.

   Vicdanýn kaynaðý konusunda farklý görüþler bulunmaktadýr. Bazý düþünürler vicdaný doðuþtan gelen bir yeti olarak kabul ederken, bazýlarý ise toplumsal etkileþim ve deneyimler sonucu oluþtuðunu savunur. Örneðin, Durkheim gibi sosyologlar, vicdanýn toplumsal þuurun bir yansýmasý olduðunu ileri sürerken, Spencer ve Locke gibi deneyci filozoflar ise, vicdanýn deneyimler sonucu oluþtuðunu düþünmektedir.

   Sonuç olarak, vicdan insanýn ahlaki pusulasýdýr ve onu doðru yola yönlendiren bir güçtür. Vicdanýmýzý dinleyerek, daha iyi insanlar olabilir, daha adil bir toplum yaratabilir ve daha anlamlý bir yaþam sürebiliriz. Ancak vicdanýn karmaþýklýðýný ve sýnýrlarýný da göz önünde bulundurarak, ahlaki ikilemler karþýsýnda dikkatli ve sorumlu davranmalýyýz. Kendi vicdanýmýzý geliþtirmek ve güçlendirmek için sürekli çaba göstermeli, eleþtirel düþünme becerilerimizi kullanmalý ve farklý, tutarlý, adil bakýþ açýlarýna açýk olmalýyýz.

Samsun, 11.05.2025
Ali Rýza MALKOÇ
arm.web.tr