HACI SELÝM AÐA VAKFI

            Buraya kadar yazdýklarýmýzdan özelde Osmanlý ama genelde Ýslami vakýflarýn çoðunlukla ekonomik gücü yerinde devlet adamlarý, askeri,sivil bürokratlar ve ulemalar tarafýndan kurulmuþ olmasýna raðmen mütevazi vakýf olarak nitelendirebileceðimiz vakýflarýn sosyal ve ekonomik her sýnýf meslek gurubu ve insan tarafýndan da kurulduðunu ve iþletildiðini öðrenmiþ bulunuyoruz. Þimdi farklý bir kiþi ve vakfýndan bahsetmek istiyorum. Farklý çünkü köle olarak katýldýðý Osmanlý toplumunda orta derece bürokrat olarak farklý görevlerde uzun yýllar hizmet etmiþ, hakkýnda haksýz kazanç saðladýðý dedikodularý yapýldýðý için idamdan son anda kurtulmuþ, servetiyle kurduðu zengin bir vakýfla kamuya hizmet etmiþ, nihayetinde idam edilmiþ bir bürokrat ve vakfýndan bahsedeceðim.

            Hacý Selim aða orta düzey bir devlet adamý olarak yaklaþýk 40 yýl devlete hizmet etmiþ bir bürokrat. Edindiði servetiyle neden ve niçindir bilinmez ama cami,mescit,tekke veya zaviye yerine mektep, kütüphane ve çeþmeler vakfeden farklý bir bürokrat. Fatih Sultan Mehmet Ünv.den Musa Bardak’ýn XVIII. Yüzyýl Eðitim Öðretim Vakýflarýna Bir Örnek: Sýbyan Mektebi ve Kütüphanesiyle Hacý Selim Aða ve Vakfý isimli çalýþmasýnda bahsettiðine göre:Hacý Selim Aða'nýn yaptýrdýðý ayný yere yapýlan okul ve halen kullanýlan kütüphanesi ile adýný unutulmazlar arasýna yazdýrmýþ biridir. Hacý Selim Aða tahminen 1712 yýllarýnda doðmuþ,Reisülküttap Tavukçu baþý Mustafa Efendi’nin satýn aldýðý,Ýran muharebesi sýrasýnda esir edilen bir köle olarak Osmanlý bürokrasi ve toplum hayatýna katýlmýþtýr.

Mustafa Efendi tarafýndan azat edilen ve hane halkýndan bir cariye ile evlendirilen Hacý Selim aða Osmanlý bürokrasisinde yaklaþýk 40 yýl orta düzeyde hizmet etmiþ bir memurdur. Darphane Emini Bekir Paþa’nýn maiyetinde madenlerde görevlendirildi. Memuriyette hýzlý yükselmesi hakkýnda “Hýrs ve açgözlülüðüne dair hareketlerinden dolayý ”idamýna karar verilmiþse de þefaatçileri sayesinde kurtulan Selim Aða hayatýnýn sonlandýðý 1789 yýlýna kadar Darphane Eminliði Ýltizam Ýþleri ve Tersane Eminliði arasýnda 13 farklý görevde çalýþtý. Mayýs 1789 tarihinde Tersane Emini iken III. Selim’in emriyle idam edildi ve kütüphanesi ile bitiþik mektebinin bahçesine defnedildi. Vefatýnýn ardýndan mallarý müsadere edildi.

            Kitabesinden anlaþýldýðýna göre Hacý Selim Aða mektep ve kütüphanesini H.1196 (1781) yýlýnda yaptýrmýþ, bazý iþlemler sebebiyle vakfiye 4 Muharrem 1197(1782) tarihinde düzenlenmiþtir. Vakfiyede nazýrlýk ve ders verecek hafýz-ý kütüplerin imtihan görevi Þeyhülislama verilirken hayratlarýn tamiratýndan artan para ile gelir getirecek yeni akarlar alýnmasý, vakýf þartlarýnýn bozulmasý durumunda ise gelirlerin fukaray-ý müslimine harcanmasý hükme baðlanmýþtýr. 

            Hacý Selim aða diðer vakýflarýn çoðunda olduðu üzere tevliyet(mütevellilik)i saðlýðýnda þahsýna vefatýndan sonra evlatlarýnýn erþed ve ekber olanýna vererek eþi Zeynep hatuna senelik 250 guruþ maaþ tahsis etmiþtir.

 CAFER EFENDÝ VAKFI-ERZURUM

Cafer Efendi’nin hakkýndaki bilgilerin sýnýrlý olmasý sebebiyle doðum tarihi maalesef bilinmiyor. Cafer Efendi vakfiyesine göre mukataa-ý hazine-i Arz-ý Rum, Evliya Çelebi’ye göre muharrir-i vilayettir. (Osmanlýda zaman  zaman her yerin tahriri yapýlýr, nüfus ve vergi kayýtlarý güncellenirdi.)Ne zaman doðduðu bilinmeyen Seyyid (Mehmet Nusret-Tarihi Erzurum) Cafer Efendi (26 Temmuz 1651) öðleden sonra, “bi-gayr-i hakk” ve “zulüm” ile “þehit” edilmiþtir. (Yeniçeriler tarafýndan katledilmiþtir. Konyalý-Nusret)Cafer Efendi külliyesinde cami, itikafhane/ çilehane, hamam, medrese,dokuz lüleli çeþmeleri ve dört adet halâsý bulunmaktaydý.

Erzurum vilayet katibi ve hazine mukataacýsý olmasý nedeniyle yüksek bir gelire sahip olan Cafer Efendi, yaptýrdýðý külliyesi için hem kendisi hem de baþka hayýrseverler tarafýndan önemli gelir kaynaklarý vakfedilmiþtir. Buna göre vakfýn evkafý þunlardýr.  Boyahane Köyü (Boyahanesi ve neft kuyusu olan Pürk Köyü),Hamam (bil-cümle hukuk ve muzafat ile, elbise soyunulacak yeri, hücreleri,suyu, mensubatý, bütün eczasý, geçilecek yerleri, oluktan su döküldüðü yerler, kar atýlan mahalleri, tavsif edilen ve edilmeyen kendisine ait her hakký ile)Tabakhane,(Cafer Efendi burayý Hacý Ali oðlu Sururi isimli bir þahýstan satýn alarak, içindeki yirmi hücre,iki havuz, suyollarý,kazaný ve diðer mühimmatý ile) Çevirmeler / Sebzelikler, sebzelik, Sancak dar Ali Çavuþ oðlu Mehmed Çavuþ’dan satýn alýnarak), Mumhane, Dükkânlar(,kuyumcular çarþýsýnda Çunhaoðlu Muslu’dan satýn aldýðý üç dükkân ve külliyedeki caminin bahçesine bitiþik üç dükkân)

Ayrýca Erzurum’da Yarým Çiftlik, Micingert’te Zanzak ve Ala kilise köyleri tüm mahsulâtlarýyla vakfiyeye kayýt edilmiþtir. Ayrýca Cafer Efendi ve baþkalarý tarafýndan 4 Rahle ve Mushaf, 30 Kuran cüzü, 4 ü bakýr 2 si küçük 6 þamdan, 5 tanesi küçük 11 halý ve 5 kýta yaygý vakfedilenler arasýndadýr.

            Cafer Efendi Vakfýnda kalabalýk bir görevli ve çalýþan kadrosu bulunmaktadýr. Cafer Efendi vakýf yapýlarýnýn tamiri mümkün olmazsa mevcut vakýf gelirlerinin þehirde bulunan fukara ve miskinlere vakfedilmesini þart koþmuþtu.