Zaman akýp gidiyor. Ýnsanlar deðiþiyor, deðerler deðiþiyor, algýlar deðiþiyor, farkýndalýklar deðiþiyor velhasýl-ý kelam dünya deðiþiyor. Zaman karþýsýnda deðiþmeyen þeylerin sayýsý oldukça az. Elbette bir de deðiþmemesi gereken þeyler var. Ne kadar zaman geçerse geçsin saygý deðiþmemeli örneðin. Bundan bin yýl öncede insanlar birbirlerine saygý duymalýlar, bundan bin yýl sonra da insanlar birbirlerine saygý duymalýlar. O zaman bu cihetten bakýldýðýnda zaman içinde gerçekleþen deðiþimleri pozitif deðiþimler ve negatif deðiþimler olarak iki kýsma ayýrmak mümkün hale geliyor. Yani eðer zaman içinde saygýnýn yitirildiði bir deðiþim yaþanmýþsa bu tür bir deðiþime negatif deðiþim denilebilir. Ayný þekilde zaman içinde saygýnýn arttýðý türde bir deðiþim yaþanmýþsa buna da pozitif deðiþim denilebilir. Elbette bu bahsettiðim sýnýflandýrmanýn bilimsel bir temeli yoktur. Bu tamamen benim kendi düþüncem.

Ömrümce insanlarýn birbirlerine karþý saygýlý davranmasý gerektiðine inandým ve hayatýmdaki insanlarla saygý çerçevesinde iliþkiler kurmaya gayret gösterdim. Ancak son yýllarda insan iliþkilerini bu çerçeve içerisinde tutmak oldukça zor bir hale geldi. Zira kabalýðýn ve nezaketsizliðin bir tür övünç meselesi hale getirildiði bir dönem içerisinde yaþamaya baþladýk dersem sanýrým yanlýþ yazmýþ olmam. Çocukluk ve gençlik yýlarýmda tabiri caizse her iþin bir raconu vardý. Ýster öðrenci olun, ister iþçi olun, ister memur olun herkesin kendine özgü olarak kullandýðý bir saygý dili mevcuttu. Ancak bu saygý dili zamanla yitirildi. Þimdilerde okumuþ yazmýþ, mektep medrese görmüþ mühim makamlardaki kimseler bile öyle bir dil kullanýyorlar ki kullandýklarý dil ve davranýþlardan sanki hiç okumadýklarýný, maðaradan yeni çýktýklarýný düþünüyorsunuz. Bu oldukça vahim bir durum. Çünkü devir öyle bir hale gelmiþ ki insanlar iþlerini kabalýk ve saygýsýzlýk dilinden baþa bir dil ile halledemez hale gelmiþ. Üstelik yalnýzca iþ iliþkilerinde deðil toplumun her bir zerresinde belirginleþmiþ bir kabalýk söz konusu. Ayný apartmanda oturan komþular birbirleriyle selamlaþmýyorlar bile. Ayný iþ yerinde çalýþan insanlar birbirlerinin sýnýrlarýný tanýmýyorlar. Trafikte insanlar sanki topyekûn yol kapma derdinde. Hastanelerde, kamu kurumlarýnda, alýþveriþ merkezlerinde kimse sýra beklemek istemiyor. “Günaydýn, iyi günler, kolay gelsin, teþekkür ederim, rica ederim.” gibi sözler sanki bir daha kullanýlmamak üzere rafa kaldýrýlmýþ gibi. Önceleri bu tip kabalýklara ve nezaketsizliklere sahip insanlar toplum tarafýndan kýnanýrdý, dýþlanýrdý. Þimdilerde bu mekanizma da devre dýþý býrakýlmýþ gibi. Aksine saygýlý, nazik insanlar sanki bir zayýflýk göstermiþçesine dýþlanýyorlar, öteleniyorlar. Kabalýk desteklendikçe büyüyor ve büyüdükçe destekleniyor. Artýk insanlar birbirlerine saygý duymuyorlar. Medenilik göz ardý edilmiþ ve bu kabalýk kültürü meþru kültür olarak herkesçe kabul edilmiþ gibi. Bu durum benim gibi insanlar için oldukça endiþe verici bir durum olsa da toplum için artýk sýradan bir hale gelmiþ. Açýkçasý ben bu kabalýk ve nezaketsizlik kültüründen çok rahatsýzlýk duyuyorum.

Bir zamanlar toplumda bahsettiðim türde kabalýk ve nezaketsizliði sergileyen insanlar o kadar azdý ki bu insanlarýn yaþamlarýný anlatan kitaplar yazýlýr ve filmler çekilirdi. Ancak sanýrým yazýlý ve görsel edebiyatta bu tür karakterlerin sýkça kullanýlmasý toplumda bu tür insanlarýn sayýsýnýn artmasýna neden oldu. Ayrýca eðitim kalitesinin düþmesi, aile içi eðitimin yetirince etkin olmamasý ve eðitimsiz ailelerde yetiþen insanlarýn almasý gereken adab-ý muaþaret eðitimini hiçbir yerde alamamasý bu tür bir sonuca neden oldu. Velhasýl, bugün içinde yaþadýðýmýz toplumda nezaket neredeyse bir yabancýya dönüþmüþ durumda. Bir zamanlar insan iliþkilerinin çimentosu olan o ince davranýþlar, o latif sözler ve o gönül okþayan küçük jestler, adeta tarihin tozlu raflarýna kaldýrýlmýþ gibi. Ne var ki toplum, bu kaybýn ne anlama geldiðini henüz idrak etmiþ deðil. Çünkü kabalýðýn gölgesi insanýn üzerine çöktüðünde, birey önce bu karanlýða alýþýr, sonra karanlýðý normal sanmaya baþlar; nihayetinde de ýþýðý yadýrgar hale gelir. Ýþte bugün, saygýyý savunan insanlarýn “fazla duygusal”, “gereksiz hassas”, “hayatýn gerçeklerinden uzak” olarak yaftalanmasý da bu ruh hâlinin bir sonucudur. Oysa unutulan bir hakikat var: Saygý yalnýzca bir davranýþ biçimi deðildir; bir toplumun ruhunu ayakta tutan görünmez bir direktir. Bu direk kýrýldýðýnda, bina ayakta gibi görünse de içten içe çürümeye baþlar. Nitekim bugün gördüðümüz toplumsal çürümüþlük, tam da bu görünmez direðin kýrýlmýþ olmasýnýn neticesidir. Nezaket kaybolunca, iletiþim deðil çatýþma artar; anlayýþ deðil tahammülsüzlük çoðalýr; empati deðil bencillik kök salar. Ýnsanlar artýk birbirlerini anlamaya deðil, alt etmeye çalýþýr hâle gelmiþtir. Herkes, kelimelerle ve davranýþlarla birbirine hükmetmenin peþinde koþar olmuþtur. En hazini ise þu: Saygý ve nezaket artýk bir lüksmüþ gibi algýlanýyor. “Bu devirde fazla iyi olursan ezilirsin.”, “Nazik olmak seni geri býrakýr.” gibi sözlerin yaygýnlaþmasý, toplumun ruh hâlini veciz bir þekilde özetliyor. Ýnsanlar, kalplerinin güzelliðinden deðil, dillerinin keskinliðinden medet umar hâle gelmiþlerdir. Kabalýk, bir tür güç gösterisine; hoyratlýk, bir tür meziyete; ses yükseltmek ise haklý olmanýn kanýtýna dönüþtürülmüþtür. Halbuki haklý olmak için baðýrmaya gerek yoktur. Ýnsan ne kadar baðýrýyorsa, aslýnda hakikatten o kadar uzaklaþýyordur.

Bütün bunlarýn üzerine, modern dünyanýn hýzýna kapýlan insanlar artýk düþünmeye bile vakit ayýrmýyor. Ýliþkiler hýzlý, konuþmalar hýzlý, öfkelenmek hýzlý. Durup nefes almayý, karþýsýndakini bir insan olarak görmeyi unuttu toplum. Eskiden bir insaný incitmek ayýp, gönül kýrmak günah sayýlýrdý. Þimdi ise insanlar gönül kýrmaktan çekinmiyor; hatta çoðu zaman bunun farkýna bile varmýyor. Çünkü kalpler, farkýndalýðýný sessizce yitirdi. Belki de bu kaybediþ o kadar gürültülü oldu ki neyi kaybettiðimizi bile anlayamadýk.