Zaman içinde deðiþmeyen þey pek yok gibi; duygular, düþünceler, insanlar, yerler ve dünya. Birkaç yýl önceki dünya ile þimdi yaþadýðýmýz andaki dünya ayný deðil. Ýnsanlar da ve insanlarýn düþünceleri de ayný deðil. Zamanla her þey deðiþiyor. Deðiþim evrenimizin olmazsa olmaz kavramlarýndan birisi olarak karþýmýza çýkýyor. Bir þeyler durmaksýzýn deðiþiyor ve dönüþüyor. Burada insan için önemli olan ise kuþkusuz neye dönüþtüðü. Deðiþim rüzgarlarý içerisinde savrulan insan neye dönüþüyor? Daha zalim birisine mi, daha merhametli birisine mi, daha kötü birisine mi yoksa daha iyi birisine mi? Elbette bu dönüþümü gerçekleþtiren deðiþimin dayandýðý temeller bu hususta oldukça önemli rol oynuyor. Ancak insanýn özü de çok mühim. Ýnsanýn özünde ne varsa onara dönüþüyor. Ýnsanýn özünde iyilik ve merhamet varsa iyi birisine, kötülük ve zalimlik varsa kötü birisine dönüþüyor. O yüzdendir ki insan özünde ne olduðuna bakmalý ve eðer gerekiyorsa özünde kötülükleri çýkarýp yerine iyilikleri koyabilmeli. Ýnsan kalbinde ve zihninde hangi tohumu barýndýrýyorsa o tohum filiz verip büyüyor zamanla birlikte. Bu süreçte insan kendisi tohumlarýný koymasa bile yabancý ot misali gönül bahçesinin topraðýna bir þekilde düþmüþ olan zalimlik, haset, kýskançlýk gibi tohumlardan filizlene otlarý temizlemesi gerekiyor. Aksi halde bu kötü duygular öylesine gürleþiyor ki; insanýn gönül bahçesinde kendisinden baþka bir tohumun filizlenmesine izin vermiyor. Bir kanser hücresi gibi sarýyor insanýn tüm yüreðini ve zihnini.

            Ýnsan kendi yüreðinde ve kendi zihninde iyi bir bahçývan olmalý. Gönül topraðýný sabýrla iþlemeli ve bu toprakta hangi tohumlarýn filizlenmesi gerektiðine karar vermeli. Bu topraðý ne susuz býrakmalý ne de suya boðmalý. Çünkü zamanla birlikle geçirdiði deðiþim bu bahçenin içerisinde ekili olan tohumlardan filizlenen duygularýn toplamý olacak. Ýnsan bunu bilmeli, bunun farkýnda olmalý ve bu istikamette bahçesini dizayn etmeli. Peki, bu nasýl mümkün olabilir? Ýnsan nasýl iyi bir bahçývan gibi gönül topraðýný hazýrlayýp iyi tohumlar yetiþtirebilir? Elbette bunun mümkün olabilmesi için öncelikle iyi bir eðitim almasý gerekir. Bireyler ve bireylerin oluþturduðu toplumun iyiliði için eðitim olmazsa olmaz bir þarttýr. Ýyi eðitim almýþ bir birey gönül bahçesini dizayn edecek iyi bir bahçývan olma yolunda ilk adýmý atmýþ demektir. Elbette bu kendi baþýna yeterli deðildir. Çünkü her insan bireysel geliþiminde kendisi de çaba göstermelidir. Öncelikle okumalýdýr. Kendinden önce yaþamýþ tüm insanlarýn en büyük mirasý kitaplardýr. Kitaplarla düþünceler yüzyýllarca öteye yolculuk yapabilir. Okumak insanýn kalbindeki ve zihnindeki o gönül bahçesinin topraðýný iþler, havalandýrýr, tavýna getirir, sular. Okumayan ve öðrenmeyen insanlarýn gönül bahçelerinin topraklarý sertleþmiþtir, bakýmsýzlaþmýþtýr, kurumuþtur. Öyle ki böylesi topraklara yeni bir tohum ekmek ve bu tohumu filizlendirmek zorlaþmýþ ve hatta imkansýzlaþmýþtýr. Kurak çöle benzer bir toprakta iyilik ve merhamet tohumlarý nasýl filizlenebilir? Ýnsan okuyarak gönül bahçesinin topraðýný iþler ve hatta bu bahçenin sýnýrlarýný geniþletir. Okumak ve öðrenmek insanýn kiþisel geliþiminde olmazsa olmaz öðelerdir. Çünkü bu konuda hiçbir zaman yeteri kadar yoktur, olmaz. Ýnsan hiçbir zaman; “Artýk benim bu dünyada okuyacak ve öðrenecek hiçbir þeyim kalmadý.” diyemez. Bu mümkün deðildir. Buna inanan insan maalesef tüm algý kanallarýný kapatmýþ bir insandýr. Hem kendi bireysel geliþimini durdurmuþtur hem de içinde bulunduðu topluma katký saðlamayý býrakmýþtýr. Elbette böylesi insanlar da deðiþir ve dönüþür. Ama bu durumda söz konusu deðiþim ve dönüþüm negatif yönlü bir deðiþim ve dönüþüm olacaktýr.

            Gündelik yaþamýmýzda yaptýðýmýz her bir eylem zaman içinde yankýlanarak büyür ve bizi belli sonuçlara götürür. Meþhur bir söz vardýr, denir ki “Roma bir günde kurulmadý.”. Ýnsan da ayný bu sözün özünde bahsedildiði gibi sahip olduðu sonuçlara bir günde ya da bir anda ulaþmamýþtýr. Bu bir dizi eylemin bir sonucudur. Kendimden bir örnek vermek isterim bu konuda. Ben uzunca bir süredir fazla kilolarý olan bir insaným. Þimdilerde bu duruma obezite ismi veriliyor. Gerçek þu ki ben bir günde þiþman bir insan olmadým. En son yediðim öðle yemeði ya da en son yaptýðým kahvaltý beni þiþman bir insan haline getirmedi. Ayný þekilde nasýl bir günde ya da bir öðünde þiþman bir insan olmadýmsa bir gün yemek yemeyerek ya da bir öðün atlayarak da fazla kilolarýmdan kurtulamam. Bu mümkün deðildir. Ýçinde bulunduðum þiþmanlýk durumu yalnýzca bir sonuçtur ve bu sonuca ulaþmak için için zaman içinde birçok tercih yapmýþýmdýr. Yani öðünlerimde yüksek kalorili yiyecekler tercih etmiþimdir, hareketsiz bir yaþamým olmuþtur, öðünler dýþýnda abur cubur olarak tabir edilen yüksek kalorili atýþtýrmalýklarý tüketmiþimdir. Belki tek baþýna kilo almak için bu bahsettiklerim o kadar da fazla etkili olmamýþtýr ama zaman içinde birikerek þu an içinde bulunduðum sonucu doðurmuþtur. Yani insaný elbette tek bir sigara kanser ya da KOAH hastasý etmez ama yirmi yýl boyunca her gün içtiðiniz iki paket sigara sizi bu hastalýklarýn pençesine düþürebilir. Ýþte bu yüzdendir ki þimdiki zamanda yaptýðýmýz her eylem önemlidir ve büyük bir bütünün parçasýdýr. Her insanýn sahip olduðu deðiþim ve dönüþümün önemli parçalarýdýr bu eylemler. Zaman içinde yankýlanýr ve yýðýlarak büyürler.

            Biz insanlar zaman çizgisini algýlamakta çoðu zaman hataya düþeriz. Sanýrýz ki zaman yalnýzca yaþadýðýmýz andan ibarettir. Halbuki zaman doðumumuzla ölümümüz arasýndaki çizgidir bizim için. Bu çizgide geriye doðru gitmek imkansýzdýr. Her an ileriye doðru sürüklenmekteyiz. Ama bizler sanki ileriye doðru gidiyormuþ gibi deðil de olduðumuz yerde duruyormuþ gibi hissediyoruz. Saatler, günler, haftalar ve hatta aylar geçmiyormuþ gibi hissettirirken yýllarýn bir anda geçmiþ olduðunu fark etmemiz bu yüzdendir. Kendini yetiþtirebilmiþ, kendi bireysel yaþamýnda deðiþiklikler yapma kudretine sahip insanlar zamanýn bu doðrusal hareketinin farkýnda olan insanlardýr. Elbette bu farkýndalýða sahip olabilmek içinse emek harcamak gerekir. Nasýl yüreðinin ve zihninin gönül bahçesini iþlemek amacýyla iyi bir bahçývan olabilmek için emek ve çaba harcamak gerekiyorsa bunun için de ayný þekilde emek ve çaba harcamak gerekir. Esasýnda bunlar birbirinin ayný þeylerdir. Ýyi bir bahçývan bununda farkýndadýr. Çünkü bahçývan bahçesinde yalnýzca güneþli bir gün yaþanmayacaðýný bilir. Eðer sonbahar mevsimindeyse kýþ mevsimine ya da kýþ mevsimindeyse ilk bahar mevsimine hazýrlýklar yapar. Ýnsanda gelecekte karþýlaþacaðý sonuçlar için hazýrlýklar yapmalýdýr. Ýyi sonuçlarla karþýlaþmak istiyorsa iyi alýþkanlýklar edinmelidir. Esasýnda hayatýmýzda çoðu zaman bunu yaþarýz. Örneðin hayatýmýzda hayatýmýzýn istikametini belirleyen sýnavlar vardýr. Üniversite sýnavý bu sýnavlara örnek olacak verilebilir. Benim zamanýnda lise deniliyordu ama þimdi ortaöðretim deniliyor. Bir orta öðretim son sýnýf öðrencisini ele alalým. Bu öðrenci eðitim ve öðretim senesinin baþýnda olsun yani eylül ayýnda. Üniversite sýnavý da haziran ayýnda yapýlsýn. Bu öðrencinin sýnava on ayýnýn olduðunu gösterir. Basit bir matematik hesabýyla on ayýn üç yüz gün olduðunu hesap edebiliriz (10 x 30 = 300). Bu üç yüz gün boyunca öðrenci eðer düzenli olarak ders çalýþýrsa ve günde en azýndan yirmi soru çözerse bu üç yüz günde altý bin soru eder (300 x 20 =6000). Günde yirmi soru elbette fazla bir zamanýný almaz. Ama on ayda altý bin soru oldukça yeterlidir. Bu öðrenci bu alýþkanlýkla üniversite sýnavýnda elbette baþarý elde edecektir. Ancak günlük rutinlerinden vazgeçmeden yalnýzca sýnava birkaç hafta kalan yüzlerce soru çözen ya da hiç çözmeyen bir öðrenci sýnavda baþarýlý olamayacaktýr. Bu baþarýsýz olma sonucu ise on aylýk bir süreci kapsamaktadýr. Örneðe sýð bir bakýþ açýsýyla baktýðýmýn elbette farkýndayým. Çünkü günümüzde öðrencilerin üniversite sýnavýna yalnýzca on aylýk bir sürede deðil üç dört sene süren lise hayatlarý boyunca hazýrlandýklarýný biliyorum. Bu örneði detaylara takýlmadan özünden anlatmak için kullanýyorum. Baþarý ya da baþarýsýzlýk sonucu bir sürecin sonucudur demek istiyorum.

            Uzun lafýn kýsasý insanýn gelecekte ne halde olduðu þimdi yaptýðý ve yapmaya devam edeceði eylemlerle ilgilidir. Bu eylemlerin bir sonucudur. Bu hayatýn önlenemez deðiþim ve dönüþümüdür. Bundan on yýl sonra daha mý þiþman olacaðýz, daha mý zayýf olacaðýz; daha mý hasta ya da daha mý saðlýklý olacaðýz; daha mý fakir ya da daha mý zengin olacaðýz iþte tüm bunlarý belirleyen þu anki eylemlerimiz, gönül bahçesinde ektiðimiz tohumlardan kaynaklanmaktadýr. Elbette hayat denkleminde her þey insanýn kontrolünde deðildir ve oldukça fazla deðiþken mevcuttur. Ancak bir insan doðuya doðru yürüyorsa doðudaki yerleþim yerine ulaþýr. Doðuya doðru yürüyüp de kuzeydeki bir yerleþim yerine ulaþamaz. Bu durum içinde bulunduðumuz evrenin kuralýdýr. Bir tarlaya buðday tohumu ekerseniz buðday hasat edebilirsiniz. Buðday ekip de mýsýr hasat etmek olmaz. Bu mümkün deðildir. Bir bahçeye gül dikerseniz o diktiðiniz fideden gül çýkar, elma çýkmaz. Deðinmek istediðim mühim husus þudur ki; hayatýn karþý konulamaz deðiþim ve dönüþümünü kontrol etmek insanýn ellerindedir. Nasýl deðiþeceðimize ve neye dönüþeceðimize karar verebiliriz. Hiçbir þey eskisi gibi kalmaz hayatta.

            O hâlde insanýn kendisine sormasý gereken soru þudur: Bugün gönül bahçemde ne yaptým? Hangi tohumu ektim, hangisini söküp attým, hangisine bilmeden can suyu verdim? Çünkü çoðu zaman kötülükler bilinçli tercihlerden deðil, ihmalden beslenir. Ýnsan zalim olmayý planlayarak deðil, merhameti ihmal ederek zalimleþir. Ýyilikten vazgeçtiði için deðil, iyiliði ertelediði için sertleþir. Gönül bahçesi de böyledir; bakýlmadýðýnda kendi hâline býrakýldýðýnda, en hýzlý büyüyen þey ne yazýk ki yabani otlardýr. Ýnsan çoðu zaman “Ben kötü biri deðilim.” diyerek kendisini temize çýkarýr. Oysa mesele kötü olmak ya da iyi olmak deðildir. Mesele, ne yönde deðiþtiðimizdir. Çünkü deðiþim duraðan deðildir; ya iyiliðe doðru akar ya da kötülüðe. Yerinde saymak diye bir þey yoktur. Ýnsan farkýnda olmadan ya merhameti büyütür ya da hoyratlýðý. Ya sabrý çoðaltýr ya da öfkeyi ve bu çoðalýþ, zamanla insanýn karakteri olur. Bir gün dönüp aynaya baktýðýnda gördüðü þey artýk tek tek eylemlerinin toplamý deðil, onlarýn oluþturduðu alýþkanlýklar ve alýþkanlýklarýn inþa ettiði bir kiþiliktir. Ýþte bu yüzden küçük þeyler önemlidir. Bugün okunan birkaç sayfa, bugün edilen içten bir dua, bugün tutulmuþ bir öfke, bugün vazgeçilmiþ bir kötülük. Bunlarýn hiçbiri tek baþýna hayatý deðiþtirmez gibi görünür. Ama zaman, küçük þeyleri büyütmekte ustadýr. Nasýl ki ihmal edilen küçük alýþkanlýklar insaný fark ettirmeden yanlýþ bir sona sürüklüyorsa, iyi niyetle yapýlan küçük eylemler de insaný yavaþ yavaþ doðru bir yere taþýr. Zaman kimseye torpil geçmez; ne iyiliði unutur ne kötülüðü. Her þeyi biriktirir, saklar ve günü geldiðinde önümüze koyar.

Ýnsan, gelecekte karþýlaþacaðý hayatýn mimarýdýr ama çoðu zaman bunun farkýnda deðildir. Bugün attýðý adýmýn yarýn hangi kapýya çýkacaðýný düþünmez. Oysa hayat, rastgele açýlan kapýlarýn toplamý deðildir. Hayat, hangi yöne yürüdüðümüzün sonucudur. Ýnsanýn kader diye adlandýrdýðý pek çok þey, aslýnda uzun zamana yayýlmýþ tercihlerinin sessiz sonucudur. Bu yüzden insan geleceðini merak ediyorsa, bugünkü hâline bakmalýdýr. Çünkü yarýn, bugünün büyümüþ hâlidir. Deðiþimden kaçmak mümkün deðildir. Zaman akacak, dünya dönecek, insan yaþlanacak. Ama insanýn nasýl bir insana dönüþeceði hâlâ kendi iradesindedir. Gönül bahçesi her gün yeniden ekilir; farkýnda olsak da olmasak da. Mesele, bahçeyi kaderine terk etmek mi, yoksa eline küreði alýp sorumluluk almak mý istediðimizdir. Çünkü insan, eninde sonunda ektiðini biçer. Hiçbir hasat, tohumu ektiðimiz günü unutturmaz. Hiçbir þey eskisi gibi kalmaz hayatta. Ama insan isterse, deðiþimin yönünü belirleyebilir.

Þimdi insan neye dönüþeceðine karar vermeli; Farz Kafka’nýn meþhur eserindeki Gregor Samsa gibi bir böceðe mi yoksa Victor Hugo’nun meþhur eserindeki Jean Valjean’nýn dönüþtüðü kendi kurtuluþunu baþkalarýnýn hayatýný güzelleþtirerek arayan bir insana mý?