Feraset/ firaset kelimesi Arapça olup aynen Türkçeleþmiþtir. Sezgi, derin anlayýþ ve kavrayýþ anlamlarýna gelir. Ancak bu anlayýþ ve kavrayýþýn yani sezginin kaynaðý konusu, farklý anlaþýlabilmektedir. Bazýlarý bilgi ve tecrübenin oluþturduðu önsezi olarak ele alýrken bazýlarý da ruhu yüceltmenin meyvesi þeklinde; ‘Allah vergisi’ olarak düþünmektedir. Sonuçta, her þey Allah vergisidir.
Kim demiþti onu? “Himmete muhtaç bir dede / Kaldý ki gayrýya himmet ede?!” Ama yine de feraset yokluðu ya da ferasetin oluþmasý için gerekli olduðunu düþündüðümüz þeyleri sizlerle paylaþmak istiyorum.
Müslim/ Müslüman kelimesiyle mümin kelimesini ayýrmak gerektiðinde, Müslüman -isteyerek/ istemeyerek- teslim olan anlamýna gelir. Bu durum, Kur’an ölçüsünde düþünüldüðünde, Hucurât Suresi’nde geçtiði üzere, bazý Araplarýn, Mekke’nin fethinden sonra Allah Elçisine gelip “Biz Müslüman olduk” demelerine benzer.

O gün, artýk tekerlek tümseði aþmýþtýr. Günümüzde ise Müslümanlýk, halký Müslüman bir ülkede, Müslüman bir ana/ babanýn çocuðu olmak, yani “anam-babam usulü” Müslüman olmak demektir. Mesela ben Almanya’da, Hýristiyan bir ailenin çocuðu olarak dünyaya gelseydim, Mustafa yerine Stefan olurdu. Bu dini seçmek benim asýl tercihim deðildir. Siz de kendi isminizi düþünün. Bunun için ben, tesbih duasýnda geçen “Ala nimeti’l-Ýslam’ý daimen Elhamdülillah” Yani “Ýslam iklimi içinde bulunduðum için Allaha þükür” cümlesini çok anlamlý buluyorum. Ama balýk sudayken suyun kýymetini bilemez ki!
Hucurât Suresi’nde o kiþilerin “mü’min” olmasý kabul edilmiyor; Müslüman sayýlýyorlardý. Ancak bizim Müslüman oluþumuz da tartýþýlýr. Çünkü o gün “eslemnâ= Müslüman olduk/ teslim olduk” diyenlerin önünde bir kiþi ya da kuruluþ vardý. Buna raðmen “iman henüz gönüllerinize iþlemedi.” deniliyordu.
Bugün öyle bir kurum ya da kiþi var mý?  Akâid kitaplarýnda iman ikiye ayrýlýr: 1-Taklidî iman 2- Tahkikî iman. Ýlki, çocuklarýn ergen olmadan önce, ana-babasýndan gördüðünü taklit ederek inandýðý ve yaptýðý davranýþlar. “Anam-babam usûlü” Müslümanlýk ya da tarihsel Ýslam. Ýkincisi ise bilerek, anlayarak, kavrayarak inanýlan ve gereði yapýlan imandýr. Biz hâlâ iþin taklidindeyiz.
Müslümanýn muhatabýnýn, Kur’an olduðunu kabul etsek olur mu? Kur’an’a ne kadar inanýyoruz? Anlamadan okuduðumuz Kur’an’a?! Karakutu’nun içinde ne olduðunu merak etmeden, bilmeden, lafzýný mýrýldandýðýmýz Kitab’a!
“Oku diye baþlayan bir Kitab’a inananlarýz” diye söze baþlarýz ama baþtan bir yanlýþ yaparýz. Çünkü cümle bitmemiþtir. Sorulursa “Seni yaratan Rabbinin adýyla” diye ekleriz. Oysa cümleyi baþtan doðru kurmak gerekmektedir. Yani “Besmele’yle oku” demektir. Çoðu zaman çektiðimiz “Besmele”nin anlamýný da bilmeyiz. Alýþtýðýmýz için “Bismillah” deriz. Kur’an’ý okumak iþin bir tarafýdýr, anlamak ise öteki tarafý. Okuduðumuzu anlamadan, yüzyýllardýr Kur’an okumaya devam ediyoruz. Sanki “Kuran’ý anlamamak için” aramýzda gizli bir anlaþma var. Oysa oku diye baþlayan bu Kitap Araplara, Arapça olarak inmiþtir; anlasýnlar diye… Nitekim bunun mantýksýz olacaðý Kur’an diliyle: “E-aðcemiyyun ve Arabî” diyerek vurgulanmýþtýr. Hafýzlar, Kur’an’ý tecvidle okuyanlar, burayý iyi bilirler; çünkü tecvid, bir cümleyi en güzel þekilde söylemenin adýdýr. Bu cümlenin anlamýný özellikle yazmýyoruz. Merak eden, evinde bulunmasý gereken tercümeden alýp okusun. Merak etmiyorsa zaten okumasýna gerek yok.
Kur’an’ýn “anlaþýlsýn, düþünülsün” diye gönderildiði hakkýnda o kadar çok ayet var ki… Mesela adýnýz Yusuf ise Yusuf suresinin baþýna bakýn. Deðilse Zuhruf suresinin baþýna bakýn. Sadece bu konudaki ayetlerin yazýlmasý bir makale oluþturur.
Biz Müslümanlarýn Kur’an okuma sorunu yok; anlama sorunu var. Kur’an’ýn Arapça olmasý buna biraz engel ama tek engel deðil. Büyüklerimiz, “anlamak isteyene sivrisinek saz, anlamak istemeyene davul-zurna az.” demiþler. Okumak istediniz de tercüme/meal mi bulamadýnýz? Arayýnca neler neler buluyoruz.
Dünyayý bilmem ama Türkiye’de en çok okunan ve satýlan kitap, Kur’an’dýr. Buna raðmen, Kur’an’a inananlar takýmýnda beklenen geliþme olmuyorsa, bir yerlerde yanlýþlýk var demektir. Bu kelimeyi özellikle kullanýyorum. Kur’an’ýn “þifa” olduðunu duymuþsanýz, teþhis ve tedavi ile ilgisini kurarsýnýz. Okuduðumuzu, dinlediðimizi anlamýyoruz; aðzýmýzdan çýkaný kulaðýmýz duymuyor. Bir baþka yanlýþ da Kur’an’ýn ölülere okunmasý. Rahmetli Akif’in: (ö.1936) “Ýnmemiþtir hele Kur’an bunu hakkýyla bilin/ Ne mezarlýkta okunmak ne de fal bakmak için!” þiirini okumayan imam-hatip, duymayan cemaat yoktur. Ben ise yýllarca “Yasin Yasin’e Karþý” isimli makalemi bir türlü yazamadým. Çünkü sorun, Yasin’i okumamakta deðil, anlamamaktaydý. Ben de yýllarca Yasin’i okumuþ; Yasin’in “Yaþayan dirileri uyarmak için” gönderildiðini kýrkýndan sonra öðrenebilmiþtim.
Bu yazýyý okuduðunuzda, önceden Kur’an’ýn mealini, baþtan sona, okumuþsanýz tebrik ederim. Okumamýþsanýz, “Vakit kaybetmeyin, hemen!” derim. Neyi bekliyorsunuz? Arapçasýný yazdýðýmýz ayetin vurguladýðý gibi, “Araplara Türkçe Kur’an inmesini mi?” Ya da Allah’ýn bize feraset vermesini mi bekliyoruz?
Kur’an’ýn, Türkçe, 15–20 çeþit çevirisini bilgisayarda bir týk’la karþýnýzda buluyorsunuz. Üstelik “Hasenat” adýna, ücretsiz indiriyorsunuz. Daha ne istiyorsunuz!
Müminlerde olmasý gereken feraset, Allah’a imanýn bir gereði olarak bulunur. Ama bu iman, müminlere bile “Ey iman edenler! Allah’a, Elçisine, Elçisine indirdiði Kuran’a ve daha önce indirmiþ olduðu kitaba iman edin” buyruðunun derinliðini kavramakla ilgilidir. Hem ‘iman edenler’ olarak bize hitap edilecek hem de bu gerçeðe raðmen “Allah’a, Muhammed’e, Kuran’a ve daha önce indirilmiþ kitaplara “iman edin” denecek. Burada bir þeylerin farklý olduðunu hissediyor musunuz?
“35 Yaþ Þairi” olarak bilinen Cahid Sýdký Tarancý (1910–1956=46) meþhur þiirinde:
“Gökyüzünün baþka rengi de varmýþ!
Geç fark ettim taþýn sert olduðunu.
Su insaný boðar, ateþ yakarmýþ!
Her doðan günün bir dert olduðunu,
Ýnsan bu yaþa gelince anlarmýþ.” diyor.
Oysa ateþin yaktýðýný 5 yaþýndan önce, ateþe yaklaþtýðýnda “cýssssss!” dendiðinde öðrenmiþti. Taþýn sert olduðunu, yürüme denemelerinde yere düþünce öðrenmiþti. Suyun boðduðunu da yüzmek için denize giren arkadaþýnýn boðulduðunu duyunca. Fakat bu öðrenme baþka. Buna kavramak diyebilirsiniz.
Laf ayrýdýr, iþ ayrýdýr. Amel ve iman iliþkisi Kur’an’da 75 yerde geçer: “Ýman edenler ve salih amel iþleyenler…” Et týrnaktan ayrýlmaz diyoruz da iman’la ameli nasýl birbirinden ayýrýyoruz? Ýslam tarihinde, Akâid ve Kelam ilmi çerçevesinde bu konu tartýþýlmýþtýr. Hoþgörü sýnýrlarý içinde, “inandýðý bir þeyi yapmayan kiþi gâvur olmasýn” diye “Amel, imandan bir cüz deðildir” denmiþtir. Yani kapý aralý býrakýlmýþtýr. Biz þimdi o kapýyý sonuna kadar dayadýk ve birbirimizi hastane asansöründe omuzladýðýmýz gibi omuzlayarak içine doluþuyoruz. “Aþýrý Yük!” diye öten bir düdük de yok.
  Bu iman, Müslümanýn Âmentüsü’nde mevcuttur. Ancak iman edenlerin inanmasý ayrý bir þey olmalýdýr. Mekke’de dengelerin deðiþmeye baþladýðý bir süreçte, sistemi elinde tutanlar Allah Elçisine anlaþma öneriyorlar. “Ne istiyorsan yapalým; Mekke’ye baþkan ol. Ýstediðin kýzý al. Mekke’nin hayatý ticaret; ticaretin hortumlarý da her kabile adýna dikilmiþ putlara baðlý. Biz þimdi 360 putu bir Tanrý ile deðiþtirip de bindiðimiz dalý nasýl keseriz?! Hayat kaynaðýmýz, menfaatimizin temeli putlarýmýza dokunma!” diyorlar. Olmuyor. Bu defa çýtanýn seviyesini indiriyorlar; “Bir sene senin tanrýna, bir yýl bizim putlarýmýza kulluk edelim” diyorlar. Yine olmuyor. Ýþte Kafirûn suresini bu ortam içinde okuyalým.
Müslüman hem Allah’ýn karþýsýnda kýyama durur hem de kutsallaþtýrdýðý þeyler karþýsýnda kýyama durursa hangisi gerçek iman olur?
Son yýllarda, özellikle Kayseri’de, Müslümanlarýn zenginlikle modernizmi birlikte götürebilmeleri “Kalvinist” anlayýþ olarak yorumlanmasý bu galiba? Ýranlý þair Ömer Hayyam (ö.1131), dinin emir ve yasaklarý karþýsýnda vurdumduymaz bir adamdýr. Bir dörtlüðünde devrinin fotoðrafýný, objektif olarak çekiyor:
“Bir elde kadeh, bir elde Kur’an
Bir iþimiz helal, bir iþimiz haram
Þu yarým-yamalak dünyada
Ne tam kâfiriz ne tam Müslüman!”
Feraset konusunu iþleyip de ferasetle ilgili bir hadis yazmadan geçemeyeceðim. Allah Elçisi:
"Müminin ferasetinden sakýnýnýz; zîrâ o, Allâh'ýn nûru ile bakar/görür." buyurmuþtur.
“Âlim yanýnda sözüne, misafirlikte gözüne, arif yanýnda aklýndan geçene dikkat et.” sözünü, bu hadisi anlama ve anlatmada yardýmcý olarak görüyorum.
Feraset için verilecek yaþanmýþ çok misaller var ama Kayseri’de yaþamamýz nedeniyle, kiminin deli kiminin veli bildiði Cemil Baba’dan (ö.1982) örnek vereceðim. Hacý Cemil camiye girer ancak imama uymaz. Durumu fark eden bir mühendis, nedenini sorar. Hacý Cemil, “imamýn ve mühendisin” namaz kýlarken nerelerde gezdiklerini söyleyince mühendis hayret eder. Ýþte feraset, böyle bir þeydir.
"Mümin bir delik/ kovuktan (yýlana) iki defa sokulmaz/ýsýrýlmaz.”9 hadisini de ferasetle çok ilgili buluyor; ferasetin olmasýnýn ya da yok oluþunun sýrrýný bu sözde buluyorum.
Feraset, “Ayýnýn Dostluðu” hikâyesinde verilen dersi anlamaktýr. Hani ayýnýn biri ormanda, bir yýlan tarafýndan sarýlarak sýkýlýr. Hikâye bu ya, onu gören bir avcý, ayýdan yana olarak, yýlaný vurur ve ayý kurtulur. Bu yüzden ayý, avcýnýn dostu olur; onu izler ve korur. Zaman geçince avcý yorulur ve bir aðacýn gölgesine uyur. Ayý da yanýna yatar ve adamý korur. Derken bir sinek gelir, avcýnýn yüzüne konar. Ayý, ön ayaklarýyla sineði kovar. Ancak sinek bu; kalktýðý yere konmak, tekrar tekrar yapmak genlerinde vardýr. Kovaladýkça konan sineðe sinirlenen ayý sonunda kökten çözümü bulur: Yan taraftan kucakladýðý kayayý kaldýrýr ve avcýnýn alnýna konan sineðin üstüne indirir. Meþhur “Ayýnýn Dostluðu” hikâyesinin özeti budur. Atalarýmýz “Domuzdan post, ayýdan dost olmaz” demiþlerdir.
Feraset, haramlarýn açýkça iþlendiði, halkýnýn çoðu Müslüman bir toplumda nasýl olur?
Allah’ýn yasak saydýðý kumarýn adý “Milli Piyango” olmuþtur. Sembolü, Lafzatullah’n tersinden tecellisi gibi gözüküyor. Ýddia, þahadet parmaðýný kaldýrmýþ, zirveye koþuyor. Hatta kumarhaneler –iyi bir þeymiþ gibi- “Kýbrýs’ý kurtarma operasyonu” içine alýnalý onlarca yýl olmuþtur. Kazýyýp kazanmak için vatandaþ sürekli kazýyor/ kazýnýyor. Feraset nerede aranýr, nasýl bulunur?
Nikâh dýþý iliþkiye “zina” demek “manevî þahsiyete dokunmaktan tazminat davasý” açmaya konu olmuþtur. Milletin kýz çocuklarý, sanat adýna, muz gibi soyulmaktadýr. Zamanla bu gibi þeylere normal gözüyle bakýlmaktadýr. Halkýnýn çoðunun Müslüman olduðu bir toplumda, Allah’ýn yasaklarý ayýplanýrsa, orada feraset nasýl yer bulur?
Devlet, en büyük içki üreticisi ve satýcýsýdýr. Milyonlarý ardýnda sürükleyen bir partinin kurucusu, kendisine içkiden sorulunca, “Ben içkiden anlarým” demek ferasetini(!) göstermiþtir. O bile benden iyi Müslümandýr; çünkü Müslüman kitleleri ardýndan sürükleyebiliyor. Ancak galiba herkes gibi o da “Ben güzelden anlarým” diyen popçudan etkilenerek bu cümleyi söylemiþ olmalýdýr.
Bize göre, “Þeytan üçgeni” çoktaaan kurulmuþ yani “içki-kumar ve zina” iliklerimize iþlemiþtir.
Nerede olgun insan olma hedefi?
Gençliðin model alacaðý adamlar nerede? Kim takar senin “Aman çeþme” diye baþlayan yorgun ilâhîde “Abdest alan- namaz kýlan- kefen alan- mezara giden” Peygamber modelini? Topçu ve popçu olmaktan öte bir geçerli meslek var mý? Hele hele topla Müslümanlýðýn misyonerliðine soyunan, “namazýn kazasý olur da maçýn kazasý olmaz” diyen Müslümanlar yok mu? Böyle bir ortamda nasýl feraset olur?
Nerede Müslüman yazar? Rahmetli Necip Fazýl’dan sonra (ö.1985), Ýslam’ý hor görenlere layýk olduklarý sözleri söyleyen biri çýkmamýþtýr. “Büyük Doðu” idealinde olanlara ve muhafazakârlara bir bakýn. Onlar da, “keser döndü sap döndü” diyerek menfaatin sapýný yakalamýþlardýr. En büyük ideoloji, menfaattir.
Ben sadece, Ömer Hayyam’ýn yaptýðý gibi, dijital fotoðraf makinesinin objektifiyle, dönemimin fotoðrafýný çekiyorum. O kadar.
Nerede Müslüman tüccar? Deniz aþýrý Endonezya’ya Müslümanlýk, orduyla deðil; Ýmam-ý Azam tipi tüccarlarla girmiþtir. Mezhep imamýmýz, Ýmam-ý Azam (ö. 668) “faiz olur endiþesiyle” alacaðýný tahsil etmeye gittiði ‘borçlusunun evinin gölgesinde’ beklemeyip, güneþte durmuþtur. Bu incelik neden hiç hatýrlanmaz ki? Faizin hem özü hem tozu hepimize bulaþmýþtýr. Faizin haramlýðý Müslümanlarýn gündeminden çýkmýþtýr. Hele hele “Enver Abi’nin “Ýhlas’ýnýn iflasýndan sonra!
Bu tozda dumanda ferasetin adý mý okunur?