M. NÝHAT MALKOÇ

Ruhlarýn Diriliþi ve Bir Gönül Bayramýdýr Mütebessim Ýlkbahar!...

Mevsimlerin en güzelidir bahar. Bahar sevinci, tüm canlýlarda ortak olan bir duygudur. Belirli bir mekâna hapsolan ruhlarýn diriliþi ve bayramýdýr ilkbahar! Duygularýmýzýn tercümaný olan þairler de bahar temasýný sýkça iþlemiþler þiirlerinde. Bunlarýn baþýnda yer alan Halide Nusret Zorlutuna, bakýn nasýl karþýlýyor baharý: “Gel bahar, erit bu yolun karýný/ Geçen seneleri anmayalým hiç/ Dinle bülbüllerin þarkýlarýný/Güllerin kýpkýzýl þarabýný iç// Saçýnda baygýn bir gül kokusu var/Dudaklarýn kýzýl, karanfil gibi/Gözlerinde gülsün mine ýþýklar/ Sesinle büyüle çarpan her kalbi//Gel bahar, gel bahar, yakýnlarda gül/Denize renginden armaðan býrak/Ufuklarda gezin, göklere süzül,/Sonra yavaþ yavaþ in, içime ak…”

            Bahar sadece günlerin uzamasý deðildir þüphesiz. Bununla birlikte dünyamýz bambaþka bir þekil alýyor. Tabiat derin kýþ uykusundan uyanýyor; giydiði kalýn kýþlýk elbiseleri bir çýrpýda üzerinden atýveriyor. Havalarýn ýsýnmasýyla beraber rengârenk libaslara bürünüyor. Daðlarda çiðdem çiçekleri boy veriyor. Yüksek tepelerdeki kar yýðýnlarý, güneþin kavurucu sýcaklarýyla birlikte suya dönüþüyor. Çobanlar önlerine aldýklarý sürüleri çayýr çimen otlatýyorlar. Yanýk bir kaval ezgisiyle birlikte dile geliyor körpecik kuzular!… Dallarda açan çiçekler zamanla meyveye duruyor. Hayat, ölü elbisesini atýp yeni bir giysi giyiniyor.

            Baharla birlikte yenilenen tabiat düðün bayram ediyor. Badem aðaçlarýnda açan çiçekler, hayata “merhaba” diyor. Kýr çiçekleri yeni âþýklara sevgi tomurcuklarý sunuyor. Aþkýn sihirli havasýna papatyalar da iþtirak ediyor. Yeni açan yapraklar, tatlý bahar rüzgârlarýyla sallanýyor. Kýrýp dökmüyor; sanki okþuyor. Topraðýn altýndaki tüm canlýlar yeryüzüne dönüþ hazýrlýklarý yapýyor. Onlardaki sevinci tarif etmek imkânsýz!.. Kolay mý aylarca kar altýnda hayat mücadelesi vermek? Onlar bayram etmesin de kim etsin? Karýncalar aðýr adýmlarla yolculuða baþlamýþ bile!..Ya rengârenk kelebeklere ne demeli?..

Bahar deyince mutluluk çaðrýþýr zihnimizde. Bayramlarýn da müjdecisidir ilkbahar. Adý ne olursa olsun, bayramlarýn kültürümüzde hep birleþtirici bir gücü olmuþtur. Bayramlarda kin ve nefretler unutulmuþ, sevgi, dostluk ve barýþ baþ tacý edilmiþtir. Uzaklarý ve uzaktakileri yakýn etmiþtir dinî ve millî bayramlarýmýz. Sevgi hamurunun mayasý olan bayramlar, geçmiþten bugüne kadar yaþadýðýmýz ve yaþattýðýmýz ortak kültür deðerlerimizdir. Bayramlarda geçmiþten getirdiðimiz kýymet hükümlerimizi yeni nesillere aktarýrýz.  Uzun bir tarihî geçmiþi olan nevruz da bizi bize yakýnlaþtýran, kenetlenmemizi saðlayan bir bayramdýr.

Yeniden Diriliþin ve Topraðýn Uyanýþýnýn Sembolüdür Nevruz...

Yeniden diriliþin ve topraðýn uyanýþýnýn sembolüdür nevruz... Ýnancýmýza göre insanoðlu topraktan gelmiþ, topraða gidecektir. Onun için Anadolu’da topraða “ana” derler. Bu rastgele seçilmiþ bir tabir deðildir. Gerçekten de toprak anadýr. Çünkü ömrümüz boyunca o bizi sýrtýnda taþýr. Âþýk Veysel’in dediði gibi, karnýný kazma ve bel ile yarsak da, yüzünü týrnak ve el ile yýrtsak da yine de o bizi gülerek karþýlar. Bu nedenledir ki en sadýk yârimiz topraktýr. Bu dünyadan göçtüðümüzde de yine bizi kucaðýna alacak olan odur. Kýþýn karlar altýnda kalan toprak ana derin uykusuna dalar. Ne zaman ki mart ayý gelir iþte o zaman uyanýr.  

Baharýn müjdecisidir nevruz… Uzun geçen kýþýn ardýndan yýpranmýþ yanlarýmýzýn tamiridir bir anlamda. Nevruz, Türk mitolojisinde ‘güneþin koç burcuna girdiði yeni gün’ anlamýna gelir. Bu bayram Türk kökenli topluluklarýnýn ortak paydasýdýr. Nevruz, Türk’ü Türk’e baðlayan güçlü bir kültürel baðdýr. Türk kökenli topluluklar nevruz sayesinde kaynaþýrlar. Türk dünyasýnda “sultan nevruz” olarak ifade edilen bu bayram, Çin Seddi’nden, Adriyatik’e kadar Türklerin varlýðýný sürdürdüðü geniþ bir coðrafyada kutlanýr. Avrasya’nýn ortak bayramý olan nevruz, sadece Türklerle sýnýrlý bir bayram deðildir. Ýranlýlar, Bahaîler, Afganistanlýlar da bu bayramý kendi geleneklerine göre coþkuyla kutlarlar.

Nevruz deðiþik adlarla anýlsa da en yaygýn adý “nevruz(yeni gün)”dur. Bu bahar bayramý içimizi sevgi, dostluk, barýþ, dayanýþma ve kardeþlik duygularýyla doldurur. Kýþýn bizden uzaklaþan güneþ, baharla birlikte içimizi ýsýtýr. Böylece hayata bakýþýmýz da güzelleþir.

Türk Kültürünün Zengin Kaynaklarýndan Birisidir Nevruz…

Türk kültürünün zengin kaynaklarýndan birisidir nevruz… Bu sözcük, Farsça nev (yeni) ve ruz (gün) sözcüklerinin birleþmesinden meydana gelmiþtir. Bu ifade her ne kadar Farsça bir kelime olsa da bahar bayramý milletimizin en eski geleneklerinden birisidir. Nevruz, Azerbaycan, Kazakistan, Kýrgýzistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tataristan, Uygur Bölgesi, Anadolu ve Balkanlarda geleneksel olarak kutlanýr. Sözü edilen ülkelerin halký bu kutlamalara büyük bir coþkuyla katýlýr. Bu coþku ve heyecan Türk Cumhuriyetlerinin Rusya’ya baðlý olduklarý dönemde de böyleydi, bugün de böyledir.

Anadolu’da "Nevruz-i Sultan, Sultan Nevruz, Navrýz, Mart Dokuzu" gibi deðiþik adlarla anýlan bu önemli günde, kýþýn iç karartýcý havasýndan kurtulan halk, yazýn müjdecisi olan ilkbaharý doyasýya yaþar ve gün boyu eðlenir. Ýç dünyasýndaki sýkýntýlarý atarak tazelenir.

Nevruz, baþta kadim Türkler olmak üzere, çok geniþ bir çevre tarafýndan kutlanan köklü bir bayramdýr. Alevî-Bektaþî topluluklarýnda Nevruz, Hz. Ali’nin doðum günüdür. Hz. Ali ile Hz. Fatýma’nýn evlendikleri gündür. Hz. Muhammed(SAV)’in veda haccý dönüþü Hz. Ali’yi kendine halife tayin ettiði gün olduðu da söylenmektedir. Rivayetler çoktur.

Altý asýr boyunca cihana adaletle hükmeden Osmanlý Devleti’nde nevruz gününe özel bir önem verilmiþtir.  21 Mart Nevruz bayramýnda devlet adamlarý ve halk birbiriyle hediyeleþirdi. Bu hediyelere “Nevruziye” adý verilmektedir. Osmanlý Devleti zamanýnda padiþahlara nevruz günleri “nevruziye” adý verilen kasideler sunulurdu. Nevruz günlerinde müneccimbaþý, yeni takvimi padiþaha sunar, bahþiþini de alýrdý. Bu, “nevruziye bahþiþi” diye adlandýrýlýrdý. Saray hekimbaþýlarý tarafýndan hazýrlanan ve nevruziye denen çeþitli baharatlardan yapýlmýþ macunlar, padiþah ailelerine ve büyüklere sunulurdu.

Nevruz, Geçen Onca Asrýn Bizden Koparamadýðý Kadim Bir Bayramdýr

Maddî ve manevî temizliðin gerçekleþtirildiði, yeni yýlýn baþý olarak kabul edilen nevruz, geçen onca asrýn bizden koparamadýðý kadim bir bayramdýr. Türklerin Ergenekon’dan çýkýþýnýn yýldönümü olarak kabul edilen nevruz, geçmiþten bugünlere taþýdýðýmýz ortak kültür mirasýmýzdýr. Nevruz, Türklerin tarih sahnesine çýkýþýný da temsil eder. Onun içindir ki “Ergenekon Bayramý” olarak da ifade edilir. Bir anlamda diriliþin sembolü de olan bu kadim bayram, Türklerin Müslümanlýðý kabul etmesinden daha önceki yýllara dayanýr.

Nevruz sevgidir, hoþgörüdür, muhabbettir, umuttur, dayanýþmadýr, fikren ve bedenen yenilenmedir. Onun içindir ki bu en eski bayram bir ayrýþma unsuru deðil,  bizi birbirimize baðlayan bir manevî rabýta olmalýdýr; birbirimizi doðru anlamak için bir vesile sayýlmalýdýr. Farklýlýklarýmýzdan daha çok, benzerliklerimizin ve ortak deðerlerimizin olduðu bilincini bizlere aþýlamalýdýr.  Bu müstesna gün, tabiatý uyandýrdýðý gibi, kardeþlik duygularýmýzý da uyandýrmalýdýr. Bizi birbirimize düþürmek isteyen þer odaklarýna inen bir tokat hükmünde olmalýdýr. Ýhtilafa deðil, ittifaka zemin hazýrlamalýdýr. Gönüllere kardeþlik tohumu ekmelidir.

 Uzun kýþ mevsiminde üstündekileri çýkaran tabiat, baharla birlikte giyinmeye baþlar. Kýþýn kýsalan günler, gittikçe uzar. Cemreler düþmeye baþlar; havaya, suya ve topraða… Toprak uyanýr derin uykusundan.  Baharla birlikte tabiat bir gelin gibi süslenir. Bolluk ve bereketin habercisi olan çiçekler açmaya baþlar. Evvela bir çiçekle bize göz kýrpan bahar, kýþýn soldurduðu ruhumuzu da yeþertir. Yakýlan nevruz ateþleri, kýþ boyunca üþüyen içimizi ýsýtýr. Nevruzda sadece tabiat yenilenmez, biz de ruhen yenileniriz. Gönüllerimiz bahar neþesini doyasýya yaþar. Baharýn geliþiyle birlikte kýþ mevsiminin içimizde býraktýðý tortularý atarýz. Bir bayram sevinciyle ve coþkusuyla çocuksu hissiyatýmýz gönül göklerinde kanatlanýr. Nevruzda sadece doða dirilmez, ruhumuzdaki cevherin yansýmasý olan iyi duygular da dirilir.

Tarihler 21 Mart’ý gösterdiðinde içimiz kýpýr kýpýr olur. Çünkü bu tarih bizde Nevruz Bayramý olarak kutlanýr. “Nevruz” ifadesi her ne kadar Farsça bir terkip olsa da bu en eski Türk bayramlarýndan biridir. Nevruz, Farsça birleþik bir kelimedir. ‘Nev’; yeni, ‘rûz’; gün anlamýný taþýr. Kelimenin Farsça kökenli olmasý bu bayramý Türk bayramý olmaktan çýkarmaz. Çünkü tarihi malumatlar bu bayramýn Türklerle olan derin baðlantýsýný ortaya koymaktadýr. Kimse bu köklü deðerlerimizi bizden koparmaya çalýþmasýn. Bunlar Türk kökenli milletleri birbirine baðlayan bir nevi kültürel çimentodur.

Nevruz dün olduðu gibi bugün de çok geniþ bir coðrafyada kutlanan bir Türk bayramdýr. Bazýlarýnýn iddia ettiði gibi bir Mecusi bayramý deðildir nevruz... Ateþ yakýlmasý ve ateþ üzerinden atlanmasý yüzünden bu bayramý Mecusilikle iliþkilendirmek bayaðýlýk ve sýðlýktýr. Nevruz, Türk dünyasýnýn kuzeyinden güneyine, batýsýndan doðusuna kadar uzanan engin coðrafyada yaþayan topluluklarýn pek çoðu tarafýndan yaygýn olarak kutlanan bahar bayramýdýr. Görünen o ki bu coðrafyada nevruz coþkusu her geçen gün artmaktadýr.

Türkmenistan’da üç yýl boyunca kaldým. Orada nevruza çok büyük yer ve deðer verildiðini bizzat gördüm. Burada halk nevruzu sahipleniyor. Bu bayram insanlarý kenetliyor. Sabahtan akþama kadar insanlar tabiatla iç içe yaþayýp eðleniyor. Küçük çocuklar ve yetiþkin kýzlar en güzel ve renkli elbiselerini giyerek gezintiye çýkýyorlar. En güzel yemekler bugüne saklanýyor, bugün için yapýlýyor. Bütçeler alabildiðine zorlanýyor. Halk yeþilin doyumsuz güzelliðine sýðýnýyor. Eski gelenekler mümkün olduðunca yaþatýlýyor. Halkýn bu günü bayram tadýnda ve havasýnda kutlamasý için bütün resmi kurumlarda üç günlük tatil ilan ediliyor.

Türkmenler nevruza özel olarak hazýrlanýrlar; nevruzda neyi var, neyi yok ortaya dökerler. Ne kadar çok yiyecek hazýrlanýrsa, yeni yýlýn o denli iyi ve bereketli geçeceðine inanýlýr. Semeni, Nevruz’un özel yiyeceðidir. Birkaç aile birleþip büyük bir kazanda buðday özüne un, su ve þeker ekleyerek hazýrlarlar. Bir gün önceden piþirilmeye baþlanan semeni, 21 Mart sabahý hazýr olur. Konu komþu, tanýdýk tanýmadýk herkese birer kâse semeni verirler.

Genç ve dinamik nüfusuyla dikkat çeken Türkmenistan’da halk, nevruz bayramýnda gününü ülkemizdeki dinî bayramlara benzer bir þekilde geçirmekte, karþýlýklý ev ziyaretleri yapýlmakta, tebrik mesajlarý gönderilmektedir. Nevruz kutlamalarý basýn yayýn organlarýnda geniþ bir þekilde yer almaktadýr. Baharýn geliþini anlatan nevruz konulu þiirler yazýlýp söylenmektedir.  O gün þehrin geniþ meydanlarý coþkulu insanlarla dolup taþmaktadýr.

Nevruz, Þairlerin Gönül Teknesinde Yoðrularak Ölümsüz Mýsralara Dönüþmüþtür

            Nevruz bayramý edebiyatýmýzda da önemli bir yer teþkil etmiþtir. Vaktiyle ben de nevruz coþkusuna kapýlarak bu güne dair þu dörtlükleri kaleme almýþtým: "Mart ayý gelince toprak uyanýr/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý/Yaðmur yaðdýðýnda yaprak uyanýr/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Bahar geldiðinde coþar gönüller/Bahçelerde açar rengârenk güller/Güllerin aþkýna öter bülbüller/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Naðmelerin ruhu, sazýn telidir/Birliðin sembolü, gönlün dilidir/Yüreðe can katan bahar yelidir/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Cihaný titretir soyumuz bizim/Oðuz’a dayanýr boyumuz bizim /Ýlkbaharla baþlar toyumuz bizim/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Ümitler yeþerir gönül baðýnda/Yokuþlar düz olur gençlik çaðýnda/Sesin yankýlanýr Tanrý daðýnda/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Erik aðaçlarý çiçekler açar/Tabiat giyinir, kokular saçar/Kuþlar gökyüzünde süzülür, uçar/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Havaya, topraða cemreler düþer/Köyün tandýrýnda bulamaç piþer/Dostlar muhabbette derdimi eþer/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Tabiat yeþerir, yeniden doðar/Koyunlar aðýlda, bacým süt saðar/Üstümüze rahmet yaðmuru yaðar/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý//Çalýnýr davullar, halay çekilir/Tarlalar þenlenir, tohum ekilir/Çalýþan köylünün beli bükülür/Baharý müjdeler Nevruz Bayramý"           

Türkiye’de yakýn zamana kadar nevruz kelimesinden ürküyordu insanlar… Çünkü nevruzun bir Türk bayramý olduðu pek az kesim tarafýndan biliniyordu. Doðu ve Güneydoðu Anadolu’daki bazý kesimler tarafýndan kutlanan bir gün olarak yer ediyordu hafýzalarýmýzda… Hatta o gün bir kýsým þer odaklarý olaylar çýkarýyor, kan döküyor, eylemleriyle gündemi iþgal ediyorlardý. Böylelikle nevruz insanlarda ve devlette bir baský unsuru oluþturuyordu. Oysa günümüzde bu tazyikin tesiri bertaraf edilmiþ, nevruz her kesimin bayramý olmuþtur. 

Uzun süren kýþýn ardýndan doðanýn uyanýþýdýr nevruz… Baharýn ilk günü sayýlýr nevruz… Bu günde (21 Mart) gece ile gündüz eþitlenir.  Ateþ üstünden atlamak, demir dövmek, yumurta tokuþturmak bir nevruz geleneðidir. Nevruz, dünyanýn kutlanan en eski ve köklü bayramý olma özelliðini taþýmaktadýr.  Sözlerimi nevruz duasýyla noktalamak istiyorum:

“Bu ulu gün, Türklerin büyük iþlere adým atmasýna vesile olsun. Dünyanýn dört bir yanýnda yaþayan halklarýmýzýn dostluðuna güç katsýn. Tanrý, bizlere bereket ve birlik versin. Kötülükler yok olsun, iyilikler artsýn. Zorluklar yenilsin, sýkýntýlar azalsýn. Aydýnlansýn dört bir yan, yolumuz açýk olsun. Türk dünyasýnýn ortak bayramý Nevruz Bayramýnýz kutlu olsun!”