M. NÝHAT MALKOÇ

            Mýsýr seferi sonrasýnda elde ettiði zaferle halifeliði Abbasilerden alýp Osmanlý'ya kazandýrarak Osmanlý devleti içerisinde þahsýna münhasýr bir yer teþkil eden Yavuz Sultan Selim, tarihimiz içerisinde adýndan saygýyla söz edilen büyük bir þahsiyet abidesidir. Yavuz Sultan Selim, Ayasofya Camii'nde yapýlan bir törenle, son Memluk halifesi III. Mütevekkil'den halifeliði devralmýþtýr. Kutsal topraklarý Osmanlý sýnýrlarýna kattýðý zaman oradaki idarecilerin kullandýðý Hakimü'l-Haremeyn (Kutsal beldelerin hakimi) sýfatýný uygun görmeyip kendini Hadimü'l-Haremeyn (Kutsal beldelerin hizmetkârý) ilân etmiþtir.

            Tarihte "I. Selim" olarak da bilinen Yavuz Sultan Selim10 Ekim 1470’te babasýnýn sancak beyi olarak bulunduðu Amasya’da dünyaya gelmiþtir. Babasý Sultan II. Bayezid, annesi Dulkadiroðullarý Beyliði hükümdarý Sultan Alaüddevle Bozkurt Bey'in kýzý Gülbahar Hatun'dur. Sultan Selim diðer Osmanlý padiþahlarý gibi iyi bir manevî eðitimden geçmiþtir. Yavuz Sultan Selim deyip de geçmemek lâzým. O, Osmanlý'nýn en büyük padiþahlarý arasýnda en önde gelenlerdendir. Osmanlý devletinin en görkemli dönemlerine þahit olan Yavuz Sultan Selim,  ayný zamanda Osmanlý'nýn ilk halifesi olarak da tarihteki eþsiz yerini almýþtýr. Bu þerefli unvan, onun büyüklüðüne büyüklük katmýþtýr. O, Bizans(Doðu Roma) saltanatýna son vererek çað açýp çað kapayan Fatih Sultan Mehmet’in torunudur. Yavuz Sultan Selim dokuzuncu Osmanlý padiþahý, ayný zamanda ilk Türk Ýslâm halifesidir.

            Trabzon Valiliðinden saltanata giden uzun ve çileli yol

      Yavuz Sultan Selim'in tespit edilebilen ilk görevi Trabzon Sancakbeyliði'dir. Bu görevde 24 yýl boyunca kalmýþtýr. Buraya 1487'de gelmiþtir. Trabzon'a gelirken Çok sevdiði annesi Gülbahar Hatun'u da yanýnda getirmiþtir. Zaten annesi Gülbahar Hatun'un mezarý da Trabzon'da Atapark mevkiinde kendi adýna yapýlan caminin avlusunda bulunmaktadýr.

            Yavuz Sultan Selim'in, bugünkü anlamda söylemek gerekirse valilik yýllarý ona idarî anlamda çok þey kazandýrmýþtýr. Buradayken özellikle Gürcü prensliklerinin ve Osmanlý Devleti için büyük bir mesele teþkil edecek olan Þah Ýsmail'in faaliyetlerini dikkatle takip etmiþtir. Ýzlenimlerini payitaht merkezi olan Ýstanbul'a bildirmiþtir. Bununla da kalmamýþ Gürcü kralýna yönelik seferde bulunmuþ, bu seferde zaferle dönmüþtür. Babasý II. Bayezid bu seferin baþarýlý neticelenmesinden memnun olsa da Þah Ýsmail'le  fazla sürtüþmemesini, düþman kazanmamasýný oðluna tavsiye etmiþtir. Fakat bu tavsiyesi pek iþe yaramamýþtýr. Çünkü görünen o ki Yavuz Sultan Selim, Þah Ýsmail'le mücadeleyi hiç býrakmamýþtýr.

            Sert mizacýnýn yanýnda mütevazý bir kiþiliðe sahip olan Yavuz Sultan Selim, halifeliði Osmanlýya getiren padiþahtýr. 29 Aðustos 1516'da hilafet makamý, onun sayesinde Abbasilerden Osmanlý’ya geçmiþtir. Yavuz Sultan Selim, Ayasofya Camii'nde yapýlan bir törenle, son Abbasi halifesinden “Hâdim'ul-Harameyn'uþ-Þerifeyn” ( Mekke ve Medine'nin hizmetkârý) unvanýný devralmýþtýr. O, Ýslâm ümmetinin 88. halifesi olarak kayýtlara geçmiþtir.

            I.  Selim, gözünü budaktan sakýnmayan yiðit bir padiþahtý. Yavuz Sultan Selim tahtta kaldýðý sekiz yýllýk kýsa zaman içerinde Osmanlý'nýn 2.375.000 kilometre kare olan topraðýný 6.557.000 kilometre kareye yükseltmiþtir. Meþhur þeyhülislâm ve tarihçi Kemâlpaþazâde (1468-1534) Yavuz Sultan Selim’i þöyle anlatýr mýsralarýnda: “Az zaman içre çok iþ etmiþ idi, sayesi olmuþ idi âlem-gîr,/Þems-i asr idi, asýrda þemsin, zýlli memdûd olur zamaný kasýr;/ Tâc ü tahtýyla fahr eder beyler, fahr ederdi anýnla tâc ü serîr.” Bu ifadeleri günümüz Türkçesine çevirdiðimizde þu mânâ çýkýyor ortaya: (Az zamanda çok iþler baþarmýþtý, gölgesi bütün ci­haný tutmuþtu. 0 padiþah ikindi güneþi gibi idi, bu va­kitte güneþin gölgesi uzun, ömrü kýsa olur. Beyler, taç ve tahtlarýyla övünürken, taç ile taht bizzat onunla övünürdü).

            Yavuz Sultan Selim mala mülke ve makama deðer vermeyen iyi bir Müslüman'dý.   Sultan Selim'in gayesi, Müslümanlarý ve Ýslâm devletlerini bir bayrak altýnda toplamaktý. Aþaðýdaki mýsralarý bu ulvî gayesini ortaya koymaktadýr: "Milletimde ihtilaf u tefrika endiþesi,/Kuþe-i kabrimde dahi bi-karar eyler beni/Müttehidken savlet-i a'dayý def'a çaremiz,/Ýttihad etmezse millet da'dar eyler beni." Günümüz Türkçesi þöyledir: "Milletimin ayrýlma bölünme endiþesi,/Mezarýmda dahi rahatsýz eder beni/Saldýrgan düþmanlara karþý birleþmek iken çaremiz,/Birlik olmazsa, kýzgýn demirle daðlanmýþ gibi yanarým."

            Hakikat odur ki I. Selim padiþahlýðý süresince gecesini gündüzüne katarak çalýþmýþ, Osmanlý'nýn idaresinde çýtayý yükseltmiþtir. Anadolu'da birliði saðlayan Yavuz, Ýpek ve Baharat Yolu'nu ele geçirerek ticarette etkin bir konuma gelmiþtir. Bu da huzuru ve refahý beraberinde getirmiþtir. O, sekiz yýlda seksen yýllýk iþ yapmýþtýr. Zaman onun devrinde adeta geniþlemiþtir. Seferden sefere, zaferden zafere koþmuþtur. Bu mühim seferler ve zaferler arasýnda þunlarý sayabiliriz: "Çaldýran Zaferi, Doðu ve güney sýnýrlarýndaki önemli kale ve þehirlerin fethi, Mýsýr Seferi, Mercidabýk Zaferi, Ridaniye Zaferi, Hilâfetin Osmanlýya getirilmesi, Ýdarî düzenlemeler ve ýslahat çalýþmalarý; Askerî alanda modernleþtirme çalýþmalarý, Donanmayý güçlendirme, Ýmar ve iskân faaliyetleri, Ýlmî-edebî çalýþmalar..."

            Yavuz Sultan Selim, þairlerin de þiirlerin de sultanýdýr.

            Osmanlý padiþahlarý çok yönlü insanlardý. Ýyi birer devlet adamý olduklarý gibi, iyi de sanatkârdýlar. Birçok Osmanlý padiþahý þiire ve edebiyata gönül vermiþtir. Bunlar arasýnda II. Murad "Muradî", Fatih Sultan Mehmet "Avnî", II. Bayezid "Adlî", III. Selim "Ýlhamî", I. Ahmed "Bahtî", Kanunî Sultan Süleyman ise "Muhibbî" mahlasýyla usta iþi þiirler yazmýþtýr.

            Þiire ve edebiyata gönül veren Osmanlý padiþahlarýndan biri de Yavuz Sultan Selim'dir. O þiirlerinde "Selimî" mahlasýný kullanmýþtýr. Osmanlý padiþahlarý arasýnda sert bir mizaca sahip olan Yavuz, aslýnda naif bir gönül adamýydý. Güçlü bir siyasî iktidarý elinde tutmasýnýn yanýnda, edebî iktidarý da tescil edilmiþti. O, sadece Osmanlý cihan devletinin deðil, ayný zamanda kelimelerin de sultanýydý. Gönül sultanlýðýný tahtlardan ve taçlardan daha üstün tutardý. "Resimli Türk Edebiyatý Tarihi" adýyla kýymetli bir eser kaleme alan edebiyat tarihçimiz Nihat Sami Banarlý onu þöyle anlatýr: “Yavuz’un þiir sanatýna vukufu ve o çaðlarda þiir söylemeyi mümkün kýlan umumî bilgisi ve edebî kültürü hakkýnda, onun Farsça Divaný bize kâfi bir fikir verebilecek mahiyettedir. Bu küçük divaný dolduran ince, hisli þiirlerde duygu unsuru derecesinde bilgi, görgü ve tefekkür unsurunun da kuvvetli bir hissesi vardýr.”

            Osmanlý padiþahlarýnýn birçoðu gibi Yavuz Sultan Selim de ilme ve âlime çok deðer vermiþtir. Onlarý el üstünde tutmuþtur. Kendisi Arapça ve Farsçayý iyi derecede bilen bir padiþahtý. Öte yandan Yavuz, Osmanlý sultanlarý arasýnda Farsça divaný olan tek padiþahtýr. Küçük yaþlarda Kuran-ý Kerim, tefsir, hadis ve fýkýh dersleri yanýnda yüksek fen ilimlerini de öðrenmiþtir. Hafýzasý çok güçlü olan Yavuz Sultan Selim, ayný zamanda bir satranç ustasýdýr.

            Yavuz Sultan Selim'in Türkçe þiirleri Farsça þiirlerine nazaran daha azdýr. Onun aksine, þiirdeki rakiplerinden Þah Ýsmail, Anadolu halkýný etkileyebilmek için "Hatai" mahlasýyla Türkçe þiirler yazmýþtýr. Bazý rivayetlere göre Yavuz da Ýran halkýný etkilemek için þiirde Farsçaya aðýrlýk vermiþtir. Sehi Çelebi, Selim Han’ýn þairlik yönünü anlatýrken: “Þiirleri âþýkane ve merdanedir. Þayet padiþahlýk etmeyip halkýn, ileri gelenlerin ve memleketin iþleri ile uðraþmak yerine gönül rahatlýðýyla tamamen þiire yönelseydi, her tarafta meþhur olan Hüsrev-i Dehlevi’nin þiirleri onunkiler yanýnda, okunma hakkýna sahip olacak kabiliyette olmazdý” demiþtir. Tanzimat edebiyatýnýn hürriyet þairi Namýk Kemal, Yavuz Sultan Selim'in þairliði için “Sultan Selim, benim zannýmca asrýnýn en büyük þairidir” ifadesini kullanmýþtýr.

            Ýyi bir þair olan Yavuz Sultan Selim ayný zamanda hayata geniþ pencerelerden bakan bilge bir insandý. O, kendini zahirî ve batýnî ilimlerde çok iyi yetiþtirmiþti. Onun birbirinden kýymetli sözleri zihinlerimizi süslemektedir. Bunlardan bir kýsmýný paylaþmak istiyorum: "Cesaret insaný zafere, kararsýzlýk tehlikeye, korkaklýk ise ölüme götürür.", "Haine cesaret veren merhamet, zulme yakýndýr.", "Devletleri yýkan tüm hatalarýn altýnda nice gururun gafleti yatar.", "Biz bunca meþakkate alkýþ uðruna katlanmadýk, halis niyetimiz rýzayý ilâhîdir.", "Âlimlerin bindiði atýn ayaðýndan üstümüze sýçrayan çamur þerefimizdir.", "Ben Allah'ýn emirlerini yerine getirmek, zulüm görenlere yardým etmek için zýrh giydim, kýlýç kuþandým!", "Pâdiþâh-ý âlem olmak bir kuru kavga imiþ/ Bir velîye bende olmak cümleden a’lâ imiþ…"

            Haliç'i temaþa eden manevî bir sýðýnak: Yavuz Sultan Selim Camii ve Külliyesi

            Ýstanbul'un yedi tepesinden beþincisinin üzerine kondurulmuþ bir abide olan Yavuz Sultan Selim Camii, Yavuz Sultan Selim Külliyesi içerisinde bulunan bir þaheserdir. Ýstanbul’da XVI. yüzyýlda Kanûnî Sultan Süleyman tarafýndan babasý Yavuz Sultan Selim adýna yaptýrýlan söz konusu külliyenin içinde Sultan Selim'e, Hafsa Sultan'a ve þehzadelere ait türbeler, mektep, tabhane(matbaa), imaret ve hamam bulunmaktadýr. Külliyenin imaret ve hamamý ne yazýk ki günümüze ulaþamamýþtýr. Külliyenin cami, tabhâne, türbe, mektep ve imaretinin, o sýralarda mimarbaþý olan Acem Ali tarafýndan, hamam ve kervansarayýn da Mimar Sinan tarafýndan yapýldýðý tahmin edilmektedir. Cami ve külliye Fatih ilçesinin Yavuzselim semtindeki Çukurbostan denilen Bizans açýk su haznesi yanýnda, Haliç’in dik yamaçlarý üzerindedir. Caminin, cümle kapýsýndaki Arapça kitabeye göre, 929 Muharrem'inde (Aralýk 1522'de) Yavuz Sultan Selim’in emriyle yapýlmýþ olduðu yazýlýdýr. 

            Ýstanbul'un en güzel camilerinden biri olan Yavuz Sultan Selim Camii, ihtiþamlý görünüþüyle Ýstanbul'un yedi selâtin camisinden biridir. Bu hâliyle gözlere ve gönüllere huzur katmaktadýr. "Vakfiyesinde minber, mihrap, minare ve þadýrvanlý olarak belirtilen Yavuz Sultan Selim Camii,  büyük kubbesi ve birer þerefeli iki minaresiyle tabhâneli camilerin son örneðidir. Kesme küfeki taþýndan inþa edilen yapýda yer yer bazý kemerler ve bazý kýsýmlarda kýrmýzý taþ kullanýlmýþtýr. Klasik üslûptaki iç avlu üç kapýlýdýr ve kubbeli bir revakla çevrilidir. Mermer döþeli avlunun ortasýnda bir þadýrvan bulunur. Cami plan olarak daha çok Edirne Beyazýt Camii’ne benzemektedir. Ýki tarafýnda dörder odalý tabhâneleri vardýr. Tek kubbesi duvar içine gizlenmiþ dört büyük kemer üzerine oturur. Minareler avlu yan duvarlarý ile tabhânelerin birleþtiði köþelerdedir." (Ýslâm Ansiklopedisi c. 37,  s. 514)

            Caminin kuzey ve doðusundaki dýþ avlusu muhteþem bir Haliç manzarasýný temaþa et(tir)mektedir. Caminin iç avlusuna üç kapýdan da girilebilmektedir. Ýç avludaki kubbeli ve sekiz mermer sütunlu þadýrvan klasik Osmanlý mimarisinin görülmeye deðer bir örneðidir. Öte yandan caminin son cemaat mahallinin pencerelerinin üzerinde bulunan çini panolar muhteþemdir. Son cemaat yeriyle birlikte avluyu 18 sütun ve 22 kubbe çevirmektedir.

                Beþinci tepede sonsuzluðu solumak yahut Yavuz Sultan Selim Han Türbesi

            Osmanlý'nýn ilk halifesi Yavuz Sultan Selim, son olarak Ordu-yu Hümayun'la Edirne seferine çýktý. Fakat 22 Eylül 1520'de Tekirdað ilinin Muratlý ilçesine baðlý Sýrt köyünde “þirpençe(aslan pençesi)” denilen bir çýban yüzünden henüz 50 yaþýndayken vefat etti. Daha sonra cenazesi Ýstanbul’a getirildi ve Fatih Camii’nde Zenbilli Ali Efendi tarafýndan namazý kýlýnarak Çukurbostan yanýndaki bu mevkide defnedildi. Ruhu þâd, mekâný cennet olsun.

                Yavuz Sultan Selim'in türbesi oðlu Kanunî Sultan Süleyman tarafýndan 1516-1522 yýllarý arasýnda Fatih’te Haliç’e hakim olan bir tepede inþa edilmiþtir. Külliyenin kýble yönündeki haziresinde yer alan bu türbede, kýbleye göre en saðda olan sanduka Yavuz Sultan Selim’in sandukasýdýr. Bu türbenin yanýnda bulunan benzer mimari özellikleri bulunan öbür türbede ise, Kanunî Sultan Süleyman’ýn küçük yaþta ölen kýzlarý ve þehzadeleri metfundur. Külliye haziresinde Kanunî'nin annesi Hafsa Sultan'ýn mezarý da yer almaktadýr.

            Yavuz Sultan Selim’e ait türbe, Sultan’ýn þanýna yaraþýr bir sanat eseridir. Kapýsý, pencere kapaklarý ve türbe içindeki ahþap parmaklýðýn sedef iþlemeleri harikuladedir. Türbede Yavuz Sultan Selim’in sandukasýnýn üzerinde örtülü bir kaftan vardýr. Bu kaftanýn hikâyesi oldukça ibretlidir: "Mýsýr seferi, Osmanlý tarihinde bir padiþahýn katýldýðý en uzun süreli sefer-i hümayundur. Mýsýr fethedilip Ýstanbul’a dönülürken Adana civarýna gelindiðinde ordu þiddetli bir yaðmura yakalanýr. Ortalýk çamur deryasýna dönmüþtür. O bölgede konaklama kararý verilir. Ertesi gün yolculuða devam edilir. Sultan Selim Han, devrinin büyük ilim adamlarýndan Kemal Paþazade ile sohbet ederek yol almaktadýr. Bir ara Kemal Paþazade’nin atý tökezler ve atýn ayaðýndan sýçrayan çamur, padiþahýn kaftanýný kirletir. Kemal Paþazade son derece mahcup olmuþtur. Yavuz Sultan Selim, bu büyük ilim adamýný mahcup etmemek için hizmetçilerine der ki: "Bana yeni bir kaftan getirin ve bu elbisemin üzerindeki çamurlarý da sakýn temizlemeyin! Âlimlerin atýnýn ayaðýndan sýçrayan çamur, bizim için kýymetlidir. Ben öldüðüm zaman bu kaftanýmý, sandukamýn üzerine örtersiniz."

            Bu cihana Yavuz Sultan Selim gibi Hakk ve hakikat dostu cesur bir padiþah geldi. Çýktýðý seferlerdeki yiðitliðiyle göz doldurdu.  Hakk uðruna ölümü göze aldý. Tahtta kaldýðý sekiz yýllýk süreye seksen yýllýk iþler sýðdýrdý; sonra da henüz ellisindeyken sessizce bu dünyadan çekilip gitti. Onun ölümü üzerine Yahya Kemal "Selimname" adlý o abidevî þiirini yazdý. Bu þiirde Yavuz Sultan Selim'i yere göðe sýðdýramadý. Yazýmý bu þiirden aldýðým beyitlerle sonlandýrmak istiyorum: "Eflâkden o dem ki peyâm-ý kader gelür/Gûþ-ý cihâne velvele-i bâl ü per gelür//Devr-i fütûhu Sûr-ý Sirâfîl müjdeler,/Hak’tan nizâm-ý âlemi te’mîne er gelür//Ebvâb-ý Ravza-i Nebevî’den firiþtegân,/Cibrîl’i gördüler nice demdir gider gelür//Derk ettiler ki merkad-i pâk-i Muhammed’e,/Rûhu’l-Kudüs’le Arþ-ý Hudâ’dan haber gelür//Rûy-i zemîni tâbi-'i fermâný kýlmaða,/Sultan Selîm Han gibi bir þîr-i ner gelür."