İSLAMİ VAKIFLARDA VAKIF VE MEVKUF’UN ŞARTLARI
İslam medeniyetinin
vazgeçilmezlerinden olan vakıf muamelesinin sahih ve muteber olması için İslâm hukukuna
göre belirlenmiş bazı şartların sağlanmış olması gerekir. Bu gereklilik
hazırlanan vakfiyede (vakıf senedi) ayrıntılı şekilde yazılmış ve onaylanmış
olmalıdır. Önceki bölümde belirttiğimiz üzere vakıf kurmak için sözlü beyan
yeterli olmasına rağmen ilerleyen zamanda suiistimalleri engellemek için İslam
hukuku gereği vakfiyenin yazılması ve onaylanması mecburiyet haline gelmiştir.
Çünkü vakıflara sağlanan vergi muafiyetleri ve mütevellilerin suiistimallerinin
önüne geçilmesi vakıf hizmetinin sürekliliği için gerekliydi. Bu kısa
açıklamadan sonra vakıf ve mevkufta olması gereken şartları şu şekilde
sıralayabiliriz:
1. Vâkıfın, temlik
ve teberru‘a ehil olması gerekir. Başka bir ifade ile âkil, baliğ, reşid ve hür
olmalıdır. Çünkü aklı yerinde olmayanların yapacağı vakıf muamelesi geçersizdir.
2. Vâkıfın,
borçtan dolayı malları üzerinde mahcur (haciz) bulunmamalıdır. Vakfedilen mül
hisseli ise vakıfın hissesinde haciz bulunmamalıdır.
3. Vâkıfın, vakfa
rızası bulunmalıdır. Bu bakımdan herhangi bir şekilde yapılan zorlama ile
meydana gelen vakıf sahih vakıf olmaz.
4. Vâkıf,
vakfettiği şeyi iktidarına göre hayır ve sevap kazanmak niyeti ile
vakfetmelidir. Burada gösterilen gaye, Allah’ın rızası ve toplumun menfaatidir.
5. Vâkıfın ölüm
hastalığında olmaması gerekir.
6. Vakıf muamelesi
bağlayıcıdır. Yani vakfetme muamelesinden geriye dönülmez.
7. Vakfedilen mal,
vakıf anında vâkıfın mülkü olmalıdır. Vâkıf, sahibi olmadığı malı vakfedemez.
8. Vakfedilen mal
borç veya menfaat olmamalıdır.
9. Vakfedilecek akarın
gelir getiren mülk olması şarttır.
10. Vakıfta
muhayyerlik şartı bulunmamalıdır.
11. Vakfedilecek
bina ve ağaçlar yıkılmaya veya sökülmeye mahkûm olmamalıdır.
12. Vakıftan
istifade edecek olanlar belli olmalıdır.
13. Vakfedilen
malın ifraz edilmiş olması ve hisseli olmaması gerekir. Vakfın maktû‘ ve meczûm
olması yani değeri belirlenmiş ve
anlaşılır olması gerekir.
14. Vakfın müebbed
olması şarttır.
15. İslâm’da
vakfın kurbet olması da şartlar arasındadır. Allah’a yakınlık gayesi amaçtır.
Vakıf Müessesinin Sosyal Hayattaki Önemi: Molla Seyyid Muhammed El-Mührî
Vakfı Örneği Dr.
Esra Çıplak Muş Alparslan Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü