M. Nihat Malkoç

                                                                     “Var ise aklýn sana benden nasihat Vehbiya

                                                                      Âlem eyle geçmeden vakt-i safa-yi Üsküdar”

                                                                                                                         Seyyid Vehbi

            Þehir, içinde yaþayanlarla ayný kaderi paylaþýr.

            Büyük bir ilmî disiplin gerektiren þehir tarihi üzerine yazmak öyle kolay bir iþ deðildir. Çünkü þehre dair yazdýklarýnýz yarýnlarýmýzda o þehrin mâzisine tutulan ayna özelliði taþýyacaktýr. Þehre dair yazýlan her satýrýn toplumsal sorumluluðu vardýr. Zira þehre dair kanaatleriniz yakýn gelecekte o þehre yönelik belirleyici unsur; bu alanda çalýþma yapacaklara da iz olacaktýr; kapýlar açacaktýr. Onun için çok titiz ve sabýrlý davranmak mecburiyeti vardýr.

            Oldum olasý þehir üzerine yazýlan kitaplar ilgimi çekmiþtir. Þayet söz konusu kitap ustasýnýn elinden çýkmýþsa o þehrin kalp atýþlarýný o kitapta duyabilirsiniz. Zira þehir, içinde yaþayanlarla ayný kaderi paylaþýr. Ýþte böyle bir kitap daha yayýn hayatýmýza kazandýrýldý.

            "Aziz Ýstanbul"u canýndan çok seven büyük þair Yahya Kemal "Ýstanbul'un Fethini Gören Üsküdar" adlý þiirinde bu kadim semti yere göðe sýðdýramaz ve þöyle der: "Üsküdar bir ulu rüyayý görenler þehri, /Seni gýptayla hatýrlar vatanýn her þehri,/Hepsi der: "Hangi þehir görmüþ onun gördüðünü?/Bizim Ýstanbul'u fethettiðimiz mutlu günü."

            Üsküdar, Ýstanbul'un en vefalý, en kadim ve ketum sýrdaþýdýr.

            Üsküdar, Ýstanbul'un en vefalý ve ketum sýrdaþýdýr. O Üsküdar ki dünya kurulalý beri Boðaziçi'nin masmavi sularýyla gece gündüz söyleþir. Günde beþ vakit ihtiþamlý minarelerinden okunan ezanlar þehre uhrevî bir hava bahþeder. Bu semti Türk Ýstanbul yapar.

            Üsküdar deyip de geçmemek lâzým. Zira Ýstanbul'un irfan kapýsýdýr bu kadim þehir. Köhne bir çaðýn kapanýp yeni ve nurlu bir çaðýn açýldýðýný bizzat gönül gözleriyle görmüþtür.           Üsküdar vuslatla veya ayrýlýkla neticelenen nice eski sevdalarýn gül yüzlü tanýðýdýr. Onun kendine has baþ döndürücü kokusu çok uzaklardan bile rahatça hissedilir. Bir þiir kadar güzel ve etkileyici olan Üsküdar, an gelir masallaþýr belleðimizin o derin kývrýmlarýnda.

            Nice söz ehli Üsküdar'a dair sözünü söyleyip koþar adýmlarla geçti bu güzel diyardan. Kimi romanlara, kimi hikâyelere, kimi hatýralara, kimi denemelere, kimi türkü ve þarkýlara konu eyledi bu deniz gözlü periyi. Ahmet Yüksel Özemre, Besim Çeçener, Ýbrahim Hakký Konyalý, Mehmet Nermi Haskan bunlardan bazýlarý. Son altýn halka ise Sinan Yýlmaz'dan.

            Tarihçi Sinan Yýlmaz büyük bir emekle, sabýr ve özveriyle çalýþarak gelecek nesillere fevkalâde edebî derinliði olan, keyifle okunabilecek bir "Üsküdar Kitabý" býraktý. 1108 sayfadan meydana gelen ve Ötüken Neþriyat tarafýndan yayýmlanan bu devasa kitap bugüne kadar Üsküdar üzerine yazýlmýþ kitaplarýn en muhtevalýsý olma özelliðini taþýyor.

            Altýn Þehir Üsküdar Kitabý'ný uzun uðraþlar sonucu kaleme alan Sinan Yýlmaz genç bir yazar. 1976 yýlýnda Samsun’da doðdu. Ýlkokul, ortaokul ve lise öðrenimini bu þehirde tamamladý. 1999 yýlýnda Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümünden mezun oldu. Ayný yýl baþladýðý öðretmenlik hayatýný, Üsküdar ilçesinde sürdürmektedir. Çeþitli dergilerde, özellikle þehir tarihi ve kültürü ile ilgili birbirinden güzel yazýlarý yayýmlanmýþtýr. Bu velût kalemden Ýstanbul'un baþka semtlerini de yazmasýný bekliyoruz.

            Sinan Yýlmaz, kitabýnda Üsküdar'ý semt semt gezdirerek anlatýyor.

            Sinan Yýlmaz, Üsküdar Kitabý'nda okurlarýna Üsküdar'ý semt semt gezdirerek anlatýyor. Bir anlamda þehrin ahvaline gönül diliyle tercüman oluyor. Yani bu eser öyle kuru malumatlar veren ansiklopedik bir tarih kitabý deðil. Aksine saraylar, camiler, çeþmeler, kiliseler, gül kokulu bahçeler, korular, yalýlar, köþkler, konaklar, dergâhlar, tekkeler, zâviyeler, medreseler, þifâhâneler, kýþlalar, külliyeler ve kervansaraylar diyarýnýn gönül aynasýndan yansýyan sureti hükmünde bir eser. Sözün en üst perdeden terennümü...

            Edebiyattan da fazlasýyla nasiplenen araþtýrmacý-yazar Sinan Yýlmaz, Altýn Þehir Üsküdar Kitabý'nda Üsküdar'daki kadim mekânlarýn sýra dýþý hikâyelerine yer veriyor. Yazarýn amacý ansiklopedik bilgi vermekten öte, tarihî mekâný yaþatmak, sezdirmek, ve içselleþtirmektir. Onun içindir ki yazar edebiyattan da azamî derecede istifade ediyor. Tabir caizse metinleri oluþtururken onlarý edebiyatýn ince süzgecinden geçiriyor. Söz konusu kitapta Üsküdar sanki söz iðnesiyle nakýþ nakýþ iþleniyor. Bunlara mensur þiir de demek mümkündür.

       "Altýn Þehir Üsküdar Kitabý" ömrünün önemli bir kýsmýný Üsküdar'da geçiren tarihçi Sinan Yýlmaz'ýn uzun çalýþmalar sonucunda iki kapak arasýna aldýðý görkemli bir eser. Kitabýn eþiðinden girince þehir sizi adeta gülen yüzüyle karþýlýyor. Bu kadim ilçenin tarihiyle, kültürüyle ve mimarisiyle anlatýldýðý bu müstesna kitap "Ýçindekiler" kýsmýyla baþlýyor. Bu muhteþem eserin yazarý Sinan Yýlmaz, kitabýn hazýrlanma süreciyle ve muhtevasýyla ilgili þu bilgileri veriyor: "Bu kitabýn hazýrlanmasýnda Ýbnülemin Mahmud Kemal, Haluk Þehsuvaroðlu, Samiha Ayverdi, Münevver Ayaþlý, Niyazi Ahmet Banoðlu, Ahmed Yüksel Özemre, Semavi Eyice, Uður Derman, Dursun Gürlek gibi çok önemli þahsiyetlerin muhtelif eserlerinden istifade edildi. Bazen de þiir dünyasýnýn kapýlarý çalýndý ve Yahya Kemal, Mehmet Akif, Necip Fazýl, Ziya Osman Saba, Arif Nihat Asya ve Sezai Karakoç gibi þairlerin mýsralarý, pek çok sayfaya misafir edildi. Üsküdar Meydaný anlatýlýrken Ahmet Hamdi Tanpýnar, Özbekler Tekkesi’nin havasý teneffüs edilirken Nezih Uzel, Çamlýca Tepesi’nden þehre bakarken Abdülhak Þinasi Hisar, Karacaahmet’in mezar taþlarý arasýnda baþka âlemlere dalarken Hasan Ýzzettin Dina­mo, Beylerbeyi’nde iken Mehmed Rebii Hatemi Baraz ve Ruþen Eþref Ünaydýn, Kandilli’de ise Celalettin Atasoy gibi, bazý mekânlarda, özellikle öne çýkan isimler de oldu. Bir zamanlar bu topraklarýn aðýrladýðý, Julia Pardoe, Theophile Gauiter, Edmondo de Amicis ve Gerard De Nerval gibi pek çok misafir, bu sefer de kitabýmýzýn sayfalarý arasýnda aðýrlandý ve bu ev sahipliðinden, doðrusu, ziyadesiyle istifade edildi."

                Bu kýymetli eserde Üsküdar'ý adeta yeniden yaþýyorsunuz.

            Büyük bir emeðin ürünü olan "Altýn Þehir Üsküdar Kitabý" ve onun kýymetli yazarý malumatfuruþluk yapmýyor. Ustaca bir üslûpla kaleme alýnan bu eserde Üsküdar'ý adeta yeniden yaþýyorsunuz. Yazar Sinan Yýlmaz, kitabýný 32 ayrý bölümde kaleme almýþ. Bu bölümler þöyle sýralanýyor: "Altýn Þehrin Kalbi Aziz Mahmud Hüdayî Hazretleri, Erken Baþlayan Ezanlar Üsküdar Meydaný, Buselerin En Masumu Þemsi Paþa, En Gizemli Mezarlýða Yolculuk Selman-ý Pak Caddesi, Üsküdar'daki Ayasofya Hakimiyet-i Milliye Caddesi, En Güzel Rota Doðancýlar Caddesi, En Güzel Pencere Salacak, Bitmeyen Rüya Kýzkulesi, Saklý Çeþmeler Diyarý Ýhsaniye, Semtlerin Suzidilarasý Selimiye, Hüzünlü Ayrýlýklar Haydarpaþa, Sonsuzluðun Eþiði Karacaahmet, Menzile Giden Yokuþ Ýnadiye, Kefçe Dedenin Kazaný Ahmediye, En Eski Ýniþ Pisti Doðancýlar, Kebikeç'e Dokunmak Atlamataþý, Yokuþta Bir Gülistan Selâmsýz, En Koca Mühür Valide Atik, Bir Elmanýn Ýki Yarýsý Zeynep Kâmil, Gül Kokan Hazireler Murat Reis, Mavi Bahar Baðlarbaþý, Mahzun Minberler Altunizade, En Heybetli Bakýþ Çamlýca, En Güzel Çile Küçük Çamlýca, Kanatlanan Beste Ýcadiye, En Güzel Bahar Paþalimaný, Ýyi Komþular Beldesi Kuzguncuk, Zariflerin Semti Beylerbeyi, Çýnar Gölgesi Çengelköy, Boðaz'daki Zümrüt Vaniköy, En Güzel Köy Kandilli"

            "Altýn Þehir Üsküdar Kitabý" kuru ansiklopedik bir þehir tarihi kitabý deðil.

            Sinan Yýlmaz'ýn kaleme aldýðý bu kýymetli kitabý o bilindik türden, kuru ansiklopedik bir þehir tarihi kitabý olarak nitelendirmek kitaba ve yazarýna haksýzlýk olur. Zira Sinan Yýlmaz, edebiyatla beslediði kendine has üslubuyla bu güzel þehri adeta okurun elinden tutarak ona doyasýya gezdiriyor. Bazen tarihin derinliklerine dalýyor, bazen Kýzkulesi'nin sapaðýnda mitolojiye uðruyor. Tasavvuf duraklarýnda soluklanýp Aziz Mahmud Hüdayî'yle nefesleniyor. Okurun bu kadim þehirdeki güzelliklerin hiçbirini ýskalamadan yaþamasýný ve onlarý içselleþtirmesini saðlýyor. Kitabýn arka kapaðýnda kitaba dair þunlar söyleniyor:

            "Týpký insanlar gibi, þehirleri de zengin kýlan, biriktirdikleri deðil midir? Üsküdar altýn þehir, Üsküdar zengin þehir. Onda bütün bir tarihimiz birikti, edebiyatýmýz, sanatýmýz, musikimiz… Öyle gayesiz adýmlarla sokaklarýnda yürümek ve bunca birikmiþ olana yokmuþ muamelesi yapmak olur mu hiç? Ýþte, ustalar ustasý Koca Sinan, bir parça Mihrimah ve bir parça da Þemsi Paþa olmuþ, Boðaz'ý seyrediyor. Nedim, bir Lale Devri çeþmesinin kitabesinden bizlere tebessüm ediyor. Aziz Dede'nin neyinden yayýlan ses, Doðancýlar Caddesi'ne bir uhrevi neþe saçýyor. Serviler ülkesinin birbirine yaslanarak ayakta kalabilmiþ iki þahidesi, yine kardeþlik destaný söylüyor. Teknelerinde ebrular var, çiçekleri hep Necmeddin. O Kuzguncuk'ta gördüðün kaðýt, çoktan Beylerbeyi'ne varmýþ olan Ruþen Eþref'in defterinden düþmüþtür. O Baðlarbaþý'ndaki kavisli çizgiler, Abdülhak Þinasi Hisar'ý iskeleden Çamlýca'ya çýkaran arabadan kalmýþtýr. Çengelköy'de baharý kovalayan þu ressam Ahmet Yakupoðlu deðil mi? Atik Valide'den inen sokaða sor, Yahya Kemal nerede?

            Gülnuþ Emetullah Sultan Türbesi önünde sohbete dalmýþ þu çift, belki de Mümtaz ile Nuran'dýr. Yeni kýyafetleri ile Millet Bahçesi'nde gezinense Bihruz Bey... En sevdalý bakýþlar þimdi Salacak'tadýr, en iþveli süzülüþ yine Kýzkulesi'nde. Korular baharda erguvanlaþmakta, Boðaz, Kandilli önlerinde yine nehirleþmektedir. Küçüksu, biriktirdiði büyük sözleri, kalbinin derinliklerinde dinlendirenleri bugün de aðýrlamaktadýr. Dünle aranda incecik bir perde var. Kaldýr o perdeyi, neler göreceksin. Üsküdar, hâlâ bir baþka, günden de mahrum olma. Ýþte þu aheste yürüyen Niyazi Sayýn ve o sýcacýk üslûbu ile Hattat Sami Efendi'yi anlatan Uður Derman'dýr. Üsküdar'ýn biriktirdikleri ve Üsküdar'da birikenler bir Üsküdar âþýðý olan Sinan Yýlmaz’ýn kaleme aldýðý Altýn Þehir Üsküdar Kitabý’nda toplandý."

            Sinan Yýlmaz Altýn Þehir Üsküdar Kitabý'nda üslûbunun güzelliðiyle Üsküdar'daki dinî mekânlar olan Abdurrahman Aða, Ahmediye, Ahmed Çelebi, Altunizade, Ayazma, Aziz Mahmud Hüdayi Efendi, Baki Efendi, Beylerbeyi, Bodrumi Ömer Efendi, Burhaniye, Cevri Usta, Çýnarlý (Abdullah Paþa), Çiçekçi (Küçük Selimiye), Çinili Cami, Davut Paþa, Debbaðlar (Tabaklar Camii veya Konyalý Biraderler Camii), Eski Valide, Fethi Ahmet Paþa, Fenayi Tekkesi, Fevziye (Bülbülderesi), Gülfem Hatun, Hacý Ömer, Hacý Yakup, Ýstavroz, Kaptan Paþa, Kerime Hatun, Kuruçeþme, Mihrimah Sultan, Namazgâh, Osman Efendi, Paþa Limaný, Rumi Mehmed Paþa, Büyük ve Küçük Selimiye, Selman Aða ve Þemsi Paþa Camilerine ses ve nefes oluyor. Okudukça sanki bu mekânlarýn müdavimi gibi hissediyorsunuz kendinizi.
            Altýn Þehir Üsküdar Kitabý'nýn yazarý Sinan Yýlmaz, kitabýnýn her bölümünün sonunda o bölümde istifade ettiði kaynaklarý "Kaynakça" adý altýnda  sýralamaktadýr. Aslýnda bu gibi çalýþmalarda "Kaynakça" kitabýn en sonunda verilir. Söz konusu eser çok geniþ olduðu için yazar bu yola baþvurmuþtur. Bu kaynakçalardaki kitaplara bakarak yeni okuma listeleri de oluþturabiliriz.

            Üsküdar'ýn arz-ý endam ettiði bu kitapta kelimeler adeta raks ediyor.

            Altýn Þehir Üsküdar Kitabý'ný benzerlerinden ayýran en önemli özelliklerden biri de güncel görsellerin sayýca fazla oluþudur. Sinan Yýlmaz bu müstesna kitaptaki fotoðraflarý da bizzat kendisi çekmiþtir. Fotoðraflar siyah beyaz olarak yansýmýþ kitaba. Kitabýn ustaca tasarýmý da hayli dikkat çekiyor. Fakat yazý biraz ince olduðu için okumayý zorlaþtýrýyor.    Üsküdar'ýn arz-ý endam ettiði bu kitapta kelimeler adeta raks ediyor. Sayfalar ilerledikçe kendinizi Üsküdar'ýn masmavi büyüsüne kaptýrýyorsunuz. Bu kitabý hakkýyla ve lâyýkýyla okuyanlar son sayfayý çevirmeden tam bir Üsküdar âþýðý olup çýkýyorlar.

             Sinan Yýlmaz'ýn enfes bir üslupla üç yýlda kaleme aldýðý Altýn Þehir Üsküdar Kitabý, þehir tarihi ve kültürüyle ilgili kitaplar vadisinde yepyeni bir çýðýr açmýþ,  tabir caizse bu alanda çýtayý bir hayli yükseltmiþtir. Eser aslýnda bu alanda kalem oynatacaklara yol gösteren bir kitap olma özelliði de taþýmaktadýr. Bahsi geçen kitap, tabir caizse "Þehir kitabý iþte böyle yazýlýr" demektedir. Öte yandan bundan sonra yazýlacak þehir kitaplarýnýn bir çoðu bu kitabýn gölgesinde kalmaya mahkûmdur.

            Altýn Þehir Üsküdar Kitabý gibi prestij eserlerini her babayiðit yayýmlayamaz. Çünkü bu kitaplarýn hedef kitleri ve meraklýlarý sayýca sýnýrlýdýr. Üstelik pahalý çalýþmalardýr bunlar. Fakat tüm bu zorluklara raðmen köklü yayýnevlerimizden biri olan Ötüken Neþriyat bunu hakkýyla ve layýkýyla baþarmýþ görülüyor. Kültür ve edebiyat hayatýmýza böyle bir eseri bahþeden Ötüken Neþriyatý yürekten kutluyor, kitabýn okurunun bol olmasýný diliyorum.