Bölünmüþ Pay Sessizce Ödenen Bedel

   Bir yanýlma ortamý üretildi, sömürgeci güçlerin hayali ile. Ýnsanlar, ortak aklýn gücünü bir kenara býrakarak, kendi eksiklerini bilmek ve bunlarý tamamlamak yerine, baþkalarýnýn iradesine boyun eðmeyi seçti. Böylece bireysellik, yerini farkýna varýlmayan bir bencilliðe býraktý; eksikliklerini tamamlamaktan çok, baþkalarýnýn sunduðu sýnýrlar içinde var olmaya baþladý. Bu yanlýþtý ve bu yanlýþ, hala devam ediyor ne yazýk ki! O büyük paydadan yapýlan her eksiltme, insanlarý yavaþ yavaþ mülke, mülk sahibine ve sýnýrlý dünyalarýna doðru çekti. Paydan eksilme, birilerinin kaybý pahasýna baþka birilerinin kazancý oldu. Kimileri için bu bir fýrsattý, kimileri içinse yavaþ yavaþ bir kader sayýldý… Ama en büyük yanýlgý þuydu: Paydan alýnan her þey bir mülk sahibine güç veriyor, bir baþkasýný yoksun býrakýyordu.

   Ve bu tuzak bilinçliydi. Sessizce kurulan bir denge gibi. Denge dediysem, yalnýzca bir taraf için iþleyen bir sistemden bahsediyorum. Kazananlar hep aynýydý, kaybedenlerse fark ettiklerinde çoktan yollarýný kaybetmiþti. Ýnsan, kendisine sunulaný kabul ettiðinde, baþkasýnýn kaybýna göz yumduðunda, paydan eksilmenin gerçekte ne anlama geldiðini kendi gerçeðini anlardý. Peki, bu bölünmüþ payýn içinden çýkmak mümkün müydü? Belki. Ama bunun için önce yanýlsamayý fark etmek gerekiyordu. Yoksun býrakýlmanýn kader olmadýðýný, sunulanla yetinmek yerine, hak edilenin peþine düþmenin insaný özgürleþtirdiðini anlamak… Ýþte en büyük dönüþüm, burada saklýydý.

   Bir gün gelir ve insan, içinde bulunduðu sistemin, onun farkýna bile varmadan nasýl þekillendiðini anlar. Paydan eksilme, yalnýzca maddi bir kayýp deðildir artýk; ayný zamanda insanýn kendisinden, haklarýndan, deðerlerinden eksiltilen bir parçadýr. Bir zamanlar sorgulamadan kabul edilen düzen, þimdi gözlerinin önünde yeniden þekillenir. Sessizce verilen kabulleniþler, fark edilmeden içine girilen sýnýrlar, kim olduðunu, neye sahip olduðunu unutturmuþ olabilir. Ýnsan, kendisine sunulaný yeterli gördüðünde, aslýnda eksiltildiðini fark etmemiþtir. Oysa þimdi görüyor: Mülk sahibi yalnýzca bir insan deðil, bazen bir sistem, bazen bir düzen, bazen de sessizce süregelen bir inanç…

   Ama asýl soru þudur: Ýnsan, bunun farkýna vardýðýnda ne yapar? Gerçekleri bilmek mi yeterlidir, yoksa bunlarý deðiþtirmeye cesaret etmek mi? Sessizlik içinde kalanlar, paydan eksilmeye devam edenler mi, yoksa fark ettiðinde harekete geçenler mi kazanan olur? Belki de en büyük yanýlsama burada saklýdýr. Ýnsan, yalnýzca eksiltilenle yetinmeye zorlandýðýnda deðil, hakkýný aramaktan vazgeçtiðinde kaybetmiþ olur. Ýþte o zaman, gerçek bir seçim yapmasý gerekir: Sessizliði kabul mü edecek, yoksa kendi sesini duyuracak mý? Yanýlsamanýn fark edilmesi, tek baþýna yeterli deðildir. Ýnsan bireysel olarak ne kadar güçlü olursa olsun, onu kuþatan sistemler, sessizce süregelen alýþkanlýklar ve toplumun kabulleri karþýsýnda yalnýz kalabilir. Gerçeði gören gözler, bir baþýna deðiþtiremez her þeyi. Çünkü bu düzen, tek bir iradeyle deðil, kolektif bir kabulle inþa edilmiþtir.

   Bir insan uyanabilir, sesini duyurabilir. Ancak tek baþýna konuþtuðunda, yankýsý ne kadar uzaða ulaþýr? Paydan eksilme düzeni, yalnýzca bireyin kayýplarýný deðil, onun çevresindekilerin sessizliðini de gerektirir. Ýnsan fark eder, ancak etrafý hala suskunsa, deðiþim zorlaþýr. O hâlde asýl soru deðiþir: Ýnsan, fark ettiði bu gerçeði baþkalarýna anlatabilir mi? Eksiltildiðini, sýnýrlandýrýldýðýný, seçiminin elinden alýndýðýný bilmek yeterli mi, yoksa bunu kolektif bilince taþýmak mý gerekir? Çünkü bir kiþi uyandýðýnda, eðer diðerleri hâlâ uyuyorsa, karanlýk devam eder. Ýþte deðiþimin asýl gücü burada saklýdýr. Ýnsan sadece kendi için deðil, çevresi için de uyanmak zorundadýr. Paydan eksiltmenin kimin yararýna olduðunu anlatabildiðinde, sessizlik kýrýldýðýnda, sistemin dengesi bozulur. Ancak o zaman gerçek anlamda bir dönüþüm baþlar. Deðiþim hiçbir zaman tek baþýna gerçekleþmez. Ýnsan, bir adým atar, ancak dönüþüm, sesini duyuranlarýn birlikte yürüdüðünde gerçekleþir. 

   Dünyanýn dengeleri her zaman adil olmadý. Güçlü olan, sistemleri kendi lehine kurdu; güçsüz olan ise çoðu zaman fark etmeden bu düzenin bir parçasý oldu. Paydan eksilmenin gerçekte ne anlama geldiðini anlamak için yalnýzca bireysel kayýplara deðil, küresel düzeye de bakmak gerekir. Yüzyýllardýr süregelen bir düzen var: kaynaklar, zenginlikler ve sýnýrlar güçlü olanlarýn ellerinde þekillendi. Batý, sanayi ve teknoloji ile ekonomik üstünlüðü ele geçirirken, diðer bölgeler zamanla onun çevresine dizildi. Sömürü doðrudan silahlarla, savaþlarla yapýlmadýðýnda, farklý bir biçime büründü: ekonomik baðýmlýlýklar, borç sistemleri, ticaret dengeleri… Görünüþte özgür olan ülkeler, gerçekte hangi sistemlerin içinde sýkýþmýþtý? Hangi paydan eksiltilmiþlerdi? Çoðu zaman bir ülkenin maddi kaynaklarý azalýrken, bir baþka yerde refah büyüyordu. Ýnsanlar kendi topraklarýnda üretirken, kazançlar uzaklara taþýnýyordu. Peki, bu eksilme fark edildiðinde, deðiþim mümkün müydü?

   Gerçekleri anlamak yeterli deðil. Bu sistemin nasýl sürdüðünü, nasýl þekillendiðini ve nasýl deðiþebileceðini görmek gerekiyor. Çünkü sessizce süregelen sömürü, yalnýzca bir ülkenin deðil, bir dünya düzeninin inþasýdýr. Belki de en büyük deðiþim, farkýndalýkla baþlar. Ýnsan, eksiltildiðini anladýðýnda, yalnýzca kendi payýný deðil, tüm yapýyý sorgulamalýdýr. Ancak o zaman sessizce ödenen bedel, karþýlýk bulabilir. Bu bedel, yalnýzca bir kiþiye yüklenen bir aðýrlýk olabilir. Bir toplumun, bir ülkenin, hatta tüm dünyanýn üzerine çöken bir gölgeydi. Sessizce ödenen, fark edilmeden kabullenilen bir kayýptý. Paydan eksiltme, bireyin iradesini aþan bir sisteme dönüþmüþtü ve zamanla bu bir gerçeðin ta kendisi hâline gelmiþti.

   Deðiþim mümkün müydü? Gerçekler fark edildiðinde, yanýlsamalar çözüldüðünde, insanýn adým atacaðý bir yol var mýydý? Çoðu zaman cevap netti: Sistem, bu kaybý süreklilik hâline getirmiþti. Dünya dengeleri, yüzyýllardýr kazanan ve kaybedenler arasýnda kurulmuþtu. Güçlü olan, yalnýzca sahip olduklarýný korumakla kalmýyor, sistemi yeniden yazýyordu. Zayýf olan ise yalnýzca kendisini deðil, içinde bulunduðu düzenin bir parçasý olarak topluca eksiliyordu. Tek bir insan deðiþtiremezdi. Tek bir ses yeterli deðildi. Ama belki de asýl sorun, kimin eksildiðini, kimin kazandýðýný anlamakta yatýyordu. Çünkü kaybedenler yalnýzca bir bölge, bir toplum deðil; zamanla tüm dünyaydý. Kaynaklar tükenirken, ekosistem bozulurken, insan yalnýzca ekonomik gücünü deðil, geleceðini de yitiriyordu. Belki de yanýlsama sadece mülk sahiplerinin kurduðu bir sistem deðildi. Belki yanýlsama, tüm dünyanýn bu bedeli sessizce kabul etmesiydi bunu deðiþtirmek için adým atmamasýydý… Vesselam.

Mehmet Aluç

Not: Bayram Kaya kardeþimin “Totem Nedir? 4 ” eserinden esinlenerek yansýmasýnýn fark edilmesi üzerine birkaç dize ve düþünceleri kendi düþüncelerimle þekillendirerek yazmaya çalýþtým. Bayram kardeþime teþekkürler ediyorum.