Atatürk’e Suikast Planlarý

Giriþ

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, yalnýzca savaþ meydanlarýnda deðil, Cumhuriyet’in kuruluþ ve inþa sürecinde de hedef alýnmýþ bir liderdi. Hem içerdeki muhalif unsurlar hem de dýþ güçler, onun þahsýný ortadan kaldýrmayý hedefleyen birçok giriþimde bulunmuþlardýr. Bu makale, belgelerle sabit suikast teþebbüslerini ve halk hafýzasýnda yer eden rivayetleri inceleyerek tarihsel bir panorama sunmayý amaçlamaktadýr.

1. Ali Galip Olayý (1919)

Sivas Kongresi’ni daðýtmak amacýyla Ýstanbul Hükümeti ve Ýngilizlerle iþ birliði yapan Elazýð Valisi Ali Galip Bey, aþiretleri ayaklandýrmakla görevlendirilmiþtir. Fakat yerel halkýn ve Müdafaa-i Hukuk teþkilatlarýnýn direnci sayesinde bu giriþim baþarýsýz olmuþtur. Bu olay, Mustafa Kemal’in henüz Anadolu hareketinin baþýnda iken içerden gelecek tehditleri sezmiþ olduðunu göstermektedir.

2. Mustafa Sagir Olayý (1921)

Hint asýllý bir Ýngiliz casusu olan Mustafa Sagir, Ankara’ya “Ýslam dünyasýnýn temsilcisi” görünümüyle gelmiþ, fakat amacý Mustafa Kemal’e suikast düzenlemekti. Türk istihbaratý tarafýndan yakalanmýþ, yargýlanmýþ ve 24 Mayýs 1921’de idam edilmiþtir. Bu olay, Cumhuriyet’in henüz ilan edilmediði bir dönemde bile Atatürk’ün emperyalist güçler tarafýndan doðrudan hedef alýndýðýný göstermektedir.

3. Ýzmir Suikastý (1926)

En ciddi ve organize teþebbüs olan Ýzmir Suikastý, eski Ýttihatçýlardan Ziya Hurþit ve arkadaþlarý tarafýndan planlanmýþtýr. Plan, Mustafa Kemal’in otomobili Kemeraltý’nda yavaþladýðý sýrada bombalý saldýrý düzenlemekti. Ancak plan Giritli Þevki’nin ihbarýyla açýða çýkmýþ, Ziya Hurþit ve arkadaþlarý Ýstiklal Mahkemesi tarafýndan idama mahkûm edilmiþtir.

3.1. Resmî Kayýtlar

Ýstiklal Mahkemesi zabýtlarýnda suikastýn detaylarý açýkça yer almakta, planýn siyasi boyutlarý da tartýþýlmaktadýr. Ýzmir Suikastý ayný zamanda muhalif Ýttihatçý kadrolarýn tasfiyesi için bir dönüm noktasý olmuþtur.

3.2. Halk Hafýzasýnda Ýzmir Suikastý

Rivayetlere göre suikastçýlardan biri Atatürk’ün karþýsýna çýktýðýnda, onun bakýþlarý ve sözlerinden etkilenerek suçunu itiraf etmiþtir. Yine Ziya Hurþit’in “Ben seni öldürmeye deðil, yüzüne bakmaya geldim.” dediði aktarýlýr. Bu tür anlatýlar, resmî belgelerde yer almasa da Atatürk’ün karizmasýnýn halk nezdindeki algýsýný pekiþtirmiþtir.

4. Hacý Sami ve Çetesi (1927)

Lozan sonrasý yurtdýþýna kaçan yüzelliliklerden Çerkes Hacý Sami, Ýtalya’da örgütlenip Anadolu’ya gizlice girerek Atatürk’e saldýrý planladý. Ancak giriþim emniyet güçlerince engellenmiþtir. Bu olay, Cumhuriyet’in ilk yýllarýnda bile dýþ baðlantýlý tehditlerin devam ettiðini göstermektedir.

5. Diðer Suikast Teþebbüsleri

1920 yýlýnda ortaya çýkan Ankara Garý suikast planý.

Ýstanbul merkezli küçük çaplý giriþimler, 1930’larýn ortalarýnda Atatürk’ün saðlýðýnýn bozulmasýna raðmen çeþitli küçük tehditler. Bu giriþimlerin çoðu cid-di boyuta ulaþmadan engellenmiþtir.

Sonuç

Atatürk’e yönelik suikast planlarýnýn çokluðu, onun sadece bir devlet adamý deðil ayný zamanda baðýmsýzlýk mücadelesinin sembolü olduðunu göstermektedir. Resmî belgelerde yer alan giriþimler, dönemin siyasal mücadelelerini ortaya koyarken; halk hafýzasýndaki rivayetler, Atatürk’ün karizmasýnýn ve ikna gücünün nasýl efsaneleþtirildiðini gözler önüne sermektedir.

Not: Bu çalýþma, suikast teþebbüslerini iki düzlemde ele almýþtýr:

1) Resmî belgeler ve mahkeme zabýtlarýyla teyit edilen giriþimler,

2) Halk hafýzasýnda anlatýlagelen ve Atatürk’ün sözlü etkisini vurgulayan rivayetler. Böylece tarihsel gerçeklik ile kolektif hafýzanýn birleþim noktalarý gösterilmeye çalýþýlmýþtýr.

Kaynakçalar:

 Atatürk, M. K. (2005). Nutuk (1919–1927). Ankara: Atatürk Araþtýrma Merkezi.

Atatürk Araþtýrma Merkezi. (1992). Ýzmir Suikastý Davasý Zabýtlarý. Ankara: Atatürk Araþtýrma Merkezi Yayýnlarý.

Arýburnu, K. (1961). Atatürk’e Ýzmir’de Suikast ve Ýstiklal Mahkemesi. Ýstanbul: Ararat Yayýnevi.

Zürcher, E. J. (2004). Modernleþen Türkiye’nin Tarihi. Ýstanbul: Ýletiþim Yayýnlarý.

Þapolyo, E. B. (1957). Mustafa Kemal Paþa ve Millî Mücadele Tarihi. Ýstanbul: Güven Basýmevi.

Mango, A. (2000). Atatürk. London: John Murray Publishers.

Kinross, L. (1964). Atatürk: The Rebirth of a Nation. London: Weidenfeld & Nicolson.