Lise son sýnýflarda bir edebiyat dersindeyiz, bir metni çözümlüyor, metindeki bilinmeyen kelimeleri hayattan örneklerle kavratmaya çalýþýyoruz.
Dedim ki: “Serhoþ kelimesinin tam olarak anlamýný bilen var mý? Kökü nedir, nereden geliyor?”
Orta sýralardan akýllý mý akýllý, akýllý olduðu kadar haylaz bir öðrencim hemen ayaða kalktý sarhoþ taklidi yapmaya baþladý, bir yandan da bana sarhoþ gibi konuþarak cevap yetiþtiriyor: “Hocam o serhoþ deðil, sarhoþtur, serhoþ diye serseriler kullanýr.” Öðrenciyi tahtaya kaldýrýrken:.
“Hah tam üstüne bastýn, ayaðýný kaldýr.” Biliyorum onun bütün amacý dersi kaynatmaya çalýþmak. Çünkü derse müdahil olmazsa dersi sevmez sýkýlýrdý. Çocuk ayaðýna bakýyor, bir o ayaðýný kaldýrýyor, bir öteki ayaðýný.Bu arada da sýnýfta kahkahalar yükseliyor. Ondan sonra ders alýp baþýný gidiyor. Onlar farkýna varmýyor ama aslýnda ders iþliyoruz.
“Oðlum ayaðýna bakma baþýna bak.”
“Niye baþýma bakayým hocam.”
“Þimdi anlayacaksýn niye baþýna bakacaðýný. Az önce kullandýðýn serseri kelimesinin anlamýný biliyor musun?”
“Tabi biliyorum hocam. Zibidi zibidi, aylak aylak gezen kaldýrým mühendislerine derler.”
Yine sýnýftan gülüþmeler.
“Þimdi iyi dinle bakalým. Dediðin belki doðru ama bu kelimenin aslý Türkçe deðil? Türkçe’de bunun yerine kullandýðýmýz kelime nedir?”
Öðrenci biraz düþünüyor biraz baþýný kaþýyor, bilmiyor ki cevap parmaklarýnýn ucunda.
“Her halde sermek fiilidir hocam.”
“Yok oðlum cevap parmaklarýnýn ucunda.”
Ayak parmaklarýna bakýyor.
Yok yok ayaðýnýn deðil elinin ucunda.
“Haaa, “saç” o zaman. Yok yok “baþ” o zaman.”
“Evet “ser” demek baþ demek. “serhoþ” demek de baþý hoþ, yani kafayý bulmuþ demek. Bu kelimenin kökü Farsça’dýr. Dilimizde bunu karþýlýðý olarak neleri kullanýyoruz yani eþ anlamlýlarý hangi kelimelerdir? Diye sorduðumda orta sýradan sýnýfýn çalýþkanlarýndan biri kalkýyor ve:
“Kafa, baþ, kelle var hocam. “diye cevap veriyor.
“Çok güzel söyledin, yalnýz bir þeyi burada yeri gelmiþken vurgulamadan geçemeyeceðim arkadaþlar. Bu kelimeler bir birleriyle eþ anlamlý da olsa, deyim içerisinde kullanýldýklarý vakit eþ anlamlý olmazlar. Mesela “kafayý bulmak” deyiminin yerine “baþý bulmak” veya “kelleyi bulamak” diyemeyiz.
Neyse yeniden bizimkine dönüyorum.
Serhoþ ve serseriden baþka “ser”le baþlayan kelime hatýrlýyor musun?
Bu soruma cevap yine sýnýftan geliyor, deðiþik öðrenciler: Serpûþ, serkeþ, sergüzeþt… gibi kelimeleri söylüyorlar. Kýsaca onlarý da açýklýyorum.
“Hadi bir tane de ben ekleyeyim, “serâpâ” da var.” diyorum. “Bunun anlamýný bilen var mý?”
Bizimki yine atlýyor:
“Ser baþtý deðimli hocam,
“Evet”
“O zaman geriye “apa” kalýyor, apa da ses deðiþine uðramýþtýr “aba”dýr. Aba; kaban demektir. O zaman ne oldu kabanýn baþý oldu. Hani polisler yaðmurlu havalarda giyerler ya kabanlarýnýn baþlýðý olur.” Biraz durakladý, yüzüme baktý benden bir ses çýkmayýnca:
“Yine mi olmadý hocam.” Diye serzeniþte bulundu.
Elimle baþýndan ayaðýna kadar iþaret ettim.
Tamam hocam vücut demek.
“Yok oðlum, þimdi baþtan alalým ser baþtý deðil mi?”
“Ser baþtý deðil mi, bir ip ucu vereyi ondan sonra gelen kelime “apa” deðil sadece “pa” dýr. Hiç bulmaca çözmüyor musunuz? Bu soru çok çýkar. Yine sýnýftan bir öðrenci kalktý:
“Hocam ben biliyorum, “pa” ayak demek.
“O zaman ne oldu.”
“Baþ- ayak oldu hocam.”
“Araya birde “-tan” getir.”
“Baþtan ayaða oldu. Bunu karþýlayan bir kelime grubumuz daha var nedir o? Tabiki “tepeden týrnaða” anlaþýldý mý arkadaþlar?”
“Anlaþýldý hocaaam!”
Bizimki yerinde hâlâ ara ara sallanmaya devam ediyor, sarhoþ taklidini devam ettiriyor. Ben ise onu býrakmak niyetinde deðilim, sýnýfa bu sefer pa ile baþlayan kelime bilip bilmediklerini soruyorum. Bir hayli düþündükten sonra, payidar ve pabuç kelimelerini buluyorlar. Anlamlarýný öðrendikten sonra:
Bizimki oturmaya yelteniyor:
“Yok öyle hemen yerine oturmak, kýrk yýlda bir sarhoþ yakalamýþýz seni. Bu durumundan yararlanýp payitahta gidip padiþahtan bir þeyler istemeden þuradan þuraya seni býrakmam.”
“Payitaht nedir hocam ya?”
“Ýþte bende onu soruyorum sence payitaht nedir?”
“Bizimki Arþimet’in “Eureka! Eureka!” diye baðýrdýðý gibi baðýrmaya baþlýyor:
“Buldum, buldum! Bak hocam þimdi “pa” burada da var. Sonra ne var “taht var. O zaman ne oldu? Tahtýn ayaðý oldu. Þimdi doðru söyleyin hocam olmadý mý?”
“Aferin” diyorum. “Olayý kaptýn ama tam kelime karþýlýðýný gel beraber bulalým.”
“Taht nedir?”
“Padiþah oturur.”
Tahtýn ayaðý genellikle nerde bulunur?”
“Padiþahýn oturduðu yerde.”
“Tamam da, o zaman padiþah genellikle nerde olur?”

“Ýstanbul’da”
“Evet geldik dersin sonuna. Ýstanbul Osmanlýnýn neyiydi?”
“Tabiki baþkentiydi hocam. Payitaht da baþkent oluyor deðil mi hocam?”
gülümsüyorum.
“Nerde kaldý bizim zil?”
“Zil çoktan çalalý çok oldu hocam.” diyor sýnýf.

NOT(1): “Ne öðrendik?”
“Serhoþ, serseri, serapa, serpûþ, serkeþ, sergüzeþt
payidar, pabuç, payitaht
(Yeter, bir derste Farsça’yý öðrenecek halimiz yok ya.)
NOT(2): O öðrencim bu yýl Týp Fakültesi 4. sýnýfta okuyor.


Mustafa Ýsmet KESKÝN
03.09.2009 - Gaziantep