Sevgili Dostlar,
Eleþtirmek ve eleþtiriyi kabullenebilmek üzerine bir þeyler karalamaya çalýþacaðým.
Hatýrlýyorum da ilkokul yýllarýnda en sinir bozucu dersler, öðretmenimizin “Hadi arkadaþýnýn kompozisyonunu bir eleþtir bakalým.” dediði derslerdi. Kalkýp arkadaþýmýzý yerden yere vuran, kýrýk dökük birkaç cümle kuruyor sonra oturuyorduk. Arkadaþýmýzýn çatýk kaþlarý arasýndan bize bakan o simsiyah ve buðulu gözleri bu gün bile hatýrýma gelince içim burkuluyor. Ortaokul ve lise yýllarýnda ise bu duygusallýðýnýn yerini tehditler almaya baþlamýþtý. Zaman zaman sýnýfta eleþtirilerimiz kiþileþiyor, sesimizin tonu yükseliyor ve ardýndan da o klasik cümle geliyordu: “Çýkýþta bekle…” Çýkýþta ise birkaç hatýrý sayýlýr arkadaþýn araya girmesiyle kavga son anda önleniyor, tedirgin adýmlarla evin yolu tutuluyordu.

Elbette bu gün geriye dönüp baktýðýmda bu olaylardan dolayý ne öðretmenimi ne de arkadaþlarýmý suçlayabiliyorum. Her þeyin bir vakti vardý ve biz hayat tokadýný yedikçe, tecrübe kazanacak; tecrübe kazandýkça da eleþtirmeyi ve eleþtirilmeyi öðrenecektik.

Üniversite yýllarýnda þiirlerimden bazýlarýný hocalarýma gösterdiðimde bana þöyle öðütlerde bulunmuþlardý: “Þiirlerini arkadaþlarýna okut ve seni acýmasýzca eleþtirmelerini söyle.” Ben de öyle yapmaya baþladým. Yazdým, sildim, yýrttým, deðiþtirdim, yeniden yazdým, mayaladým… Okuttum, beklettim, eleþtirttim…

Bir gün baktým ki hocalarýmdan biri “Edebiyat Kürsüsünden” benim þiirimin kritiðini yapýyor. Hem de öyle simgeler, öyle iç anlamlar yüklüyor ki; hocam anlattýkça ‘bu þiiri ben mi yazmýþým’ diye içimden geçiyor. Sonra yine hocalarýmýn da heveslendirmesiyle Erzurum’da bazý gazete ve dergilere þiirlerimi gönderiyorum. ilk þiirlerim orada yayýmlanmaya baþlýyor. Ardýndan ulusal çapta yayýn yapan bir edebiyat dergisine birkaç tane þiir gönderiyorum. Hiç biri yayýmlanmýyor. Sonra derginin editöründen bir mektup alýyorum. Özetle þöyle diyor: “Þiirlerinizi taþra duyarlýlýðýnda yazýyorsunuz, þimdilik yayýmlanabilecek düzeyde deðiller.” O gün þiir yazmayý býraktým. Bir daha kalemi elime aldýðýmda ise aradan dört koca yýl geçmiþti. Editörün mektubu, en hevesli çaðýmda dört yýlýma mal olmuþ, þiir kitabý çýkarma hedefimse ancak on yýl sonra gerçekleþebilmiþti. Burada iðneyi baþkalarýna batýrýrken, çuvaldýzý da kendime batýrmadan geçemeyeceðim. O yýllarda demek ki hâlâ eleþtiri kültürünü kazanamamýþým.

Sevgili Dostlar,
Meyvelerin olgunlaþmasý için nasýl güneþ olmazsa olmaz ise; bir eser yazan veya bir eser yapan için de eleþtiri olmazsa olmazdýr. Eserin olgunlaþmasý için bilgi birikimine, tecrübeye, zamana ve eleþtirilmeye ihtiyaç vardýr.Tâ çocukluk yýllarýndan baþlayarak yaptýðýmýz en büyük yanlýþ ise eleþtiri deyince eleþtirdiðimiz þeyin sadece kötü yönlerini ortaya koymak ve onu yerden yere vurmak olmuþtur. Hâlbuki eleþtiri hem olumlu hem de olumsuz yönleriyle eseri ele almak, yazana ve okuyana yol göstermek olmalýdýr. Eðer eleþtirdiðimiz zaman o esere ve yazarýna bir þeyler katýyorsak yaptýðýmýz iþ o zaman verimli olur.

Eleþtiri, herhangi bir kiþiyi, bir eseri, bir konuyu doðru ve yanlýþlarýný dile getirerek göstermek amacýyla yazýlan yazýlardýr. Hedeflenen öðeyi doðru ve yanlýþ yönleriyle tanýtmayý amaçlayabileceði gibi, bu öðenin doðru tanýtýlmasýný saðlamayý ve bir deðerlendirmeyi de hedef alabilir. Eleþtiri yapýlýrken konudan asla sapýlmamalý konuya öznel cümleler girmemelidir. Televizyonlarda açýk oturumlarda, meclisimizde kelli felli adamlar bakýyoruz da bizim ortaokullu yýllarýmýzý anýmsatýyorlar. Eleþtirilme erdemini bir yana býrakýn eleþtirme, marifetleri bile yok. Konular anýnda kiþileþiyor, konu saptýrýlýyor, bakýyorsun ki senli benli kavgalar baþlýyor, yumruklar sýkýlýyor, bazen bardaklar, sandalyeler havada uçuþuyor. Durumu ya reklamlara gitmekle ya da oturuma beþ dakika ara vermekle kurtarabiliyoruz.

Eleþtiri, bir toplumun demokratikleþmesini, baþka düþüncelere saygý göstermeyi, birbirimizi kabullenmeyi, bu dünyada kendimizden baþkalarýnýn da yaþadýðýný fark etmeyi saðlar. Demokratik ve geliþmiþ toplumlar eleþtirmeyi ve eleþtirilebilmeyi yüzyýllar öncesinden halletmiþ olduðundan, düþünen, sorgulayan ve arayan beyinler hep bu toplumlardan çýkmýþtýr. Bilimde, sanatta, siyasette, edebiyatta o toplumlarýn geliþmeleri tesadüfi deðil gerçek anlamda eleþtirebilmenin ve eleþtiriyi kabul edebilmenin bir sonucudur.

Toplumumuzun en büyük hatalarýndan biri de bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmaya kalkmaktýr. Eline kalemi alan her konuda ahkam kesmeye baþlýyor.Sporda en iyi eleþtiriyi biz yapýyoruz, dini bir konu önümüze geldi mi hemen fetvayý yapýþtýrýveriyoruz, Týp alanýn da mý; hemen hepimiz uzman doktor kesiliyoruz. Edebiyat mý, o herkesin yol geçen haný olmuþ… Ama þu sözün hep unutuyoruz “Yarým imam dinden, yarým doktor candan eder.” Hadi ona ben de þunu ekleyivereyim: “Yarým yazar da dilden eder.” Tabi burada son sözlerimi yanlýþ anlamanýzý istemem. Bunlarý, asla genç þair ve yazarlarýmýzýn hevesini kýrmak için söylemiyorum. Çuvaldýzý yine kendime batýrarak bitirmek istiyorum. Edebiyat dýþýnda insanlarý elleþtirmekte kendimi marifetli saymýyorum. Eleþtirebilmek marifettir, eleþtirilebilmek erdemdir. Þimdilik marifetliyim, ama hâlâ kendimi erdemli olarak göremiyorum.

Erdemli bir toplum olabilmemiz dileklerimle…
Mustafa Ýsmet KESKÝN