�� KODRA MEZARIMIZ OLCAK AMA ASLA UTANCIMIZ OLMAYACAK�� / KASTAMONU ASLANI �EH�T HASAN RIZA PA�A / HA�N ESAT TOPTAN� PA�A---2. B�L�M ---

Hasan R�za Pa�a kimdi?

Hasan R�za Pa�a 1871 y�l�nda Kastamonu ilimizin Tosya �l�esinde d�nyaya geldi. Babas� Ba�dat ve Kastamonu valilikleri yapm�� olan Nam�k Pa�a 'd�r.

�lkokulu muhtemelen �stanbul'da bitirdi. Daha sonra s�ras�yla Be�ikta� Askeri R��tiyesi'ni ve Bursa Askeri �dadisi'ni bitirdi. 1889 y�l�nda girdi�i Mekteb-i Harbiye�den 1892 y�l�nda mezun oldu. 1895 y�l�nda kurmay y�zba�� olarak orduya kat�ld�.

Tophane ve Okullar Naz�r� Mustafa Zeki Pa�a'n�n k�z� Ay�e Saibe Han�mefendi ile evlendi ve bu evlilikten d�rt �ocu�u oldu.

Mekteb-i Harbiye'den mezun olunca, Kurmay G�revleri Muallimi Mahmud Muhtar Pa�a taraf�ndan Muallim Muavini olarak g�revlendirildi. 1897 Osmanl�- Yunan Sava��'nda iste�i �zerine, Alasonya Ordusu'nda kurmayl�k g�revine atand� ve 7 Ekim 1897 tarihinde kola�as� (k�demli y�zba��) r�tbesine terfi etti. 21 A�ustos 1898 tarihinde binba�� ve 18 Nisan 1899 tarihinde Kaymakam r�tbesine terfi etti.

Almanya�dan d�n��nde Alman yetkili makamlar� onun hakk�nda ��T�rk Ordusu Genel Kurmay Ba�kanl��n� rahatl�kla idare edebilir.�� Raporu g�nderdi Osmanl� Devletine..

Almanya'dan d�nd�kten sonra, 8 Nisan 1903 tarihinde Genelkurmay Ba�kanl��'nda g�revlendirildi. 6 A�ustos 1903 tarihinde Miriliva (Tu�general ) r�tbesine terfi etti. 31 Ocak 1904 tarihinde Genelkurmay g�revi ile ili�kisi kesilmeden Harp Akademileri Tabiye Uygulamas� vazifeleri ��retmenli�ine atand�. 12 Eyl�l 1904 tarihinde Y�ksek Askeri Tefti� Kurulu �yeli�ine atand�. 10 Aral�k 1906 tarihinde Ferik ( T�mgeneral/ Korgeneral kar��l�� bir r�tbe ) r�tbesine terfi etti.

II.Me�ruyiyet'in ilan�ndan sonra Edirne 'deki 2. Ordu komutas�ndaki 20. Nizamiye T�men Komutanl��'na atand�. 26 Eyl�l 1908 tarihinde 2. Ordu Kurmay Ba�kanl�� g�revine atand�.

�ttihat ve Terakki H�k�meti taraf�ndan ��kar�lan Tasfiye-i R�teb Kanunu gere�ince 19 A�ustos 1909 tarihinde Kaymakam ( Yarbay ) r�tbesine tenzil edildi.( R�tbesi indirildi.) 4 Ekim 1909 tarihinde Genelkurmay 3. �ube'de g�revlendirildi.

21 Mart 1910 tarihinde tekrar Miralay r�tbesine terfi etti ve 6. Ordu Kurmay Ba�kanl��'na atand� ve Ba�dat�a gitti. 6. Ordu Kurmay Ba�kanl��'na devam etmekle beraber, 22 Haziran 1910 tarihinde Ba�dat'taki 11. Nizamiye T�men Komutanl��'na da atanarak her iki g�revi birlikte y�r�tt�.

Daha sonra 4. Ordu Kurmay Ba�kanl��'ndan istifa ederek 21 Nisan 1911 tarihinde �stanbul'a d�nd�. 23 May�s 1911 tarihinde, �stanbul ve �anakkale Bo�azlar� ile Selanik ve �zmir limanlar�n�n tahkimi i�in kurulan komisyona memur edildi.

1911 y�l�nda,Malis�r Ayaklanmas� 'nda( Osmanl� d�neminde Katolik Arnavutlara Malis�r Deniliyordu.) Bat� Ordusu Komutanl�� ile ��kodra'ya giden Birinci Ferik Abdullah Pa�a�n�n Kurmay Ba�kan� olarak atand�ysa da bu g�revden istifa etti. 19 Temmuz 1911 tarihinde, M�stakil 24. ��kodra Nizamiye T�meni Komutanl��'na atand�.

��kodra Valisi Hayri Bey'in g�revden al�nmas�yla, 27 Mart 1912 tarihinde ��kodra Valili�i'ne tayin edildi.

Birinci Balkan Sava��'n�n ba�lamas�yla ��kodra �ehrini Karada� Ordusu'na kar�� savundu. ��kodra Ku�atas�ndaki �st�n ba�ar�s�ndan dolay� tekrar Mirliva r�tbesine terfi etti�ine dair Padi�ah emri ��kt�ysa da bu haberi ��renemeden ayn� g�n�n ak�am� bir suikast sonucu �ld�r�ld�.

*****

Hasan R�za Bey, harp ilan�ndan ve kale etraf�nda muharebeler ba�lad�ktan sonra da bar�� zaman�ndaki ikametg�h�n� muhafaza etmi�ti.

[ ��kodra�n�n savunulmas�nda Hasan R�za Pa�a komutas�ndaki ordumuz Karada� ve S�rplar�a kar�� ok b�y�k ba�ar�lar elde etmi� a��r kay�plar verdirmi�lerdi. Bu sebeple 27 Kas�m 1913�de S�rplar Hasan R�za Pa�a�ya m�racaat ederek ate�kes istemi�lerdi. Bu ate�kes elbette ki T�rk taraf�n�n da i�ine geldi�i i�in kabul edilmi�ti. Bahsetti�im bar�� d�nemi i�te budur. ]

K�saca Hasan R�za Pa�a �ehirdeki evinde oturuyordu. Karargah�n� ise Karada�l�lar�n asli taarruzlar�n� y�nelttikleri K�r M�nt�kas�na ( Do�u B�lgesi�ne) Kakarik Muharebeleri�nden sonra nakletmi�ti. Kendisi genel olarak as�l mevziin hemen gerisinde bulunan o b�lgedeki kararg�h�nda yat�p kalk�yordu.

27 Ocak 1913 g�n� midesi bozuldu. Birka� g�n istirahat ve tedavi i�in �ehirdeki evine geldi. Bug�nlerde Karada�l�lar ve S�rplar aleyhine d��ar�daki tekmil Arnavutlar� ayakland�rmak i�in u�ra��yordu. M�sl�man Arnavutlar zaten T�rklerin taraf�nda yer alm��lard�. Mesele Katolik olanlard�. ��nk� bunlar, daha �nceleri d��manlarla birle�mi�lerdi. Bunlar�, Karada�l�lardan ay�rmak ve aleyhlerine hareket ettirmek b�y�k bir i�ti. Bunu sa�layabilirse �ok b�y�k bir avantaj elde edecekti.

Hasan R�za Bey, Katolik reislerine ve m�nevverlerine �slavlar kazan�rlarsa, Arnavutluk i�in do�acak tehlikeleri s�yl�yor, �rnekleri g�steriyordu. Osmanl� H�k�meti�nin bundan sonraki b�t�n fedak�rl�� Arnavutluk hesab�na ve ��karlar�na yapaca��n� anlat�yordu. Arnavutlar da tehlikeyi g�r�yorlard�. Katoliklerin ba��nda olan papazlar bu konuda �al��maya y�neldiler.

��kodra Ba�piskoposu, i�e, bir resmiyet vermek suretiyle ba�lamak i�in Arnavutluk nam�na Hasan R�za Bey�den �ahsen teminat istiyordu. Ba�piskoposun en �nemli �art�, Osmanl� H�k�meti� nin Arnavutluk hesab�na �al��t��n�n belirti ve i�areti olmak �zere eski kaleye Osmanl� bayra��n�n alt�na 'bir Arnavutluk bayra�� ekmek idi.

Hasan R�za Bey tekmil Malis�rlerin ve Katolik Arnavutlar�n S�rp ve Karada�l�lar aleyhine silah kullanmalar� �art�yla bu teklifleri kabul edece�ini s�yledi.

Ayr�nt�lar�n kararla�t�r�lmas�, Dervi� Tepesi�nde bir barakada yap�lacak g�r��meye ertelendi. Buras�, tenha, da��n ba��nda bir yerdi.

13 Ocak 1913 Per�embe g�n�, saat 15.20� de, Hasan R�za Pa�a�n�n evine gelecek olan Papaz, Pa�a taraf�ndan, verilecek talimatla, ��kodra �n�n g�neyine, Zadrima ve Nan�at�a gidecek ve S�rplar aleyhine ayaklanma haz�rl��na ba�layacakt�.

O g�n, Ha�an R�za Pa�a, Dervi� Tepelerini inceden inceye denetlerken randevu zaman�n� aksatt�, evine ge� geldi. G�ne� batm��t�. Bir m�ddet sonra, Esat Toptan� Pa�a �n�n Emir Subay� Beykozlu Te�men Mes�ut geldi. Papaz��n, Esat Pa�a�n�n evinde bekledi�ini s�yledi ve Esat Pa�a, Papaz�la buraya m� gelsin, yoksa kendilerinin mi gideceklerini sordu.

Hasan R�za Bey, kalkt�, odasmda bulunan Kola�as� Abdurrahman Nafiz Bey�e bir saat sonra gelece�ini s�yledi. Mes�ut Efendi ile beraber, 150 metre uzakl�kta olan Esat Pa�a�n�n evine gitti.

Hasan R�za Bey�in, evden yaln�z ��kmak �deti, de�ildi! Evin alt kat�nda bulunan emir subay�na ve yan�ndaki erlere haber vermeden ve g�r�nmeden gitti. Her iki ev hemen hemen kar�� kar��yayd�, Ortada geni� bir alan vard�.

Saat 18.45�te, iki evin aras�nda birbiri arkas�ndan iki silah patlad�. Biraz aral�kla bir silah daha patlad�. Hasan R�za Bey�in evindekiler d��anya f�rlad�lar. Esat Pa�a�n�n evine do�ru 'ko�tular.

Hava �ok karanl�kt�. Sokaklarda lamba olmad��ndan �nlerindekini ve yanlar�ndakini g�rmek imkans�zd�. Her iki evin aras�nda Hasan R�za Bey yaral� olarak s�rt �st� yatm�� halde bulundu. Kar�� koymak i�in tabancas�n� k�l�f�ndan ��karm��, fakat ate�lemeye kudreti kalmad��ndan ate� edememi�ti. Evine getirildi, hemen tedavisine ba�land�. �lk s�z� �u oldu: �Yolda gelirken kar��ma �� ki�i ��kt�. Ortal�k �ok karanl�k oldu�undan tan�yamad�m. �ok yak�n�mdan ge�en bu adamlar, y�z�me bak�p, birisi iki defa, di�er birisi de, yere d��t�kten sonra bir defa tabanca ile ate� ettiler. ��nc�s� atmad�. Nereye ka�t�klar�m g�rmedim...�

Ha�an R�za Bey, ilk pansuman�m m�teakip yaralar�n�n verdi�i �iddetli ac�lara g��s germi�, durumunun fenal��n� etraf�ndakilere belli etmemeye �al��m��t�. Hatta baz� �akala�malarda da bulunmu�tu. �rne�in, Kakarik Muharebesinde sa� elini kaybeden Te�men Kemal'e; �Kemal, senin bir yaran var, benim �� yaram var, ben senden daha bahtiyar�m...� dedi.

Bir m�ddet sonra Esat Toptan� Pa�a geldi; G�zleri ya�l�yd�. Hasan R�za Bey, Esat Pa�a�y� g�r�nce; �Buyurun Pa�a Hazretleri...� dedi. Kahve getirilmesini emretti. Esat Pa�a pek fazla oturmad�, ��kt�. Odan�n �n�nde baz� subaylar, �zellikle, 70 nci Alay Komutan� Binba�� Hamdi Bey, Esat Pa�a�ya �att�lar, hiddetli ve heyecanl� s�zler y�kseldi. Yatt�� yerden bu sesleri i�iten Hasan R�za Bey : �Herkesin vazifesi ordunun ve Kale� nin �eref ve namusunu d��nmektir. Benim �ahs�m konu�ulamaz, ben �l�rsem Allah�m�a kavu�aca��m, kal�rsam �lem aras�nda aln�m a��k gezece�im...� dedi, haber g�nderdi ve onlar� susturdu.

Ziyaretine gelen ��kodra a�alar�ndan ve kendisine yak�n dostlar�ndan Alu� A�a Luhey�e : �Alu� A�a, b�yle mukaddermi�, sen bu kan� b�rakma...� dedi. Yan�ndakilere ve ziyaretine gelenlere, savunmada sebat ve metanet g�sterilmesini tavsiye ediyor, kale i�in bundan ba�ka kurtulu� yolu olmad��n� s�yl�yordu.

Ist�raplar�n�n azalmas� ve uyumas� i�in doktorlar kafein ��r�nga ettiler. Bir m�ddet uyudu. Uyan�r uyanmaz ilk s�zleri, m�nt�kalara ertesi g�n sevk olunacak cephaneler hakk�nda talimat vermek oldu.

Operat�r Kola�as� Kolonyal� Zihni Bey, Hasan R�za Bey�in, nabz�n�n d��t��n�, ya�amak ihtimalinin olmad��n�, vasiyetinin al�nmas�n� Abdurrahman Nafiz Bey�e �nerdi. Fakat bunu, kendisine nakletmek �ok zordu. Yaln�z : �Beyefendi, doktorlar zat�alinizi vazife ile u�ra�maktan menediyorlar, emir ve komutay� ge�ici olarak Esat Pa�a�ya b�rak�r m�s�n�z?� dedi.

Hasan R�za Pa�a �Olmaz, berbat eder, bat�r�r; Yaz�lacak emirlerin alt�na, Kolordu Komutan� nam�na Kurmay Ba�kan� Abdurrahman Nafiz imzas�n� atars�n...� dedi.

Vefat�ndan biraz �nce, birka� ki�iden ba�kas�n�n odadan ��kmalar�n� emretti. M�stahkem Mevki Kurmay Ba�kan� Keramettin Bey�e, Yasin okunmas�n� s�yledi. Keramettin Bey�in y�ksek sesle okumakta oldu�u Yasin bitmek �zere iken Hasan R�za Bey de ruhunu teslim etti. O anda saat 22.45 idi. Yaral� olarak yedi saatten fazla ya�am��t�.

Merhumun iki yaras� vard�. Her ikisi de arkadan girmi�, �nden ��km��t�. Birisi b�brek ve mideyi delerek, sol memenin d�rt parmak kadar alt�ndan ge�mi�ti. �kincisi, daha a�a��dan ve soldan girmi�ti.

31 Ocak 1913 Cuma g�n� d�zenlenen merasim ile Hasan R�za Pa�a�n�n cenazesi kald�r�larak, ��kodra savunmas�nda �ehit d��en subaylar�n aras�na, Paru�a Camii mezarl��na defnedildi.

Hasan R�za Pa�a�n�n mezar� daha sonra 02 Temmuz 1936 tarihinde Komenaj Mezarl��na nakledilerek ard�ndan 24 �ubat 2007de ise bug�n an�t�n bulundu�u �ehir merkezine t�renle ta��nm��t�r.]

Hasan R�za Bey�in vuruldu�u g�n (30 Ocak 1913), r�tbesinin Albayl�ktan Generalli�e y�kseldi�i Savunma Bakan� Mahmut �evket Pa�a�n�n sonradan gelen terfi yaz�s�yla ��renildi ama kendisi bu habere sevinememi�ti maalesef.

��kodra mezar�m�z olacak ama asla utanc�m�z olmayacak�� Demi�ti. Aynen dedi�i gibi oldu. Mezar� oldu ama asla utanc� olmad�.

Peki Hasan R�za Pa�a�y� Karada�l�lar ya da S�rplar m� vurmu�tu? Veya iknaya �al��t�� H�ristiyan Arnavutlar m�?

��in en ac� taraf� da oydu maalesef...

****
Gelecek b�l�mde in�allah.

Sitedeki

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

Yazar�n

�nceki Yaz�s� Sonraki Yaz�s�

( ��kodra Mezar�m�z Olacak Ama Asla Utanc�m�z Olmayacak Kastamonu Aslan� ba�l�kl� yaz� Sami Biber taraf�ndan 8.06.2022 tarihinde sitemize eklenmi�tir. Sitemizde yay�nlanan eserlerin hukuki sorumlulu�u , kullan�lan materyaller ve yaz�n�n i�eri�i yazarlar�na aittir.�zin al�nmadan kaynak g�sterilse bile sayfam�zdaki eserler ba�ka yerde yay�nlanamaz. Eserlerin izin al�nmadan kopyalanmas� ve kullan�lmas� 5846 say�l� Fikir ve Sanat Eserleri Yasas�na g�re su�tur. )
Okudu�unuz Yaz�n�n Site Kurallar�n� �hlal Etti�ini D��n�yorsan�z, Site Y�netimine Bildirmek ��in T�klay�n�z.