ESKÝ TÜRKLERÝN

GELENEKSEL ÝNANÇ SÝSTEMÝNDE SALGIN

Kürþat BARDAKCI

*

Öz

Eski Türklerin inanç sisteminde salgýn, çoðunlukla Erlik Han ya da kötü

ruhlarýn gönderdiði bir felaket olarak düþünülür. Ýnanýþa göre Erlik Han ve kötü

ruhlar, insanlarýn kendilerine karþý saygýsýzlýklarý karþýsýnda onlarý cezalandýr-

mak için ve kendilerine kurban sunulmasý için bu hastalýklarý gönderirler. Ýn-

sanlar da onlarýn isteðini yerine getirerek, onlara kurban sunarlar ve salgýnýn

sona ereceðini ümit ederler. Ancak onlarýn isteði yerine getirilse bile hastalýk

her zaman geçmez. Bu süreçte salgýn hastalýða yakalanan kiþiye ise yakla-

þýlmaz. Ýnsanlarýn salgýn hastalýða yakalanan kiþiyi bilmeleri ve ondan uzak

durmalarý için hasta kiþinin çadýrýnýn giriþine bir bayrak asýlýr. Bu salgýnlarý

önceden bilmek ve tedbir almak amacýyla da çeþitli kehanetlerde bulunulur.

Bu kehanetlerden en önemlisi ateþe bakarak kehanette bulunmaktýr. Ayrýca

“þamanýn göðe çýkýþý” motif de bu kehanetler kapsamýnda deðerlendirilebilir

Türkistan’da hayat, arka arkaya gelen þiddetli soðuklarýn ve tipinin, aþýrý

sýcaklýk ve kuraklýklarýn, sel ve çekirge baskýnlarýnýn daima tehdidi altýnday-

dý. Bazý yaz aylarýnda bir damla bile yaðmurun düþmediði aþýrý kuraklýklar,

bazý kýþ aylarýnda da aþýrý soðuklar, salgýn hastalýklarýn ortaya çýkmasýna yol

açýyor ve toplu halde hayvan ölümleri meydana geliyordu. Özellikle aþýrý so-

ðuklar ciddi salgýnlarýn ortaya çýkmasýna sebep oluyordu. Bu aþýrý soðuklarýn

sebep olduðu hastalýklar Türkler tarafýndan yut olarak tanýmlanýyordu.

Çin’den Anadolu’ya; Mezopotamya’dan Avrupa’ya eski medeniyetlerin ne-

redeyse hepsinde, doðadaki salgýn hastalýklar ve diðer felaketler, yarý tanrýsal

varlýklarýn, cinlerin, hayaletlerin ya da kötü ruhlarýn iþleri olarak görülürdü.

Türklerin komþularý olan eski Çinlilerde salgýna özgü “veba tanrýsý” inaný-

þý bulunurken; Gök-tanrýcýlýk ve içerisinde totemizm, animizm gibi unsur-

larý barýndýran Þamanizm’den oluþan eski Türk inanç sisteminde bu tür

bir “veba tanrýsý” bulunmamaktaydý.

Batý Türklerinde: “Hasta insanlara hizmet etmek için esirler görevlendirildi.

Hasta, esir tutamayacak kadar fakirse iyileþmeye ya da ölmeye terk edilir. 

Tehlikeyi belirtmek üzere, çadýrýn kapýsý üzerine ufak bir bayrak asýlýr ve bu bayrak orada iki yýl

asýlý býrakýlýrdý.” Bu bayrak asmanýn amacý korku hissi vermek olmasa bile

hastalýk korkusu halk arasýnda iyice yaygýnlaþtýrýlmýþ oluyordu. Türklerin

komþularýndan Moðollarda da benzer bir uygulama görülmektedir: “Yere bir

mýzrak çakýlmakta ve bu mýzrak siyah bir keçe parçasý ile sarýlmakta ve ondan

sonra hiçbir yabancý bu (hasta) adamýn evine girmeye cesaret etmemektedir.”

Bu bilgilerden anlaþýlacaðý üzere Türkler ve Moðollarda salgýn hastalýða yaka-

lanan kiþi karantinaya alýnýyordu.

Altaylýlar olmak üzere bütün Türkler, hastalýklarýn iyileþmesi ümidiyle, kut-

sal kabul edilen aðaçlarýn etrafýnda dönerek, kümeler oluþturur ve çoðu kez

hastalýklarý temsilen aðaçlara kumaþ parçalarý baðlayarak veya çivileyerek

saðlýk temennilerinde bulunurlardý. Bu ritüel, gelenekleþmiþ bir þekilde

Anadolu’ya da taþýnmýþtýr.

Eski Türkler arasýnda, milattan önceki dönemlerden itibaren, at ile gök ara-

sýnda bir baðlantý olduðu ve atýn gökten geldiði gibi bir düþünce bulunuyordu.

Dolayýsýyla kurban edilen atlar da önce Tengri yani Gök tanrýya sunulurdu.

Sonuç olarak, eski Türklerde salgýn, çoðunlukla Erlik Han ya da kötü ruh-

larýn bir iþiydi. Ýnanýþa göre onlar, kendilerine yapýlan saygýsýzlýktan dolayý

insanlara salgýn gönderirler ve onlardan kendilerine kurban sunulmasýný is-

terlerdi. Erlik Han’a kurban sunulmadýðý zaman salgýna yakalanan kiþi artýk

iyileþemezdi. Hatta bu kiþi öldüðünde, insanlara salgýn göndermesi için Erlik

Han’ýn hizmetine girerdi.