SIBYAN MEKTEBLERÝ

Belki algý operasyonu belki yakýþtýrma, tarih kitaplarýmýzda Temel Eðitim kurumlarý genellikle Mahalle Mektebi olarak adlandýrýlsa ve aþaðýlansa da Sýbyan mektebi veya genel olarak mektep olarak adlandýrýlan ilk öðretim sistemi hakkýnda Profesör Mefail HIZLI Osmanlýlarda Ýlk Öðretimin Tarihi isimli çalýþmasýnda ve Osmanlý’nýn 5.cildindeki makalesinde Sýbyan Mektebleri hakkýnda ayrýntýlý bilgiler veriyor. Buna göre:Medreselerin inþa edildiði her yerleþim yerinde mutlaka birden fazla mektebin varlýðýný kabul etmemiz gerekir. Genellikle mescidlere veya camilere bitiþik olarak veya baðýmsýz olarak,fiziksel büyüklüklerine göre 10.000-100.000 akçe maliyetle (1600 yýllarýnda Bosna’da 3000 akçe) inþa edilen mektebler muallimlerin göreve baþlamalarýyla faaliyete geçiyorlardý. Osmanlý coðrafyasýnda mekteb, medrese, cami ve mescid yapýlmasý bakýmýndan en þanslý bölgenin þüphesiz Anadolu olduðunu kabul etmek durumundayýz.

Diðer bütün hayratlar gibi vakýflar tarafýndan iþletilen mektebler eðer bir külliye içinde deðilse sokaklarýn kesiþme-bu yüzden daha sonra mahalle mektebi olarak anýlmaya baþlandý.-  noktasýnda,daha çok ev mimarisinde,bahçe içinde ahþap veya kargir olarak, mutfak ve tuvaletiyle yani 5-6 yaþlarýndaki çocuklarýn sýkýlmadan eðitim görecekleri þekilde yapýlýrlardý.

            Öðrenci sayýsý az olan mektebler cami veya mescide bitiþik bir odada çalýþýrken 50 ve daha yukarý öðrenci sayýsýna ulaþan mektebler tahta zemin döþemeli, malzeme dolaplý binalarda hizmet verirlerdi. Mekteb kurucularýnýn en az %10’unu hanýmlar oluþtururdu. Mektebler öncelikle þehit ve gazi çocuklarý için yapýlsa da maddi durumu elveriþsiz ailelerin çocuklarý da mekteblerden ücretsiz faydalanýyorlardý. Diðer eðitim kurumlarýnda olduðu gibi Sýbyan Mekteplerinde de çocuklara vakýf tarafýndan ücretsiz yemek verilirdi. Mekteb muallimlerinin günümüz orta öðretimine karþýlýk gelen Ýbtida-i Haric ve Hareketi Haric medreselerinden mezun olup beratlý olmalarý gerekliydi.

            Mektep vakfiyelerinde, iyiliklerle donanmýþ, kötülüklerden kaçýnan, çocuk eðitiminde maharetli olmalarý öngörülen ve eðitim-öðretim hizmetini aksatmamalarý istenen muallimlerin, iffetli ve dindar olmalarýna da özen gösterilmekteydi. Görevden azli gerektirecek bir davranýþ sergilenmedikçe, hayat boyu ayný yerde görev yapabilen muallimlerin ölümleri halinde, yerleri boþ býrakýlmamakta ve nitelikleri uygun görülen bir kiþi bu göreve getirilmekteydi. Meþru birtakým sebeplerle, izin alýp görevinden ayrýlan muallimlerin, kendi yerlerine birilerini bulmalarý gerekiyordu. Sýbyan muallimlerine, bazen vaki olan olumsuz davranýþlarý sebebiyle görevlerinden el de çektiriliyordu.

               Muallimler…vakfýn ekonomik durumuna göre,1-6 akçe arasýnda yevmiye alýyorlardý. Mekteplerin büyük bir bölümü genellikle 2-4 akçe arasýnda deðiþen günlük ücret ödüyorlardý. Muallimler mektepteki faaliyetlerini aksatmadan ek görev yapabilirlerdi.

               Muallime yardýmcý olan halifeler, kendilerine verilen görevleri yerine getirmek ve muallimin derse gelemediði olaðanüstü durumlarda dersleri devam ettirmekle görevli idiler...

               …vakfýn ve onun bütün birimlerinin idaresi için tayin olunan mütevelli; onun, vakfiye þartlarýna göre hareket edip etmediðini ve vakfa zarar verecek davranýþlar içine girip girmediðini kontrolle görevli nazýr, giriþ çýkýþlarý kontrol eden ve “danýþma” görevini üstlenen bevvab(Kapýcý, men edici),temizlikle görevli ferraþ (Cami, mescid, imaret gibi müesseselerin temizliðini saðlamak; ve kilim, halý ve hasýr gibi mefruþatýný yayma hizmetleriyle vazifeli olan kiþiler hakkýnda kullanýlýr bir tabir)  ve güvenlikten sorumlu bekçi görev yapardý. Bunlar dýþýnda, mekteplerde sýklýkla rastlanan görevliler arasýnda, Kur’an-ý Kerim’in belirli cüzlerini veya surelerini okumakla vazifeli cüz-hanlar (Kur'an-ý Kerim cüzlerini okuyan kimse)  ile ihlas-hanlar, müsebbihler( Tesbih eden; Allah'ý, yüce þanýna layýk ifadelerle anan) ve vaiz de bulunurdu.

            …öðrenciler, bu kurumlara 5-6 yaþlarýnda baþlar ve en az 3-4 yýl süreyle eðitim-öðretim alýrlardý. Mekteplerin daha çok “yetimler” ve “fakirler” için açýlmasý öngörülmekle birlikte pratikte maddi durumlarý müsait olmayan ailelerin çocuklarýna da bu imkanýn tanýndýðý anlaþýlmaktadýr. Kýz ve erkek öðrenciler mekteplerde beraber ders yaparlardý…vakýflar yetim ve fakir çocuklar için belli miktarda karþýlýksýz burs verir, ayni yardýmlarda bulunurlardý, bu tür yardýmlarda ilk sýrayý, genellikle dini bayramlarýn birinde olmak üzere, giyim-kuþam almaktaydý…

               …Sýbyan mekteplerinde en önemli ders Kur'an-ý Kerim’in öðretimi olmakla birlikte, dil bilgisi ve gramer (sarf-nahiv), yazý (hüsn-i hat), fýkýh/ilmihal, dinler tarihi, edeb/ahlâk, aritmetik derslerinin de okutulduðu anlaþýlmaktadýr. Bu yaygýn faaliyetlerin(Cami,medrese ve zaviye)dýþýnda, ekonomik durumu müsait bazý ana-babalarýn, özellikle kýz çocuklarýnýn eðitim-öðretimi için özel muallimler tuttuklarý da bilinmektedir.

               Klasik dönem boyunca genel çizgisini bu biçimde devam ettiren sýbyan mektepleri özellikle Tanzimat sonrasýnda bazý müdahalelerle karþý karþýya kalmýþtýr. Osmanlýlarda Ýlköðretimin Tarihi Mefail HIZLI,Prof. Dr.

            Ýsmail Kara ve Ali Birinci yazmýþ olduklarý Sýbyan Mektebleri kitabýnda tarihçi Reþat Ekrem Koçu’dan yaptýklarý alýntýda aynen Mefail Hýzlý’nýn tarif ettiði gibi sýbyan mektebi binasý tarif ediyorlar ve mekteblerde fakir çocuklarýna yapýlan yardýmlar þu þekilde ifade ediliyor:("II. Sultan Bayezid'in vakfiyesinde, yetim ve fakir çocuklardan bu padiþahýn mektebinde okuyanlara her gün sabah ve akþam iki öðün ve iki çocuk baþýna bir kap olmak üzere etiyle ve ekmeðiyle beraber yemek verileceði yazýlýdýr. Kanuni Sultan Süleyman'ýn vakfiyesinde, mektebinde okuyan fakir çocuklara giyim ve kuþam bedeli olarak onar akça yevmiye verilmesi ve ayrýca iki bayramda da birer kat esvap verilmesi yazýlýdýr. Ýmarette piþen yemeklerden de her gün birer kap yemek verilmesi, ayrýca kaydedilmiþtir. Þeyhülislam Es'ad Efendi'nin vakfiyesinde ise fakir talebeye verilecek giyim eþyasýnýn nevi tespit edilmiþtir; mesela bir çocuða senede bir defa "boðasý" denilen kumaþtan bir kapama, bir fes, bir kavuk, bir mintan, bir zýbýn, bir kuþak, bir çift mest pabuç ve pabucu için de 10 akça nalça parasý verilmesi yazýlýdýr".)

            Gerek kitabýn bu kýsmýnda gerekse daha önceki sayfalarda anlatmak istediðim Osmanlý’nýn eðitime bulunduðu çaðlarýn çok ilerisinde önem verdiði ve her seviye eðitimin yüz yýllar boyunca ücretsiz olduðudur. Elbette ki herkesin farklý yorumlarý olacaktýr, olmak zorundadýr. Osmanlý Devletindeki Sýbyan Mektebleri hakkýnda elbette ki farklý görüþler vardýr. Mefail Hýzlý’dan biraz daha farklý bir görüþü aþaðýya alýntýlýyorum ki algýnýzdaki Sýbyan Mektebi biraz daha netleþsin:     

Zülfü DEMÝRTAÞ Fýrat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 17, Sayý: 1 Sayfa: 173-183 te yayýnlanan Osmanlý’da Sýbyan Mektepleri ve Ýlk Öðretimin Örgütlenmesi baþlýklý yazýsýnda Osmanlý örgün eðitiminin ilk basamaðýný oluþturan Taþ Mekteb ve ya mahalle mektebi olarak ta anýlan Sýbyan Mekteb müfredatýný bazý dini bilgiler,okuma yazma ve basit hesap iþlemleri olduðunu yazarken amacýna da Okuma-yazmanýn yanýnda ahlaki terbiye verilmesi de amaçlanýyordu. Çocuðu þerden sakýndýrmak ve hayra sevk etmek, Osmanlý cemiyetinin eðitim felsefesiydi þeklinde açýklama getirmiþ. Demirtaþ Sýbyan mekteblerinin ilk mescidlerde yer verilmeyince evlerde ve cami kenarlarýnda yer bulduðunu yazmýþ ki bu konuda haklý. Cami’ye bitiþik olmasý bana göre doðru bir seçim çünkü bu ayný zamanda çocuða caminin korkulacak bir yer olmadýðý duygusunu yerleþtirecektir. Ýkincisi Osmanlý’da Sýbyan mektebleri için yetiþtirilmiþ bir öðretmen branþý bulunmuyordu. Doðal olarak mektebin hocasý da cami hocasý veya müezzini olmak durumundaydý. Üçüncü olarak benim düþüncem;Osmanlý köyleri cami merkezli köylerdi. Küçük çocuklar için oyun alaný ve suyu bulunan binalardý. Yani cami bitiþiðinde olmasý küçük çocuklar için hem eðitim hem eðlencenin bir arada yürümesi demekti. Öðrenci sayýsý arttýðý zaman zaten mescid veya camide bu hizmetin verilemeyeceði açýktýr.(Burada mescid ve cami terimlerine biraz açýklýk getirmek gerekiyor. Bildiðim kadarýyla Hanefi fýkhýnda Cuma namazýnýn bölgenin en büyük camisi/ camilerinde kýlýnmasý gerekir. Mahalle halkýnýn vakit namazlarýný kýlmasýna mahsus olduðu için mescidler daha küçüktür. Bu yüzden her yerleþim biriminde en az bir büyük cami ve her mahallede daha küçük mescidler bulunuyordu.) Demirtaþ çocuklarýn mescidleri kirletebilecekleri düþüncesinden bahsediyor ama,Osmanlý döneminde her cami ve  mescidin vakfý olduðunu ve bu vakýflarda temizlik için ücretli bir görevlinin çalýþtýrýldýðýný unutmamak lazým. Olsa olsa cemaat çocuklarýn gürültüsünden þikayetçi olmuþ olabilir. Evlerde ders verme konusuna da açýklýk getirmek lüzumludur.

Devletin kuruluþ ve geliþme döneminde evde ders verme bilinmeyen bir uygulama deðildir. Rivayete göre ilk Osmanlý müderrislerinden Alaaddin Esved evinde ders verirken Orhan Bey’in ziyareti sýrasýnda talebi üzerine Molla Kara Halil (Çandarlý) i Kazasker olarak görevlendirmiþtir. Kara Hoca olarak bilinen Alaaddin Esved Ýznik Medresesinin 3.müderrisidir. Osmanlý tarihçilerinin tamamýnýn övdüðü kerameti zahir ulemadandýr.

Demirtaþ’ýn da belirttiði gibi okula baþlama yaþý 5-6 yaþ civarýdýr.(Siyasal Vakfý web sayfasýna göre 4 yýl,4 ay,4 gün) 13 yaþ civarýnda-buluð çaðýnda mezun olan öðrenciler istidat (kabiliyet) larý uygunsa orta öðretim seviyesi medreselerde öðretime baþlarlardý. Demirtaþ eðitimde dayak olaylarýnýn fazlaca olduðunu yazýyor, yakýn zamanlara kadar ülkemizde de okullarda dayaðýn serbest olduðunu belirtmekte fayda görüyorum. Sýbyan mekteblerinde öðrencilerin buluð çaðýnda olmadýklarý için karma eðitim veriliyordu. Demirtaþ’ýn Muallimler genellikle fazla itibar görmezlerdi. cümlesini takdirlerinize havale ediyorum. Fatih Sultan Mehmet’in yaptýrdýðý bir programa göre, Eyüp ve Ayasofya medreselerinde sýbyan mektebi öðretmeni olmak isteyen öðrenciler genel medrese programlarýndan ayrý bir program izleyecektir. Bu programda Tartýþma Kurallarý ve Öðretim Yöntemi vb. dersler bulunacak, Fýkýh gibi medreselerin en temel ve zor derslerinden biri yer almayacaktýr. Geleneksel düzene göre sýbyan mektebi öðretmeni olarak aþaðýda belirtilen kiþilerden biri olmak yeterliydi:•Cami imam ve müezzinleri, • Biraz okur yazar olan, orta yaþlý ve aðýrbaþlý kiþiler, • Ölen bir öðretmenin uygun nitelikleri taþýyan oðlu, • Bazý hafýz ve okumuþ kadýnlar. Osmanlý’da Sýbyan Mektepleri ve Ýlköðretimin Örgütlenmesi. Zülfü DEMÝRTAÞ Fýrat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 17, Sayý: 1 Sayfa: 173-183, ELAZIÐ-2007 

Buraya kadar yapýlan alýntýlardan Sýbyan Mekteblerinin fiziki þartlarýný ve muallim (öðretmen)lik koþullarýný az çok öðrenmiþ olduk. Ama bu konuda daha farklý akademik verilere de ihtiyacýmýz var. Atatürk Üniversitesi akademisyenlerinden Ali Uður’un‘ Taþköpri-zade Ahmed Ýsameddin Ebul Hayr Efendi Hayatý,Þahsiyeti,Eserleri ve Ýlmi Görüþleri’ isimli Doçentlik tezinde yazdýðýna göre,Taþköpri-zade öðretmenlerin vazifelerini on kýsma ayýrmýþtýr. Bunlar;

1)  Birinci Vazife:Ýlim öðreten kimsenin,  bundan maksadý,  Allah rýzasý için olmaktýr.

2) Ýkinci Vazife:Öðretmen talebesini,  kendi  çocuðu gibi tutmalýdýr.

3) Üçüncü Vazife:Hz. Peygambere uyup,  ilim öðretmek için karþýlýk  istememelidir.

4)Dördüncü Vazife:Talebeye,kötü huylarýndan kurtulmalarý için yapacaðý öðüt ve nasihatlerde             eksiklik etmemek ve onlarý kendinden soðutmamaktýr.

5) Beþinci Vazife:Yasak edilmesi vacib olan iþlerden talebeyi men etmektir.

6)  Altýncý Vazife:Öðretmeye,talebe için önemli olan ilim ile baþlamalýdýr.

7) Yedinci Vazife:Çocuklarý ilim öðrenmeðe,özellikle Kur'an-ý Kerimi ezberlemeðe teþvik etmektir.

8)  Sekizinci Vazife:Öðretmenin sözü,  iþine hareketine uygun olup, talebeye yapmasýný buyurduðu  þeyi, önce kendi yapmalýdýr.

9)  Dokuzuncu Vazife:Ders ve fetva vermek,  kadýlýk yapmak,  vaz ve nasihat hakkýndadýr.

a) Ders vermenin Edebleri: Ders verirken,yani ilim öðretirken,sabýrlý olup,gazabýný,kýrgýnlýðýný                yenmeli, hemen kýzmamalýdýr. Ders anlatýrken,  þaka ve lüzumsuz þeyler söylememeli, ciddiyetten  ayrýlmamalýdýr. Her zaman hilm,vakar,sabýr,rýfk,iyi huy ve güzel hareket etmeði  adet ve prensip haline getirmelidir,öðretimden önce, bildiklerini kendi kendine düþünmelidir.              Bununla tahsil kuvvetlenir, lüzumlu olanlarý anlatýr. O anda gerekli olmayanlarý ise bildirmez. 

10)  Onuncu vazife:Alimler yeme ve giyimde aþýrý gitmeyip mutedil olmalýdýrlar.

Taþköpri-zade’nin yazdýklarý Osmanlý dönemi öðreticileri için geçerlidir. Öðretmenlerin bu kurallara uyup uymadýklarý konusu her zaman tartýþýlabilir elbette ki. Öðretmenlerden kaynaklý hatalar elbette ki sisteme mal edilemez. Böyle bir tartýþmanýn seviyeli ve gerçekler üzerine kurulu olmasý önemlidir. Aksi takdirde delilsiz geçmiþi karalamaktan öteye gidemeyiz.

            Anlaþýldýðý üzere Osmanlý tarihinin hemen her döneminde esnek müfredatlý,çok baþlý bir eðitim sistemi vardýr. Sýbyan Mektebleri,Orta öðretim ve üst seviye Medrese,Enderun Mektebi, Yüksek ekonomik seviyeli kiþilerin çocuklarýna özel ders aldýrmasý gibi.

            II. Murad döneminde sarayda Enderun mektebi kuruldu. Enderun mektebinin kuruluþu Fatih döneminde bilinirse de daha önce kurulmuþ, teþkilat vb. özelliklerine Fatih zamanýnda ulaþmýþ olmalýdýr. Örnek vermek gerekirse ünlü akýncý beylerinden Malkoçoðlu Bali Bey Enderun mezunudur. Fatih dönemi öncesinde Hacý Ývaz Paþa ve Çandarlý Ýbrahim Paþa’nýn Edirne’de bürokrat yetiþtiren saraylarý vardý. Ýlerleyen zamanda devletin bürokrat kadrosunun yetiþtirildiði Enderun mektebleri: ;“Enderun zarif, ince idare adamlarý, dürüst vezinde kahramanlar, muktedir ve mütefennin hünerver ve sanatkarlar yetiþtiriyor. Fakat ne bu tür idare adamlarý, ne kahramanlar ve ne de hünerverler Türk’ün fýtri dehasýndan hissedar olmuyorlardý. Onlar için muhit Ýstanbul ve saray afatinden ibaret idi. Onlarca gaye millete deðil, saraya hizmet etmek,onlarca emel tarihte güzel ad býrakmak deðil,vali ve vezir olmak, zengin olup tahakküm eylemekti. (Nihat BÜYÜKBAÞ Osmanlý Ýnsan Yetiþtirme Düzeni ve Türkiye Cumhuriyetinin Kuruluþuna Etkileri-Osman Ergin’den alýntý) Yukarýdaki ifadelerden ýrki olanýna katýlmamakla beraber çoðunlukla devþirme olan Enderun mezunlarýnýn devletin bekasý gibi bir endiþeleri olmayacaðý aþikardýr. Çoðu devþirme olan Enderun mezunlarý þahsi ihtiraslarýyla devletin ve milletin baðrýnda derin yaralar açtýlar. Bunlardan birisi de sahte beratla sancak beyi olarak Arnavutluða giderek, kardeþini öldürmekten çekinmediði gibi baþlattýðý isyan hareketiyle devleti uzun süre meþgul eden Arnavutlarýn Milli kahraman ilan ettikleri Ýskender Bey’dir.

Osmanlý eðitim kurumlarýndaki eðitim ve müfredat konumuz dýþýndadýr. Konumuz Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu, Atabeyler ve Anadolu Beylikleri ve Osmanlý dönemlerinde inþa edilen tüm eðitim kurumlarýnýn vakýflar tarafýndan iþletilmesi, eðitim-öðretim faaliyetlerinin  tam baðýmsýz olmasý  ve eðitim-öðretimin her seviye öðrenci için ücretsiz olmasýdýr. Bu sebepten Osmanlý eðitim kurumlarýndaki müfredattan bahis açmak istemiyorum. Sýbyan mektebleriyle alakalý olarak ayrýntýya girme sebebim temel eðitimin önemi ve sýbyan mektebleriyle ilgili olarak algýmýzdaki bilgi eksikliðinin fazlalýðý,  ikinci olarak sýbyan mektebleri önemsiz gibi deðerlendirilerek yýllarca aþaðýlayýcý ifadelerle karþýlýk bulmasýdýr.

Sýbyan mektebleriyle alakalý olarak Siyasal Vakfý web sayfasýndan kýsa bir alýntýyla konuyu noktalamak istiyorum.

Sýbyan Mekteplerine Fatih döneminde sadece yetim ve fakir çocuklarýnýn alýnmasý þart koþulmuþtur. Sýbyan Mekteplerinin ders programlarý baþlangýçta Kur’an okutmak ve namazla ilgili bilgilerin verilmesinden oluþmaktaydý. Daha sonralarý bu programlara yazý dersleri de konulmuþtur. Sýbyan Mekteplerinin öðretim elemanlarý bir hoca ve onun yardýmcýsý olan kalfadan oluþmaktaydý. Ayrýca bir temizlikçi hademe (Bevvab) ve bir Mubassýr (çocuklarý evine götürüp getiren ve kavga etmelerinin önüne geçen görevli) görev yapardý.
               Hoca ve kalfalar mahallenin en þerefli ve haysiyetli kiþilerinden seçilirdi. Osmanlý Sýbyan mektebinde eðitim ve öðretimi veren kiþi gücü yerinde, zekaca üstün yaþlýlardan seçilirdi. Bundaki gaye belli bir olgunluða eriþmiþ kiþinin kültür birikimini çocuklara aktarýrken yaþlýlýðýn getirdiði hissiyatýyla daha yakýn iliþkinin rahatlýkla kurulabilmesi idi. Bu psikoloji ve fizyoloji talebe ile çok daha iyi manevi irtibat saðlanmasýna imkan veriyordu. Böylelikle Sýbyan Mektebini bitiren talebe yaþýndan çok daha ileri bir olgunluk ve hayat bilgisi edinmiþ oluyordu. Sýbyan Mektebine baþlama yaþý 4 yýl, 4 ay, 4 gün idi. Osmanlý bu yaþ ölçüsünü uðurlu saymýþtýr. Mektebe baþlama merasimle olur, mezuniyette de merasim ve mevlit yapýlýrdý. Yedi yaþýna gelene kadar mahallenin çocuklarý bu mektebe devam ederlerdi. Eðitime Kur’an öðrenmekle baþlanýr, daha sonra yazý dersleri, aritmetik gibi dersler verilmeye baþlanýrdý. Okumayý ve çalýþmayý teþvik amacýyla çalýþkan öðrencilere cildi süslü cüz veya kitap hediye edilirdi.

               Osmanlý Sýbyan mekteplerinin günümüzdeki karþýlýðý “okul” olarak deðil, “ders ünitesi” olarak algýlanmalýdýr. Eðitim alanýndaki bu sosyalleþme hiçbir dönemde bu kadar olgunlaþmamýþtýr. Fatih Sultan Mehmet ve çaðdaþlarý ve devlet ileri gelenleri içerisinde çok sayýda Sýbyan mektebi yaptýrmýþlardýr. Muallim Cevdet Bey’in 1919 yýlýnda derlediði Sýbyan Mektepleri listesinde: Haným Sultan ve saraylý kadýnlarýn vakfettiði mektep sayýsý 39 Hükümdar mektep sayýsý 7 Paþalarýn vakfettiði mektep sayýsý 35 Esnaf ve aðalarýn vakfettiði mektep sayýsý 60 Bey ve Efendilere ait mektep sayýsý 42, olarak belirtilmiþtir. Cumhuriyet dönemine gelindiðinde 364 adet mektep tespit edilmiþtir. 1928 Yýlýnda Ýstanbul’da dördü yýkýk, kýrký orijinal yapýlýþýna uygun okul olarak kullanýlan, 314 mektep yapýsý bulunmakta idi.