HETERODOKSÝ (ALEVÝLÝK)

                Ýddialara göre Anadolu Selçuklu devletini yýkýma götüren etkenlerden birisi olan Babai isyanýný örgütleyen Baba Ýlyas ve Baba Ýshak Vefai tarikatýna baðlý þeyhlerdir. Bu iki þeyhin hem Babai isyanýn organize ettikleri ve Anadolu’daki gayri sunni (Heterodoks) cereyanlarýn tohumunu attýklarý da iddialar arasýndadýr. Belirttiðimiz üzere bu bir iddiadýr. Kanaatimize göre þüpheyle yaklaþýlmasý gereken bir iddiadýr. Çalýþmanýn baþýndan itibaren anlaþýlacaðý üzere ehl-i sünnet tasavvuf ve tarikatlarýnda gelenek son derece önemlidir. Þeyhin vekili olan

halifeler inanç ve söylemlerini þeyhlerinden öðrendikleri þekilde devam ettirirler. Yukarýda Seyyid Ebü’l Vefa(ks)nýn Ehl-i sünnet bir sufi olduðu tespit edildiðine göre, Dede Garkýn, Baba Ýlyas ve Baba Ýshak’ýn gayri sunni bir tasavvuf anlayýþ ve yaþayýþýna sahip olmalarý ve mantýksýz gözükmektedir. Anadolu Ýslam tasavvufu cereyanýnda Vefai olduðu bilinen iki önemli þahsiyet daha vardýr. Birincisi Osmanlý devletinin manevi kurucusu ayný zamanda Osman Bey’in kayýn babasý Þeyh Edebalý’dýr.

Asýl ismi bilinmeyen Þeyh Edebali (ö.1326) Karaman’da dünyaya gelmiþ ilk tahsilini Karaman’da yapmýþ Hanefi fakihi Necmeddin ez-Zahidi, Þam’da Sadreddin Süleyman b. Ebü‟l-Ýzz ve Cemâleddin el-Hasîrî gibi devrinin tanýnmýþ âlimlerinden ilim tahsilinde bulunmuþtur. Aþýkpaþazade’nin belirttiðine göre Þeyh Edebalý pek çok kerameti görülmüþ bölge halkýnýn candan baðlý olduðu bir derviþti. Dünyalýðý, malý, davarý pek çok idi. Derviþlere mahsus çerað ve alem sahibiydi. Hiçbir zaman konuðu eksik olmaz, gelenden gidenden evi boþ kalmazdý. Osman Gazi de bu yüce insana zaman zaman gelir misafir olurdu.

            Osmanlý döneminde bilinen ikinci Vefai derviþi meþhur Geyikli Baba’dýr. Osmanlý tarihi kaynaklarýna göre Geyikli Baba müritleriyle Bursa yakýnlarýnda yaþayan münzevi bir derviþtir. Sorulduðunda kendisini  “Baba Ilyas müridiyin ve Seyyid Ebûl Vefa tarikindeyin” diye tanýmlamaktadýr. Pek çok kaynakta Heterodoks(Gayri Sunni) derviþlere örnek olarak gösterilen Geyikli Baba’nýn raký, þarap içen birisi olduðu iddia edilmiþtir. Araþtýrmacý Yazar Hakan Yýlmaz Þehrengiz dergisinin 138. Sayýsýndaki makalesinde bu iddialarý kesin bir þekilde çürütmüþtür. Geyikli Baba’nýn Baba Ýlyas halifesi ve Seyyid Ebü’l Vefa’(ks) nýn tarikinden olduðu doðrudur ama raký-þarap müptelasý heterodoks bir derviþ olduðu iddiasý yanlýþtýr. BURSA ÞEHRENGÝZ DERGÝSÝ   KASIM – ARALIK 2022 GEYÝKLÝ BABA’NIN ÝNEGÖL’E YERLEÞMESÝ, ORHAN GÂZÎ ÝLE ÝLÝÞKÝSÝ VE HETERODOKSLUÐU YÖNÜNDEKÝ ÝDDÝALARIN KESÝN DELÝLLER IÞIÐINDA ÇÜRÜTÜLMESÝ HAKAN YILMAZ Arastýrmacý-Yazar & Yeniçað Tarihi ve Arsiv Uzmaný

Çalýþmamýzý baþýndan itibaren okuma sabrýný gösteren saygýdeðer okuyucunun anladýðý üzere konumuz sufi-vakýf iliþkisi. Bunun için kýsaca Ýslam tasavvufunun Þer’i sýnýrlar içinde olduðunu elimizden geldiðince anlatmaya çalýþtýk. Müslüman olarak düþüncemiz Asr-ý saadet ve sahabe döneminde Ýslam dininin en uygun þekliyle yaþandýðý yönündedir. Asr-ý saadet ve Tabiin döneminden itibaren Zühd, sonrasýnda ferdi tasavvuf ilerleyen süreçte ise tarikat olarak kurumsallaþan ve bilim dalýna dönüþen Ýslam tasavvufu, ilk sufilerden itibaren kitap ve sünnetin çizdiði sýnýrlar içinde yaþandý. Ýlk dönem sufiler tasavvufi düþüncenin temellerini attýlar ve kurallarýný ortaya koydular. Ýslam tasavvufunun Þer’i çizgisi hiç deðiþmedi.

Ahmed Yesevi ve Seyyid Ebü’l Vefa bölümlerini okuyanlarýn aklýna geldiðini düþündüðüm bir terimden bahsetmek istiyorum. Bahsedeceðimiz terim pek çok terim gibi ithal bir terim ve Ehl-i Sünnet cemaatinin dýþýnda olduðu düþünülen guruplar için kullanýlan (günümüzde Alevi-Bektaþi) heterodoksi terimi dinî gruplar arasýnda kendilerini kutsal metne ve din kurucusunun gösterdiði yola en uygun davranan gruplar tarafýndan azýnlýkta kalan gruplar için kullanýlmýþtýr. Baþka bir tanýma göre dinsel geleneklerde ortodoksi tarafýndan savunulan yaygýn teolojik öðretilere ve dinsel tutumlara karþý bir bakýþ açýsýný ve tutumu sahiplenmeyi ifade etmektedir. Heterodoksi din hakkýndaki yanlýþ ibadet, yanlýþ teolojik anlayýþ ve yanlýþ uygulamalara iþaret eder. https:// ansiklopedi. tubitak. gov.tr/ansiklopedi/heterodoksi Hakan Olgun

Adýndan anlaþýlacaðý üzere ortodoksi/heterodoksi kavramlarý esasen Hristiyan kültüründe ortaya çýkan bir kavramdýr. Bu kavramý kültür tarihimize sokan yazarlardan birisi Fuad Köprülü olmuþtur. Köprülü heterodoksi kavramýný oldukça normatif bir þekilde çizilmiþ din ve toplum sýnýrlarýnýn dýþýnda kalanlar için kullanýr. Köprülü’nün öðrencilerinden Azeri ve Rus asýllý Fransýz Türkolog. Prof. Melikoff’un heterodoksi tanýmý da hocasý gibidir: “ne tam olarak islam’ý özümsemeyi, ne de atalarýnýn inançlarýndan kopmayý baþarabilen sosyal topluluklarýn dini” olarak tanýmlayan Melikoff’a göre Alevilik, Sünniliðin (Ehl-i Sünnet vel’ cemaat) ya da sünnet cemaatinin dýþýnda olmayý ifade etmektedir. Fuad Köprülü’de,  Aleviliði din olarak Sünniliðin ve bu dinin merkezinde bulunduðu Türk toplumlarýnýn dýþýnda gördüðünden dolayý heterodoks olarak nitelendirir.

            Konuyla ilgili akademisyen ve araþtýrmacýlar Heterodoksi kavramýný ilk olarak Babailer isyanýnda Baba Ýlyas ve Baba Ýshak için kullanmýþlar, Babailiði gayri islami yönde devam eden fikri-tasavvufi bir hareket olarak deðerlendirmiþlerdir.  Dolayýsýyla isyanýn elebaþý Baba Ýlyas ve Baba Ýshak heterodoksinin temellerini atan kiþiler olarak görmüþlerdir. Kaynaklara göre Baba Ýlyas bir Vefai þeyhi onun adýna isyaný yöneten Baba Ýshak ise Baba Ýlyas’ýn halifesidir. Baba Ýlyas ve Baba Ýshak’ýn Vefai Türkmen þeyhleri olmasý, bazý kesimler tarafýndan isyan ve Babai hareketinin bambaþka bir yöne çekilmesine sebep olmuþtur.

            Tarihçilerin genel kabulüne göre Babai isyaný Selçuklu yönetimi tarafýndan kanlý þekilde bastýrýlýnca heterodoks derviþler yönetimin baskýsýndan kurtulmak için sýnýr bölgelerine yöneldiler. Menteþeoðlu, Aydýnoðlu ve Osmanlý beyliði gibi uç beyliklerine yerleþtiler ve Heterodoks –Gayri Ýslami- fikir ve yaþamlarýna ve propagandaya devam ettiler. Babai isyanýnýn sonucunda ortaya çýkan Babai hareketi heterodoks düþünce ve yaþamýndan taviz vermeden beylikten devletleþmeye evrilen Osmanlý’larý etkisi altýna aldý. Osmanlý da bu heterodoks derviþ ve þeyhlere olabildiðince müsamahalý davrandý. Zeki Velidi Togan daha da ileriye giderek Osmanlý sultanlarýnýn, Fatih dönemine kadar Þiiliðe empatiyle yaklaþtýklarýný iddia etmiþtir. Kuruluþ dönemine ait en önemli iddia ise Orhan Bey’in Geyikli Baba’ya raký ve þarap göndermesidir. Ýddiaya göre Geyikli Baba ve derviþleri meyhor (osmanlý döneminde içkici, ayyaþ.) idiler. Hilmi Ziya Ülken’in eksik bir belgeyle Orhan Bey ve Geyikli Baba üzerinden ortaya attýðý heterodoksi iddiasý Baba Ýlyas, Baba Ýshak, Seyyid Ebü’l Vefa ve tüm vefaileri içine alacak þekilde geniþletildi. Görünen odur ki bu iddia o günden bu güne pek çok tarihçi ve araþtýrmacýyý etkisi altýna almýþtýr. 

Akademisyen ve araþtýrmacýlarýn iddialarý 90’lý yýllardan itibaren bu yönde þekillendi. Bu çalýþmanýn yazarý uzman deðil ancak bu iddialar tam olarak gerçekle örtüþmüyor. Süleyman Uludað’a göre teknik olarak tarikat sayýlamayacak olan Vefailik hareketinin kurucusu Ebü’l Vefa menakýpnamesinden anlaþýlacaðý üzere sunni bir alim ve þeyh.

Konuyu tam olarak anlamak ve anlatabilmek için burada bazý sorular sormamýz ve cevap vermemiz gerekiyor.

1-Araþtýrmacýlar heterodoksiye delil olarak Anadolu’daki Türkmenlerin Ýslam dinini tam olarak içselleþtirmemiþ olduklarý için heterodoks bir yapýnýn ortaya çýktýðýný söylerler. Kaynaklara göre Cahiliye döneminden itibaren Türklerle Araplar arasýnda bir iliþki vardý. Türkler’in kalabalýk guruplar halinde Ýslam dinini kabul etmeleri IX ve X. Yüzyýllarda baþladý. Abdülkerim Satuk Buðra Han (Karahanlýlar) ’ýn maiyetiyle birlikte toplu olarak Müslüman olmasý (X.Yüzyýl 920,921 veya 944,945) Ýslam dininin Türkler arasýnda hýzlý yayýlmasýnda büyük etkisi oldu. Ýslam dininin Türkler arasýnda hýzlý yayýlmasýnda Ýbrahim b. Edhem, Þakik-i Belhi ve Ahmed Yesevi gibi sufiler de çok etkili olmuþlardýr. Anlatmak istediðimiz þudur: Türk boylarýnýn Müslüman olmaya baþlamalarýyla Babai isyaný arasýnda yaklaþýk 3 asýr geçmiþtir. Bu kadar zamandan sonra Anadolu’daki Türklerin Müslümanlýðý hakkýnda þüpheye düþmeli miyiz?

2- Baba Ýlyas ve Baba Ýshak Heterodoks cereyanlarý baþlatan kiþiler olarak kabul ediliyorlar. Ama þeyhleri Seyyid Ebü’l Vefa menakýbnamesine göre sunni bir alim ve sufi. Burada sormamýz gereken soru þudur: Baba Ýlyas ve Baba Ýshak gerçekten Ebü’l Vefa’nýn halifeleri midir? Yani Vefai þeyhleri midir? Yoksa Ebü’l Vefa’nýn dergahýnda bir süre bulunmuþ derviþler midir? Þeyh iseler icazetnameleri var mýdýr?  Bunun için önce tasavvuf terminolojisindeki Halifelik kurumu hakkýnda bilgi vermemiz gerekir. Kaynaklarý incelediðimiz zaman görüyoruz ki, Tasavvuf eðitimi (seyr’ü suluk) yaþanarak öðrenilen tecrübi bir eðitimdir. Þeyhe intisap eden herkes halife olamaz. Halifeliðin belli þartlarý vardýr. Halife, þeyhinin izniyle irþad yapabilecek kiþiler olup þeyhin vefatýndan sonra tarikatýn baþýna geçebilir veya kendi adýyla yeni bir yol (tarikat) kurup talipleri irþad edebilir. “ Halife üç yönden gelir. Birincide insanýn zahir ilmi olur. Tarikatýn rüknünü, adabýný öðrenir, anlar. Ona zahirden emir verirler. Sen halifesin derler, ikinci þekilde, insan sofu meþrep olur. Zikir ve ameli ile temayüz eder, çok emeði geçer, bir âlim olur. Ýlmi ile amel eder. Böylece geçen emeði ve ibadeti karþýlýðýnda ve tarikatýn rükün ve adabýný da anlamýþ olmasý kaydý ile yine zahiren hilâfet emri verilir. Üçüncüsü ise, kiþi âþýk meþrep olur. Bunun ne ilmine bakarlar, ne de ameline. Bunlarýn vazife emri ise maneviyattan, bizzat Resûlullah Efendimizden gelir.” Nakþibendilik - Dünya Çapýnda Bir Sûfý Geleneðin Sünnî Tutum ve Faal Tavrý -Itzchak Weismann-Tercüme: Ýrfan Kelkitli Litera Yayýnlarý 2015

Ýlk sufilerin hemen hemen hepsinin hadis, fýkýh ve kelam ilminde tahsil gördüklerini ve bu ilimlerde de icazetli olduklarýný biliyoruz. Halifelere irþad icazeti verildiði için müntesiplerin (mürid, ihvan, derviþ) hem þer’i hem de manevi eðitimlerini vermeleri gerekir bu yüzden kendilerinin icazetli olmalarý gerekir. Dolayýsýyla Baba Ýlyas’ýn halifelik icazetinin olmasý gerektiði gibi Baba Ýshak’ýn da böyle bir icazetinin olmasý gerekir. Ýcazet bir gelenektir. Ve tasavvufun olmazsa olmazýdýr.

4-Eðer Baba Ýlyas ve Baba Ýshak derviþ iseler bu zaten konumuz dýþýdýr. Çünkü daha önce de belirttiðimiz üzere muhib ve müntesiplerin söz ve yaþayýþlarý tasavvuf hakkýnda karar vermek için yeterli deðildir. Ýslam toplumunda aðzý laf yapan herkes bir cemaat oluþturabilir. Cemaat tarikat deðildir. Tarikatlarýn geleneði olmasýna raðmen cemaatlerde gelenek ve icazet yoktur. Eðer Baba Ýlyas ve Baba Ýshak sýradan derviþlerse hareketleri, yaþamlarý ve sözleri kendilerini baðlar. Þimdilerde olduðu gibi heterodoks bir tasavvuftan bahsedilemez. Bu kiþiler üzerinden genelleme yapýlamaz.

5-Belirttiðimiz üzere Ehl-i sünnet tasavvufunun bir geleneði vardýr: Ýntisap etmek isteyen kiþi þeyhin yanýna gelerek talebini iletir. Þeyh kabul ederse kiþinin tasavvuf eðitimi (seyr-ü süluk) baþlar. Seyr-ü Süluk’un belirli bir zamaný yoktur. Kaynaklara göre Mevlana Halid-i Baðdadi 6 ay hizmet ve 6 aylýk sohbetin ardýnda intisabýndan bir yýl bir yýl sonra irþad icazetini almýþtýr. Halifelik icazetinin ardýndan kiþi isterse þeyhinin yanýnda kalýr veya þeyhinin izin ve onayýyla baþka bir yerde irþada baþlar. En önemlisi de Ehl-i sünnet bir þeyhe ehl-i sünnet dýþý birisinin intisap edip icazet almasý imkansýzdýr. Sufiler gittikleri yerde halkýn istediði þekilde deðil Ehl-i sünnet inancýnýn gereðine göre yaþar ve konuþur.

6-Ebü’l Vefa sunni olduðuna göre halifelerinin de akaid olarak sunni olmasý gerekir. Ebü’l Vef’a (ks) nýn sunniliði kesindir.

7-Osmanlý kuruluþ döneminde heterodoks derviþlerin devlet tarafýndan himaye edildikleri þeriat dýþý yaþamlarýna göz yumulduðu anlayýþýyla özdeþleþen en önemli þahsiyet Geyikli Baba (Sultan Orhan’ýn Geyikli Baba’ya birini gönderip kim olduðunu sordurduðunda: “Baba Ýlyās mürīdiyiken, ..Seyyid Ebū’l-Vefā ṭarīḳýndenin" cevâbýný vermiþ, Aþýkpaþazade) ve Orhan Gazi arasýnda geçen bir olay hem Geyikli Baba’nýn hem de tüm vefailerin heterodoksluðuna delil kabul edilmiþ ve bu yanlýþ algý yýllarca devam etmiþtir. Konuyla ilgili olarak Þehringiz dergisininde Hakan Yýlmaz’ýn makalesinin okunmasýný tavsiye ederiz.ÞEHRENGÝZ DERGÝSÝ   KASIM – ARALIK 2022 GEYÝKLÝ BABA’NIN ÝNEGÖL’E YERLEÞMESÝ, ORHAN GÂZÎ ÝLE ÝLÝÞKÝSÝ VE HETERODOKSLUÐU YÖNÜNDEKÝ ÝDDÝALARIN KESÝN DELÝLLER IÞIÐINDA ÇÜRÜTÜLMESÝ HAKAN YILMAZ Araþtýrmacý-Yazar & Yeniçað Tarihi ve Arþiv Uzmaný

Ümmet-i Muhammed arasýndaki ilk ciddi ayrýþma Peygamberimizin (sav) vefatýndan yaklaþýk otuz yýl sonra yaþandý. Kýsa bir iç savaþýn ardýndan Ýslam toplumu Sünniler ve Þiiler olmak üzere iki gruba ayrýldý. Sunniler toplumun gerçek liderlerinin meþru olduðunu kabul etti. Þiiler ise Hz. Ali (kv) dýþýnda hiçbir lideri kabul etmedi, bunun yerine ilahi olarak atanmýþ bir liderin yeniden ortaya çýkmasýný ve yeryüzünde adaleti saðlamasýný bekledi. Üçüncü grup ise Hâricîlerdir. (Þehristânî’ye göre hâricî, ümmetin ittifak ettiði meþrû bir halifeye baþ kaldýran herhangi bir kimsedir, Sýffîn Savaþý’nda ortaya çýkan hakem meselesinde, Havâric, hakem tayinini (tahkîm) kabul etmesinden dolayý Ali b. Ebû Tâlib’den ayrýlanlarýn meydana getirdiði bir fýrkadýr.)  https://www.encyclopedia.com/

Bu ayrýþmayla ortaya çýkan Sünni ve ÞÝÝ toplum esasta birbirlerini Ýslam dýþý olmakla suçlamadýklarý gibi aralarýnda Akaid ve fýkhi konularda farklýlýk yoktur. Ancak ülkemizde tarihlerini ÞÝA ile baþlatan ama Ýslamilik konusunda onlardan ayrýlan ve kendilerini Alevi olarak tanýmlayan bir gurup var. (Alevilik kelime olarak Ali yandaþý, Ali’ye baðlý, Ali’yi diðer üç halifeden üstün tutan bütün tarikatlarýn ve mezheplerin genel adý olarak tarif edilmiþ se de, Anadolu da Bektaþilik, Babailik, Kýzýlbaþlýk, Hurufilik, Tahtacilar vb. gibi tarikat ve guruplarýn da son iki yüzyýldýr bu isim altýnda kategorize edildiði bilinmektedir.)

Yukarýdaki ifadeler Kanada Alevi Kültür Merkezi’nin web sayfasýnda yayýnlanan bir makaleye ait. (BÝR BAKIÞLA ANADOLU ALEVÝLÝÐÝ – S. Ali ARLIER) Makalenin bizim için önemi elbette ki hem kültür merkezinin resmi görüþü olarak yayýnlanmasý hem de tüm alevileri temsil eder tarzda yazýlmýþ olmasýdýr. Yine ayný makalede ki aþaðýdaki ifadeler Alevilerin Ýslam dinine bakýþ açýsýný göstermesi açýsýndan önemli ifadeler. (Ancak bir kýsmýný saymaya çalýþtýðým Ýslam dininin bu temel kural ve ritüelleri-Kýble’ye dönülerek kýlýnan namaz, Mekke’ye gidip tavaf etmek, hac, Ramazan’da otuz gün oruç, camide ibadetin gerekliliði, birden fazla kadýn ile evlenmenin erkekler için hak olmasý, hülle, kadýnlarýn tesettüre girmesi ve kadýnlarýn mirastan yarým pay almasý, gerektiðinde baþkalarýný da Müslüman yapmak için savaþmak (cihat)- Anadolu coðrafyasý dýþýndaki Aleviler (Suriye, Iran, Pakistan, Yemen, Irak, Mýsýr ve baþka Ýslam ülkelerinde de deðiþik isimler altýnda Hz. Ali yandaþlarýnýn varlýðý bilinmektedir) tarafýndan da kabul edilmektedir.)

Yine ayný sitede yayýnlanan baþka bir makale de (Erdoðan Aydýn – Alevilik ile Ýslamiyet iliþkisi) Erdoðan Aydýn DÝA’deki makalede-kitabýn en mükemmel þerhini ortaya koyan Ýbn Ebü’l-Hadîd ile eski ve yeni bütün Þîa âlimleri sözlerin Hz. Ali’ye ait olduðunu kabul ettikleri belirtilen Nehcül Belaga isimli eserde Hz. Ali (kv) ye isnad edilen sözleri kabul etmemektedir: “Biatten dönenlerle savaþtým, gerçekten sapanlarla mücadele ettim, dinden çýkanlarý kahrettim”“ benim sözlerimi duyduklarý halde itaat etmeyip isyan edenlere, öleceðim güne kadar yürür de yürürüm, vurur da vururum” “Savaþ (cihat), Ýslam’ýn en yüce rüknüdür” “kadýnlarýn kaygýlarý dertleri, dünya ziynetiyle bezenmek, dünyada bozgunculuk etmektir” “ Sakýn kadýnlarla danýþma, onlarýn reyleri zayýftýr, azimleri gevþek”tir “Namaz her temiz kiþinin Tanrý’ya yaklaþmasýdýr. Hac, her zayýfýn savaþýdýr. Her þeyin zekatý vardýr, bedenin zekatý da oruçtur. Kadýnýn savaþý ise, kocasýyla iyi geçinmesidir” “Namazý vaktinde kýldýr… Bil ki yaptýðýn yapacaðýn her þey namaza baðlýdýr” Allah “hürmeti vacip olan evini (Kabe’yi) ziyaret edip haccetmenizi size farz kýldý, o evi halka kýble kýldý” Devamla, “Noksan sýfatlardan münezzeh olan Allah’a yönelenlerin yapýþtýklarý en büyük vesile, Ona ve Resulüne inanmak ve yolunda savaþmaktýr. Savaþ (cihad) Ýslamýn en yüce rüknüdür. … Ve namaz kýlmaktýr, çünkü bu dinin esasýdýr. Ve zekat vermektir, çünkü bu gerekli bir farzdýr. Ve Ramazan ayýnýn orucuna tatmaktýr, bu da azaptan bir kalkandýr. Ve Kabe’yi ziyaret etmektir, hacdýr, umredir; bunlar da yoksulluðu giderir” ” Peygamberin sünnetine uyun.” Yine “Kur’an’ýn ipine sarýl, onu kendine öðütçü bil, tam helalini helal taný, haramýný haram” kýl diyen Ali, taraftarlarýna, “Allah’ýn kitabýný öðrenmeni, tevilini (hayata uyarlamasýný) bilmeni, Ýslam þeriatýný ve hükümlerini, helalýný ve haramýný iyice anlamaný vasiyet ediyorum” der. “Allah’ýn farzlarýný yerine getirmeyi” emreder.

         Bu çalýþmanýn konusu Aleviliðin Ýslamiliði deðildir. Ýsteyen istediði gibi inanmakta ve yaþamakta hürdür. Bizim mantýðýmýzý zorlayan Alevilerin sunnilikleri konusunda þüphe bulunmayan Ahmed Yesevi (ks) ve Ebü’l Vefa (ks)’ ya istinaden Yesevi ve Vefai derviþlerini ve tarikatlarýný kendilerine mal etmeye çalýþmalarýdýr.   

TARÝHTE VE GÜNÜMÜZDE BÝLECÝK VE ÇEVRESÝ SEMPOZYUMU 20-21 Kasým 2015 2017 Bilecik ieyh Edebali Üniversitesi Yayýnlarý Mustafa BAÞ Doç. Dr. Bilecik ieyh Edebali Üniversitesi Ýslami Ýlimler Fak. Felsefe ve Din Bilimleri Bölüm Bþk.

Türk Edebiatýnda Ýlk Mutsavvýflar M.Fuad Köprülü

Ýnceleme Araþtýrma Dizisi Yayýn No: 23 Baský Tarihi: Nisan 2015 Ahmet Yesevi Üniversitesi Mütevelli Heyet Baþkanlýðý Editör Prof. Dr. Necdet Tosun

T.C. MARMARA ÜNÝVERSÝTESÝ SOSYAL BÝLÝMLER ENSTÝTÜSÜ TEMEL ÝSLAM BÝLÝMLER ANABÝLÝM DALI TASAVVUF BÝLÝM DALI TÂCÜ’L-ÂRÝFÎN EBÜ’L-VEFÂ’NIN MENÂKIBI Yüksek Lisans Tezi AYÞENUR ÖZKUL Ýstanbul, 2008

BURSA ÞEHRENGÝZ DERGÝSÝ   KASIM – ARALIK 2022 GEYÝKLÝ BABA’NIN ÝNEGÖL’E YERLEÞMESÝ, ORHAN GÂZÎ ÝLE ÝLÝÞKÝSÝ VE HETERODOKSLUÐU YÖNÜNDEKÝ ÝDDÝALARIN KESÝN DELÝLLER IÞIÐINDA ÇÜRÜTÜLMESÝ HAKAN YILMAZ Arastýrmacý-Yazar & Yeniçað Tarihi ve Arsiv Uzmaný

https://www.encyclopedia.com/

https://kanadaalevi.com/bir-bakisla-anadolu-aleviligi-s-ali-arlier/

https://kanadaalevi.com/erdogan-aydin-alevilik-ile-islamiyet-iliskisi/

DÝA NEHCÜL BELAGA ÝSMAÝL DURMUÞ