Online Üye
Online Ziyaretçi
YAZIM, KÜLTÜR; YAZIN, SANATTIR 1
Bir metni okunabilir kılan sözcüklerin doğru olarak kullanılması ve
dil bilgisi kurallarına uyulmuş olması; yani edebiyat yapılmasıdır.
Not: Dil bilgisi, Büyük Larousse dahil birçok kaynakta bitişik yazılı.
TDK’nun Büyük Türkçe sözlüğünde ayrı yazılı. Türkçe Büyük sözlüğe uyuldu.
Dil bilgisi kaynaklı bu yazıyı kendim için hazırlamıştım. İlk başlarda üç-dört sayfa idi. Zamanla on iki sayfaya ulaştı. Küçük bir kitapçık halinde hep masamda durur. Bir noktalama işareti ya da bağlaçta öyle mi değil mi diye kararsızlık çektiğimde hemen açıp bakarım. Ara sıra baştan sona okurum. Yararını öyle bir gördüm ki…En başta, kendime bir özgüven geldi. Yazılarımın daha bir okunur olduğu inancına ulaştım.
Engin bir gönül coşkusuyla edebi yazı yazan kalemlerle bu bilgileri paylaşmak istedim. Lütfen, siz de çevrenize duyurun ki, yazım kültürü yozlaşmasın. Yazın sanatı örselenmesin. Dört bölümlük bu bilgi kaynağını yazıcınızdan çıkarın. Devamlı gözünüzün önünde dursun. Çünkü, insanoğlu unutkandır. Hatta, eğitim-öğretim gören çocuklarınıza, yakınlarınıza devamlı okuyacakları bir ders aracı olduğunu aşılayın. Ayrıca, yanlış bulduğunuz ne varsa bana bildirin ki araştırayım ve doğrusu o şekilde ise değiştireyim ve doğrusunu öğrenmiş olayım.
Lütfen başlığa bakın. Noktalı virgülün nerede kullanılması gerektiğinin en uygun örneklerinden birisini göreceksiniz. Virgül ve noktalı virgül kullanıldığına göre neden sona nokta koymadınız diyebilirsiniz. Başlıklarda, yukarıda olduğu gibi gerekmedikçe noktalama işaretleri kullanılmaz.
Yazım, sözcüklerin nasıl yazılacağını belirleyen kurallar ve kullanımlar bütünüdür. Ve bir kültürdür. Çünkü; duygu, düşünce, düşsellik ve olayları bünyesinde toplayan yazın, ancak doğru bir yazımla toplumun anlayabileceği şekle girer.
Yazın, bir sanattır. Duygu, düşünce, düşsellik ve olayları, yazımla bütünleştirilen edebi değerdir. Kurgu, olayların örgüsü, düşünce deryası ve duygular olağanüstü güzel olsa bile, yazım aksaksa o eserin sanatsal bir değeri yoktur. Yazım çok nefis; yazın kurgusu kötü, olayların örgüsü berbat ise o eserin de sanatsal bir değeri olamaz. O nedenle, yazım ve yazın bir bütün olarak ele alınmalıdır.
Yazdıklarımda öz katkım az. Birçok kaynaktan -Türk Dil Kurumu öncelikli- derlediklerimi kendi anlatım tarzımla ve deneyimlerimden edindiğim hatalardan yola çıkarak açıklamalarda bulundum. Yazdıklarım sadece; roman, öykü, şiir, anı, makale gibi edebi konulara özgüdür.
BÜYÜK HARF KULLANIMI
Harf: Dildeki bir sesi, tek başına ya da başkalarıyla birleşerek yazıyla gösteren işarettir.
Büyük harf kullanılan yerler.
1) Cümle, büyük harfle başlar.
Uyarı:
*Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle
başlar ve sonlarına uygun noktalama işareti konur.
Atatürk, “Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur!”
diyor.
Ancak, iki çizgi arasındaki açıklama cümleleri büyük harfle başlamaz.
Bir zamanlar -bu zamanlar çok da uzak değildir, bundan on, on iki yıl önce-
Türk saltanatının maddi sınırları uçsuz bucaksız denilecek kadar…
Y.K.Karaosmanoğlu
2) İki nokta sonrası gelen cümle büyük harfle başlar.
Menfaat sandalyeye benzer:Başında taşırsan seni küçültür ayağının altına
alırsan seni yükseltir. Cenap Şahabettin
Uyarı:
*Rakamla başlayan cümlelerde rakam sonrası sözcük küçük harfle başlar.
1999 yılındaki deprem…
3) Dizeler genellikle büyük harfle başlar.
Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak,
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. M.Akif Ersoy
4) Özel adlar büyük harfle başlar.
a) Kişilerin adlarıyla soyadları büyük harfle başlar. Mustafa Kemal Atatürk
b) Takma adlar büyük harfle başlar. Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman)
Demirtaş (Ziya Gökalp) Deli Ozan (Faruk Nafiz Çamlıbel)
c) Kişi adlarından önce ve sonra gelen saygı sözleri büyük harfle başlar.
Uyarı:
*Akrabalık bildiren kelimeler büyük harfle başlamaz.
Tülay abla, Ayşe teyze, Emin amca, Bekir enişte.
d) Bazı tarihi ve efsanevi şahsiyetlerde akrabalık bildiren kelime sonda
olduğu halde unvan değeri kazandığı ve özel ada dahil olduğu için
büyük harfle yazılır.
Nene Hatun, Gül Baba, Susuz Dede, Gülsüm Bacı, Sultan Ana.
Uyarı:
Ali, efe geçinir ama aslında o, korkağın tekidir.
5) Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.
29 Ekim 1923, 29 Mayıs 1453 Salı günü. 19 Ağustos depremi…
1919 senesi Mayısının 19’uncu günü Samsun’a çıktım. (Atatürk)
Uyarı:
*Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları küçük harfle başlar.
Okullar, eylülün ikinci haftasında başlıyor. Toplantılar, ayın son
perşembe günü yapılıyor.
6) Hitap sözcükleri büyük harfle başlar.
Sayın Bakan, Sevgili Kardeşim, Aziz Dostum, Değerli Arkadaşım.
7) Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.
Sarıkız, Karabaş, Pamuk, Minnoş.
8) Millet, boy ve oymak adlarının başına büyük harf konur.
Türk, Alman, Arap, Japon, Oğuz, Kazak, Çerkez, Tatar, Karakeçili,
9) Dil ve lehçe adları büyük harfle başlar.
Türkçe, Almanca, İngilizce, Arapça,Kazakça, Özbekçe, Abazaca.
10) Devlet adları büyük harfle başlar.
Türkiye Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri, Suudi Arabistan.
11) Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözler büyük
harfle başlar.
Müslüman, Müslümanlık,Hıristiyan, Musevilik, Budizm, Hanefilik,
Maliki, Protestanlık, Katolik.
12) Dinsel ve mitolojiyle ilgili adlar ve kutsal kitaplar büyük harfle başlar.
Allah, Kuran, Tanrı, Cebrail, Zeus, Kibela, İncil, Tevrat, Zebur.
Uyarı:
Eski Yunan tanrıları…Kabul gören dini terimler: Cennet,cehennem,
sırat köprüsü, peygamber, melek.
13) Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.
Dünya, Merkür,Venüs, Neptün, Halley, Güneş, Ay.
Uyarı:
*Güneş, dünya ve ay sözcükleri gezegen anlamında kullanılmıyorsa küçük harfle başlar.
14) Yer adları büyük harfle başlar.
Ağrı Dağı, Van Gölü, Ege Denizi, Fırat Nehri, Çanakkale Boğazı, Zigana
Geçidi, Susurluk Çayı.Topkapı Sarayı, Süleymaniye Camisi,Galata Köprüsü,
Sancaktar Anıtı, Zafer Abidesi, Çankaya Köşkü.
Uyarı:
*İl, ilçe ve köy tamlamaları küçük harfle başlar.
Ankara ili, Bandırma ilçesi, Avşar köyü.
Kızılay Derneği, Bakanlar Kurulu, Türk Dil Kurumu.Hacettepe Üniversitesi.
16) Yasa, tüzük, yönetmeliklerin her sözcüğü büyük harfle başlar.
Medeni Kanun, Borçlar Hukuku, Atatürk Uluslararası Barış Ödülü Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği.
Uyarı:
*M ve n maddelerinde belli bir kurum veya yasal düzenlemeler
kastedilmediğinde büyük harf kullanılmaz.
Tercihlerim daha çok hukuk fakülteleri olacak.
17) Milli ve dini bayramlarla, bayram niteliğindeki günleri bildiren sözcükler
büyük harfle başlar.
29 Ekim Cumhuriyet Bayramı, Ramazan Bayramı, Nevruz Bayramı,
Anneler Günü, Hıdırellez.
18) Kurultay, bilgi şöleni, açık oturum gibi toplantıların her sözcüğü büyük
harfle başlar.
V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Manas Bilgi Şöleni.
19) Tarihi olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.
Kurtuluş Savaşı, Milli Mücadele, Cilalı Taş Devri, Tanzimat Dönemi.
Uyarı:
*Tarihi dönem bildirmeyip, tür ya da tarz bildiren terimler küçük
harfle yazılır.
Divan edebiyatı, Türk sanat müziği, Türk halk müziği, halk edebiyatı.
20) Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin her sözcüğü büyük harfle başlar.
Nutuk, Sinekli Bakkal, Safahat, Resmi Gazete, Milliyet, Yeni Asır,
Saraydan Kız Kaçırma, Onuncu Yıl Marşı.
Uyarı:
*Özel ada dahil olmayan gazete, dergi, tablo ve sözler büyük harfle
başlamaz.
Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu.
21) Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar.
Türklük, Türkleşmek, Türkçülük, Türkçe, Türkolog, Avrupalı, Konyalı.
Uyarı:
Özel ad, kendi anlamı dışında başka bir anlamda yazılırsa
büyük harf kullanılmaz.
acem (Türk müziğinde bir perde), hicaz (Türk müziğinde bir makam)
allahlık (saf, zararsız kişi) donkişotluk (gereksiz yere kahramanlık)
22) Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan birleşik kelimelerde özel adlar
büyük harfle başlar.
Antep fıstığı, Brüksel lahanası, Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı.
Van kedisi, Maraş dondurması.