10  Kasým 1938 de  hayata  gözlerini  yuman  Mustafa  Kemal  Atatürk,  bilindiði  üzere  21  kasým  1938 de  Ankara  Etnoðrafya  Müzesindeki  geçici  kabrine  nakledilmiþti.

21  Kasým  1938  den  sonra  da  Atatürk  için  bir anýt  mezar  yaptýrýlmasý  çok  söz  konusu  edilse  de öncelikle  bu   anýt-kabirin  nereye  yapýlacaðý  konusu  yaklaþýk  üç  yýllýk  bir  zaman  almýþ  ve  sonunda  Aydýn  Milletvekili  Mithat  Aydýn’ýn  önerisi  ve  Atatürk’ün  de  saðlýðýnda  ‘’  Burasý  ne  güzel  bir  anýt  mezar  olur’’  dediði  þimdiki  adýyla  Anýttepe,  o  zamanki  adýyla  Rasattepe,  anýt- kabir  yapýmý  için  uygun  yer  olarak  tespit  edilmiþti.

Anýtkabir yerinin seçilmesinden sonra sýra, bu yapýnýn özelliklerinin tespitine ve proje yarýþmasýnýn açýlmasýna gelmiþi. Baþbakanlýkta, Baþbakanlýk Müsteþarýnýn baþkanlýðýnda kurulan komisyon, bu konuda ilk çalýþmalarýný bitirdi ve Anýtkabir genel niteliklerini tespit ederek bir bildiri hâlinde yayýnladý.

"Büyük Türk Ulusunun kalbinde yaþayan büyük adamýn eserlerini ebediyete mal edecek olan Anýtkabir, aþaðýdaki esaslara göre hazýrlanmalýdýr:

1.Anýtkabir, bir ziyaretgâh (ziyaret yeri) olacaktýr. Bu ziyaretgâha, büyük bir giriþ bölümünden girilecek; ziyaretgâh, binlerce Türk'ün, Ata'sý önünde eðilerek saygýlarýný sunmasýna ve baðlýlýðýný bildirerek geçmesine elveriþli olacaktýr.
2.Bu anýt, Büyük Ata'nýn, asker Mustafa Kemal, devlet baþkaný Gazi Mustafa Kemal, büyük politika ve bilim adamý, büyük düþünür ve nihayet yaratýcý büyük dehanýn vasýflarýnýn, güç ve yeteneklerinin bir timsali (sembolü) olacaktýr ve onun kiþiliði ile oranlý bulunacaktýr.
3.Anýtkabir'in yakýndan görüldüðü kadar, uzaktan da görülmesi gerekir. Bu bakýmdan, ulu bir siluet saðlanmalýdýr.
4.Atatürk'ün adý ve kiþiliði altýnda Türk ulusu sembolize edilmiþtir. Türk ulusuna saygýlarýný göstermek isteyenler, Büyük Ata'nýn katafalký önünde eðilerek bu isteklerini yerine getireceklerdir.
5.Anýtkabir'in bir þeref bölümü bulunacaktýr.
6.Anýtkabir'de bir Atatürk Müzesi olacaktýr.
7.Anýtkabir'de bir Þeref Holü yapýlacaktýr. Atatürk'ün lahti buraya konulacaðý için Þeref Holü, bu anýtýn ruhu ve en önemli bölümü olacaktýr. Þeref Holü, baþta, büyük Ata'nýn yarattýðý Türk Ulusu olduðu hâlde, ulusumuza saygýlarýný sunacak yabancý devlet kurumlarýnýn, Ata'nýn lahtine yönelecekleri büyük bir salon olacaktýr. Bu holde saðlanacak azamet (ululuk) ve güçlülük tesirleri, yarýþmacýlara býrakýlmýþtýr. Bundan ötürü holün biçimi, boyutu ve yüksekliði için hiçbir ölçü verilmemiþtir.
8.Büyük Atatürk'ün lahdinin yeri, Þeref Holü'nün ruhunu teþkil etmektedir. Ancak, lahdin konulacaðý yeri de yarýþmacýlar seçeceklerdir.
9.Bunlardan baþka, Anýtkabir'I ziyaret edecek büyüklerimizin ve yabancý devlet kurumlarýnýn duygu ve düþüncelerini yazacaklarý bir altýn kitap bulundurulacaktýr.
10.Atatürk'ün Müzesi, Ata'nýn hayatýnýn türlü devirlerine ait fotoðraflarý ile kýyafetlerini ve el yazýlarý, imzalarý, bazý eþyalarý ile okuduklarý, inceledikleri kitaplarýn sergilenmesine elveriþli olacaktýr.

Anýtkabir Komisyonu'nca hazýrlanan bu açýklama, yapýlacak anýt hakkýnda genel bir fikir veriyordu. Fakat ayrýntýlara girmiyordu. Bununla birlikte, yapýlacak iþ konusuna iyi ýþýk tutuyordu. Hele yarýþmaya gerecek olan sanatçýlarýn birçok yönlerden serbestçe çalýþmalarýna imkân verilmesi, ortaya konulacak anýt projelerinin baþarýlý olacaðýnýn ilk þartlarýndan biri olarak deðerlendirilmiþ, memnunlukla karþýlanmýþtý.

Baþbakanlýkta kurulan komisyonun ortaya koyduðu ilkeler, Anýtkabir proje yarýþmasý þartnamesinin temeli oldu. Bu ilkelere göre bir þartname hazýrlanarak hükümetçe bir kaç dilde ilan edildi. Bu konuda alýnan Bakanlar kurulu Kararý'na göre, Atatürk Anýtkabir projesi yarýþmasýna, yalnýz Batýlý (Avrupalý) mimarlar girebileceklerdi. Türk mimarlarý yarýþmanýn dýþýnda býrakýldýlar.

Hükümetin kararý, basýnda ve aydýnlar arasýnda sert tepkilerle karþýlandý. Böyle bir kararýn alýnmasýnda, o zamanlar ülkemizde çalýþan yabancý, ünlü birkaç mimarýn tesirli olduðu söyleniyordu. Türk aydýnlarýnýn "Yapýlacak anýtýn en büyük özelliði bizim olmasýdýr. Böyle millî bir konuyu iþlemekten Türk sanatçýlarýný mahrum etmek haksýzlýktýr!" yolu tenkitler karþýsýnda hükümet, ilk kararýndan döndü. Atatürk Anýtkabir'i için uluslararasý bir yarýþma açtý.

1 Mart  1941 de  açýlan ve  süresi  önce  sekiz  ay  olarak  belirtildiði  halde  üç  ay  daha  uzatýlan  yarýþmaya Türkiye, Almanya, Ýtalya, Avusturya, Ýsviçre, Fransa ve Çekoslovakya'dan toplam 49 proje katýldý.29  yabancý,  20  Türk  projesi içinde    2 Projede isim ve imza olmadýðýndan deðerlendirmeye  bile  alýnmadan  elendi. 

Deðerlendirme ise 19 kiþilik yerli ve yabancýlardan oluþan tarafsýz bir jüride o zamanlar Avrupa'nýn ünlü sanatçýlarýndan olan Alman Prof. P. Bonatz, Ýsviçreli Prof. Ývan Tenghom ve Macar Prof. Karoly Wickinger ile ünlü Türk sanatçýlarý Prof. Arif Hikmet Holtay, Bayýndýrlýk Bakanlýðý Yapý ve Ýmar Ýþleri Reisi Yüksek Mimar Muammer Çavuþoðlu ve Ankara Ýmar Müdürü Yüksek Mimar Muhlis Sertel vardý.

Ýlk etapta 17 proje Anýtkabir için belirlenen kriterlere uymadýðý için yarýþmadan elendi, kalan 30 proje deðerlendirmeye alýndý. Ýkinci elemede de 19 Proje elendi. Kalan on bir proje den üçü mükafata, beþi ise takdire layýk görüldü: Bunlardan biri ünlü Tannenberg Anýtý'ný yapan Alman Prof. Johannes Kruger'in, biri italyan Prof. Arnoldo Foschini'nin, biri de Ýstanbul Mimarlýk Fakültesi Profesörü Emin Onat ile Doçent Orhan Arda'nýn eserleriydi.

Yani  komisyon  bu  üç  eserin  üçünü  de  birbirinden  üstün  görmüyordu.  Sonuçta 18  Kasým 1943  tarihinde Türk  mimarlar  Orhan  Arda  ve Emin  Onat’ýn  projesinin  ( bazý  deðiþiklikler  yapýlarak )  Anýtkabir  olarak  uygulanmasýna  karar  verildi. Bu  kararýn  gerekçesi  ise  þöyle  belirtildi: : "Yarýþmayý kazanan üç proje birçok yönlerden ayný deðerdedir. Fakat bunlar içinde, iki Türk'ün yaptýðý eser bu millî konuyu daha baþarýlý olarak ifade etmiþtir. Bundan baþka, jüri raporunda belirtildiði gibi, bu projenin araziye uygunluðu öteki projelerden çok üstündür."

Anýtkabir’in  temel  atma  töreni  Atatürk’ün  ölümünden  altý  sene  sonra  9 Ekim 1944 de gerçekleþti ve  bitirilmesi  de  dokuz  sene  sürdü. 1  Eylül  1953 Tarihinde  Anýtkabir  yapýmý  tamamlanmýþtý. Yine  bilindiði  gibi  Atatürk’ün  naaþý  10  Kasým 1953 Tarihinde  Anýtkabir’de  ebedi  istirahatgahýnda  tekrar  topraða  verilmiþti.

Eðer  zamanýn  hükumeti  en  baþta  vermiþ  olduðu  karardan  dönmeseydi.  Yani  Anýtkabirin  yapýmý için  açýlan  proje  yarýþmasýna  sadece  yabacý  mimarlar  katýlmýþ  olsalardý  nasýl  bir  Anýtkabirimiz  olacaktý ?  Büyük  ihtimalle  4 ve  5.  Resimlerdeki (Johannes  Kruger’in projesi)  ya  da  6.  Resimdeki  (Arnoldo Foschini'nin Projesi )  gibi..

RESÝMLER

1-2-3 - Orhan  Arda  ve  Emin  Onat’ýn  Anýtkabir  projesi  ve  Anýtkabir’in  bu  günkü  hali.
4-5 -  Johannes  Kruger’in Anýtkabir projesi
6- Arnoldo Foschini'nin  Anýtkabir Projesi
7- 8-  H.Kemali  Söylemezoðlu-  Kemal  Ahmet  Aru  ve Recai  Akçay’ýn  Anýtkabir  Projesi
9- A. Handan  ve  Feridun  Akkozan’ýn  Anýtkabir  Projesi
10-11-  Giovanni  Muzio’nun  Anýtkabir  Projesi
12- Guiseppe  Vaccaro ve Gino  Franzin’in  Anýtkabir  Projesi.