6.  Yüzyýl  Pers  hükümdarlarýndan  biri (  Herhalde  cömertliði    ve  adaleti  ile  Hz.  Peygamberin  bile  övgüsüne  mazhar  olmuþ  olan  Nuþirevan  olsa  gerek )  bir  ustadan (  Ki  onun  adýnýn  da  Sissa  Ýbi  Dahi  olduðu  söylenir.)  bir  satranç  takýmý  yapmasýný  ister.  Sissa  Ýbni  Dahi  gerçekten  de  dahi  bir  insandýr.  Bu  satranç  takýmýný  yapar  ve  hükümdara  sunar.  Hükümdar  çok  beðenir  ve  ‘’  Dile  benden  ne  dilersen ‘’  der.  O  da  ‘’  Fazla  bir  þey  dilemiyorum.  Sizden  þu  satranç  tahtasýnýn ilk  karesine  bir  buðday,  sonraki  karelere  de  bir  öncekinin  iki  katý  buðday  koymanýzý  ve  bana  vermenizi  istiyorum’’  der.

Hükümdar  karþýsýndaki  bu  ustanýn  alçak gönüllülüðü(!)  karþýsýnda  þaþýrýr  ve  vezirine  ‘’  Ýsteðini  yerine  getirin’’  der.

Baþlarlar  Sissa  Ýbni  Dahi’ye   buðdaylarý  vermeye.  Hatta dalgalarýný  geçmektedirler  bu  usta  ile.  Çünkü  onuncu  karede  verdikleri  buðday  512  adettir  ki  bu bir  avuç  bile  deðildir.

15.  Karede  16.394  adet  buðday tanesi  vermeleri  gerekiyor.  Tarým  uzmanlarý 1000  buðday  tanesinin  30  gr  geldiðini  tespit  ettiklerine  göre  demek  ki  15.  Karede  Sisa  Ýbni  Dahi’ye  verilecek  buðdayýn  miktarý  16294 :1000= 16,294 -----  16,294  x  30=  488.82  gram.  Yani  yaklaþýk  yarým  kilo

16.  Karede yuvarlak  olarak bir  kilo  oluyor  buðday.

25.  Karede  verilecek  buðday  512  Kiloya  çýktýðýnda  vezir  hâla  iþin  vahametinin  farkýnda  deðil…

30. Karede   Sissa  Ýbni  Dahi’ye  verilecek  buðday miktarý  16.384  Kilo  Yani  16  tonu  geçmiþ  vaziyette…

40.  Karede  miktar  16.777.216  kiloya  çýkýyor.  Yani  küsüratý  atacak  olursak  16.777  ton  buðday  oluyor.

Daha  önce  de  küsüratý  atmýþtýk  ama  önemli  deðil…Devam  edelim.  Ama  bu  sefer  ton  olarak  tabii  ki…

50.  Kareye  gelindiðinde  verilmesi  gereken  buðday  17.179.648  Ton..Yazýyla:  on yedi  milyon yüz  yetmiþ  dokuz  bin altý  yüz  kýrk  sekiz  ton.

Haydi  bir  yuvarlama  yapýp  küsuratý  yine  atalým  ve  50.  Karede  17  milyon  ton  diyelim.

64.  Kareye geldiðimizde  en  yuvarlanmýþ  haliyle  Sisa  Ýbni Dahiye  verilecek buðdayýn  miktarý:  168.528.000.000  Ton.  ( Yüz  altmýþ  sekiz  milyar beþ  yüz yirmi  sekiz  milyon  ton )

Bu  miktarý  da  hesaplamýþlar:  Bu  günkü  ölçülerle  dünyamýzýn  1500  yýllýk  buðday  üretiminin  Sisa  Ýbni  Dahi’ye  verilmesi  gerekiyormuþ.

Dünyanýn  en  adil  hükümdarlarýndan  biri  olan  Nuþirevan  (  Tabii  ki  hikayeye  göre  tahminen  Nuþirevan  diyorum.)  bu  kadar  buðdayý  veremeyeceðine  göre  ama  verdiði  sözü  de  mutlaka  yerine  getiren  bir  hükümdar  olduðuna  göre  bu  sorunu  nasýl  halletti  hiç  bilemiyorum.

Ancak..Bu   matematik  hesabý  bizlere  ‘’Damlaya  damlaya  göl  olur’’  Atasözünün  ne  kadar  doðru  ve  haklý  bir  söz  olduðunu  kanýtlamýþtýr.

****************

Efendim,  geçen günkü  yazýmda  Cübbeli Ahmet  Hoca’ya  bir  iki  taþ  savurduysam  da  hemen  bir  noktanýn  altýný  çizeyim  bizim  hoca  açýklamamýþ  ama  Ýslamýn  en  büyük  düþmanlarýndan  biri  olan  Ebu  Cehil  müthiþ  bir  satranç  ustasýymýþ. Hatta  satranç  tahtasýna  hiç  bakmadan  sadece  rakibinin  hangi  taþý  hangi  kareye  sürdüðünü  söylemesiyle  bir  baþkasýna  ‘’ benim  filanca  taþýmý  filanca  kareye  sür’’  Diyerek  satranç  oynayýp  rakiplerini  yenermiþ. Yani  çok  akýllý  bir  insanmýþ  ama nefsi  aklýnýn  önünde giden  bir  insanmýþ.  Neticede  Ebu  Cehilin  çok  oynadýðý  bu oyunun  Müslümanlar  tarafýndan  oynanmasýný  sakýncalý  görülmüþ  olabilir  diye  bir þeyler  de  söylenebilir  ama  tabii  ki  geçersiz.  Ne  yani  Ebu Cehil  yemek  yerdi  diye  biz  yemeyecek  miyiz?

******************

Evet..Þimdi de  gelelim  Napolyon  Bonapart’a ,  Benjamin  Frankin’e  ve  daha  nicesine   þah- mat çeken  Türk’e

Ancak  ona  geçmeden  önce  bir  hususun  da  altýný  çizelim.

Satrancýn  Avrupa’ya  yayýlmasý  ve  özellikle  aristokratlar  arasýnda  oynanan  bir  oyun  haline  gelmesi Türkler  ve  diðer  Müslümanlar  ile  yakýn  doðu  ve  hatta uzak doðulular  sayesinde  olmuþtur  ve  iþin  ilginç  tarafý  Avrupa’da  kilise  tarafýndan hiç  hoþ  karþýlanmamýþ,  zaman  zaman  yasaklar  getirilmiþtir  bu  oyuna.

Bir  diðer  konu  mesela  Rusya’da  bu  oyun  hâla  ‘’Þah-mat’’  adýyla  anýlýrmýþ.  Öte  taraftan  Avrupa’da  da son  hamleye  ‘’Check- mate’’  deniliyormuþ.

Bizim  ‘’Vezir’’  Amerika’da  ‘’Queen’’ imiþ  yani  kraliçe… Bir  baþka  ilginç  olan  nokta  ise  bir  yerde  ‘’Krala  ölüm’’  anlamýna  gelen  ‘’Þah-  Mat’’ýn  krallar  tarafýndan  bu  kadar  benimsenmesidir.

**********************

1769  yýlýnda  Avusturya  Ýmparatoriteçesi  Maria  Tereza’nýn  hizmetinde  çalýþan  bir  bilim  adamý   olan Wolfrang  von  Kempelen,   bildiðimiz  kadarýyla  tarihin  ilk  satranç  oynayan  makinesini  icat  etmek  için  kollarý  sývar.   Buna  ‘’Satranç  Otomatý’’  diyoruz.


Ýmparatoriçe  adýna  hazýrlanan  bu  makinenin  yapýmý  altý  ayda  tamamlanmýþ  ve  1770  yýlýnda  ilk  gösterisini  de  yine  Ýmparatoriçe  Maria  Tereza’nýn  huzurunda  yapmýþtý.

Maria Theresa için yapýlan otomat, tekerlekli bir platform üzerine satranç tahtasýnýn çizilmesinden mütevellit, baþýna pelerinli, sarýklý ve býyýklý bir Türk figürü oturtulmuþ halde bulunmaktaydý. Uzunluðu 120 cm, geniþliði 105 cm, ve yüksekliði 60 cm olan bu makine, akça aðaçtan yapýlmýþtý. Makinenin önündeki kapak açýlarak Ýçi incelendiðinde, bir çok makara ve kaldýraç ile de karþýlaþýlmaktaydý.

Çalýþma prensibi, kurmalý aletlerde olduðu gibiydi. Kurulduktan sonra karþýsýna oturan gönüllü ile oynayan Türk, arada kafasýný hareket ettiriyor, gözleri ile de satranç tahtasýný tarýyordu. Sadece oyunu oynayabilsin diye yapýlmadýðý ise, rakiplerini zaman zaman yenebilecek kadar iyi hamleler yapmasýndan anlaþýlýyordu. 

Evet..1770  Yýlýnda  artýk  dünya’da  Kanuni’den  sonra  bir  baþka  müthiþ  Türk’ten  daha  bahsedilmeye  baþlandý  çünkü  her  nedense  bu  müthiþ  icada  Türk  adý  verilmiþti.

Türk, oldukça  ustalýklý  hamleler  yapýyor,  önüne  geleni  deviriyordu  satranç  oyununda.  Haliyle  sahibi  Kempelen’e  de  bir  hayli  para  kazandýrýyordu.

Ayný  zamanda  kendine  sorulan  sorulara da  önündeki  harf  kombinezonundaki  harflere  dokunarak  cevap  veren  Türk’ün  ünü  kýsa  zamanda  Avrupa’yý  sardýðý  gibi  ABD  ye  de  ulaþmýþtý.

ABD  de  bir  hayli  gösteriye  çýktý  Türk.  Hatta  Benjamin  Franklin  ile  satranç  oynayýp  onu yendi.

1804  Yýlýnda  Wolfrang  von Kempelen  öldü. Haliyle  Türk  de elden  ele  dolaþtý  ve sonunda metronomun  mucidi  Johan  Nepomuk  Maelzel’e  ulaþtý  ve  tabii  ki  gösteriler tüm  hýzýyla  devam  etti.


Türk,  1809 da  Napolyon  Bonapart  ile  karþýlaþtý.  Napolyon,  karþýsýnda  oldukça  ciddi  bir  rakip  olduðunu  görünce  iki  kez  hile  yaptý  ve  Türk’ün  taþýnýn  yerini  deðiþtirdi  ise  de  Türk,  ilk  iki  seferde  taþýný  asýl  olduðu  yere  koyduktan  sonra  üçüncü  hilede tüm  taþlarý  devirerek  oyuna  son  verdi.  Napolyon,  Türk’ün  bu  hareketine  çok  güldü  ve  ikinci  kez  ciddi  bir  maç  yaptýlar  ama  ikinci  maçta  yenildi  Türk’e.

Bu  garip  makine  hakkýnda  bir  sürü  tez  ileri  sürüldü.  Makinenin  içine  bir  cüce  yerleþtiðinden  tutun  da  Türk  figürü  olan  kuklanýn  içine  bir çocuk  yerleþtirildiðine kadar..Hatta  ünlü  yazar  Edgar  Allen  Poe  bile  ‘’  Türk’’  e  kafayý  taktý  ve  hakkýnda  makaleler  yazdý.

Bir  makinenin  böylesine  satranç  oynayabilmesi  pek  de  aklýna  yatmýyordu  kimsenin.  O  sebeple  mucit  Kempelen  veya  daha  sonraki  sahip  Maelzel  için   ‘’ Üçkaðýtçý,  sahtekar,  þarlatan’’  Diyenler  bir  hayli  fazla  olmakla  birlikte  Türk’ün  sýrrýný  net  olarak  ortaya  koyabilen  ya  da  ispatlayan  da  olamadý. 

Türk, Fransa  dýþýnda  Ýngiltere  hatta  Rusya’da  da  gösterilere  çýktý.  Ancak  bence  en  önemli  gösteri  maçýný 1820'de bilgisayarýn babasý sayýlan Charles Babbage ile yaptý.

Avrupa’daki  gösterilerden  sonra  Maelzel  ABD  ye  gitti  ve  gösterilerine  burada devam  etti ama  bir  hayli  borçlanmýþtý  ve  artýk  öyle  çok  da  ilgi  çekemiyordu.  Yeni  bir  ülkede  popüler  olabileceði  düþüncesiyle  Küba’ya  gitti  ancak  burada  da  yakýn  arkadaþý( asistaný)   William Schlumberger öldü.

 
William Schlumberger’in ölümünden  sonra  Maelzel  tam  manasýyla  iflas  edince  herkes  alet  içindeki  kiþinin  William  Schlumberger  olduðunu  düþündü.

Ýþin  doðrusu  Türk,  Kempelen’in  elindeyken  de  makinenin  deðil  ama  kuklanýn  içinde  belden  aþaðýsý  olmayan  Worousky  adlý  bir  harp  malülü  satranç  ustasýnýn  olduðu  yönünde  rivayetler  vardý.

1838  yýlýnda  Maelzel,  Avrupa’ya  dönmek  için  Bir  ABD  gemisine  bindi  ama  gemideki  odada  ölü  olarak  bulundu  ve  cesedi  de  rivayete  göre  denize  atýldý.

Türk,  bundan  sonra  bir  kez  daha  el  deðiþtirdi  ve  bir  cerrah  olan  John.  Mitchel’in  eline  geçti.

John  Mitchel  iyi  bir  þovmen  olmadýðý  için  Türk  sayesinde  umduðu  parayý  kazanamadý.  Bunun  üzerine  Türk  adlý  bu  satranç  otomatýný  Filedelfiya’daki  bir  müzeye  baðýþladý fakat  ne  yazýk  ki  1855  yýlýndaki  büyük  Filedelfiya  yangýnýnda  bu  müze  de  Türk  de  yandý.

Türk’ün  1855  de  Filedelfiya  yangýnýnda  yanarak  yok  olmasýndan  yaklaþýk  150  sene sonra Dünyanýn önde gelen sihirbazlarý için teknik donanýmlar hazýrlayan Amerikalý John Gaughan sekiz yüz eski belge ve eserden yararlanýp, aslýna uygun bir þekilde Satranç ustasý Türk’e yeniden hayat verdi. 

Satranççý Türk þimdi ikinci hayatýný yaþýyor. 

Nerede  mi?

O  þimdi  Budapeþte'deki Kahramanlar Meydaný'nýn hemen yanýndaki büyük müzenin dönemsel sergi salonunun en önemli konuðu.    ( 2.  Nisan  2007  Yýlý  itibariyle...Þu  anda  hâla  orada  mý  bilmiyorum  ama  sanýrým  oradadýr.)

Peki  tam  olarak  Türk  adlý  bu  otomatýn  neye  benzediðini  ve  nasýl  çalýþtýðýný  merak  ediyor  musunuz?  O  zaman  aþaðýda  vereceðim  linki  google’a  yazýp  týklamanýz,   25  dakikalýk  bu  gösterinin  özellikle  9.35.  dakikasýndan  sonrasýný  dikkatle  izlemenizi  kesinlikle  tavsiye  ederim.

Þimdiden  iyi  seyirler.

Pardon…Özür  dilemeliyim  baþlýktan  dolayý  sanýrým.  Ama  ben  ‘’Türk’’ Derken Türk  Milletini  deðil  iþte  bu  otomat olarak  icat  edilen  ve  adý  ‘’Türk’’  konan  makineyi  kastetmiþtim…


https://vimeo.com/73562137