ERDEM
.
    Ahlakýn övdüðü iyi olma, alçak gönüllülük, yiðitlik, doðruluk vb. niteliklerin genel adý, fazilet. 2. fel. Ýnsanýn ruhsal olgunluðu. TDL.
    Filozoflar, erdemi tanýmlarken bilgelik, yiðitlik, doðruluk, ölçülülükten söz ederler. Yani bilgelik (bilgili olmak), erdemdir. Bilgili olanýn yiðit hem de cesur olacaðý varsayýlýr. Buradan, “Yiðitlik erdemdir” denmektedir. Cesur olduðu için doðrularý söyler, doðru olaný yapar.  Ondan sebep, doðruluk da erdemdir. Eylemleri, duygularý ölçülüdür. Öyle ise ölçülü olmak da erdemdir.

    Adam dediðin
    Bastýðý yerde izi
    Vardýðý yerde söyleyecek sözü olmalý
    Vurmasý gerekiyorsa vurmalý.
    Ama ilk önce
    Sevgisini silah gibi kuþanýp
    Öfkesine karþý durmalý
    Duracaðý yeri bilmeli
 
    Cesaret, kaybetme korkusunu yenmektir.
Kaybetme cesareti olmayanýn, kazanma þansý hiç yoktur.
    ”Yiðitlik, kahramanlýk, pehlivanlýk hasmýný yenen deðil, öfkesini yenendir” der, Ýmam Buhari (Ýran-Buhara, hadis yorumcusu).
    Öfke bir zaaftýr. Öfkemizi yenebiliyorsak diðer zaaflarýmýzý da yenebiliriz.
    Farabi (Ýran asýllý Ýslam filozofu),  Aristo’nun (Antik Yunan filozofu) yolundan giderek, “insanda var olduðu þekliyle, aklýn, bazý bilgileri doðuþtan getirdiðini ancak potansiyel hâldeki bu aklýn, mantýksal çýkarým yoluyla ve duyulara dayalý olarak bilgiyi açýða çýkardýðýný” söyler.
    Farabi’yi nasýl okumalýyýz? Ýnsan, biyolojik olarak doðar, beslenir, büyür, ürer ve ölür. Yani, var oluþunda hayvanlarýn özelliðini taþýr. Ýnsanýn ilk aklý (biyolojik akýl) da hayvanidir. Ýçgüdüler ve dürtülerle sýnýrlýdýr.
    Bana göre de beþeri aklýn (geliþmiþ akýl), biyolojik (ilkel) akla egemen olmasý, erdemdir.
    Antik çað filozoflarý (sofistler) da, erdemin doðuþtan insanda var olmadýðýný, bilginin derinliðine baðlý olarak sonradan kazanýldýðýný ifade ederler. Yani erdeme iliþkin kavramlar (bilgelik, yiðitlik doðruluk ölçülülük)  öðretilebilir ve zamanla öðrenilebilir, derler.
    Gerçekten her birey; aileden, okuldan, toplum içinde her hangi birinden, ya da okuduðu kitaplardan, (doðruluk, dürüstlük, güvenilir olmak, kararlý olmak, vefalý olmak vs.) çoðunu içselleþtirmesek de anlamlarýný ve önemini öðrenmedik mi? Bence iyiye güzele ait bu kavramlarý, dolayýsýyla “erdem” sözcüðünün ne anlama geldiðini zamanla öðrendik.
    Erdem sözcüðü ve içerdiði kavramlar, günümüz toplumlarýndan giderek uzaklaþmýþ, bazýlarý için “don” (bedenimizi saran giysilerimizin tümü) sözcüðünün düþtüðü duruma düþmüþ gibi görülse de aslýnda, her toplum ve toplumun her bireyi için, “erdem” sözcüðü ve içerdiði kavramlar, özlenen, aranan, saygý duyulan kavramlar olarak, özel ve özgün yerini korumaktadýr. Çünkü erdem gibi yüce, insani deðerler, týpký atasözleri ve deyimler gibi, bin yýllarda toplumlarýn bilinçlerinden ve deneyimlerinden damýtýlarak oluþmaktadýr. Bu deðerler, sayýlarý çok az da olsa yine, bazý insanlarýn omuzlarýnda, gelecek kuþaklara taþýnmaktadýr. Bu taþýyýcý insanlardan Mevlâna, Yunus Emre, Pir Sultan Abdal, Hacý Bektaþi Veli, Aþýk Veysel gibi binlercesi yakýn geçmiþte var olmuþ, bundan sonra da var olmaya devam edeceklerdir.
    Geleceðe umutla bakmamýzý saðlayan erdemli insanlar, kendini belli etmese de aramýzda dolaþmakta ve her biri, ait olduðu toplumda, saygýn yerini korumaktadýrlar.                         
    “Ýnsanýn gerçek asaleti erdemden gelir; doðuþtan deðil.”  Epiktetos  (Yunan filozof)
    “Erdemli olanlarýn söyleyecek sözleri vardýr ama söyleyecek sözleri olanlarýn tümünde erdem yoktur.”  Konfüçyüs (Çin filozof)