Bazý popülist televizyon kanallarýnda asayiþ programlarý yayýnlanmaktadýr. Böylesi bir programýn tanýtýmýný aktarayým:

Konusu

Programýn sunuculuðunu … yapmaktadýr. Kayýp kiþilerin arandýðý, ailelerin kavuþturulduðu, iþleyeni belli olmayan veya iþleyenin bulunamadýðý cinayetlerin aydýnlatýlmaya çalýþýldýðý bir programdýr. … ve beraberinde avukat … ve Adli Týp Uzmaný … programda yer almaktadýr.

15 yýldýr (15 sezon) kesintisiz yayýmlanan program bugüne kadar 3212 kaybý bulmuþ, 181 cinayet dosyasý aydýnlatmýþ ve 930 aileyi kavuþturmuþtur. Televizyon Ýzleme Araþtýrma Komitesi (TÝAK) reytinglerine göre Türkiye'nin en çok izlenen gündüz kuþaðý programýdýr.

Ýddiaya göre çok sayýda kayýp bulunmasýna ve cinayet dosyasýnýn aydýnlanmýþ olmasýna raðmen bu tür programlar yasaklanmalýdýrlar. Bu programlarýn neden yasaklanmalarý gerektiðini  izah etmeden önce  bu programlarýn  akýþýna bakalým.

Yýllardýr çözülememiþ bir cinayet veya bulunamayan  kayýp kiþi için bu programlardan yardým istenir. Program ekibi þikayetçi/maðdur kiþileri stüdyoya davet eder. Olay geniþ bir þekilde  irdelendikten  sonra asayiþ program ekibi çalýþmaya baþlar. Ya kendi araþtýrmalarý sonucu ortaya çýkmýþ (veya þikayetçilerin iþaret ettikleri) þüpheli kiþi stüdyoya davet edilir. Þüpheli stüdyoya geldikten sonra reyting çarký hýzla dönmeye baþlar! Argoca bir tabirle dakika bir, gol en az üçtür!

Bu programdaki yanlýþlar sýralanmadan önce dikkat çekmek istediðim husus; þüpheli kiþiyi program sunucularý hangi sýfatla sorgulamaktadýrlar? Bu sunucular emniyetin görevlileri midirler yoksa yargýç mýdýrlar? Bu sunucular þüphelendikleri  kiþiyi sorgulama yetkisini  hangi merciden almýþlardýr?

Yine de iyi niyetten ayrýlmayalým, mevczu bahis sunucular gerekli mercilerden aldýklarý izin sonrasý sorguladýklarýný düþünelim. Öyle ya, bir kasa domates bile alýp istediðiniz yerde satamazsýnýz, her þeyin yolu yordamý var. Her önüne gelen de elbet birilerini stüdyoya davet edip sorgulayacak deðildir herhalde!

Þimdi bu programlardaki devasa hatalara geçelim.

Þikayetçi-þüpheli yüzleþmesi

Ýlk devasa hata, þikayetçi ile þüphelinin bir araya getirilmeleridir. Hiç bir hukukta galiba böylesi uygulama yoktur. Þikayetçi ile þüpheli stüdyoda bir araya getirilip adeta horoz dövüþü yaptýrýlmaktadýr. Þikayetçiler ister istemez duygularýna yenik düþüp þüpheliye baðýrýp çaðýrýp olmadýk hakaretler etmektedirler. Küfürler, tehditler havada uçuþmaktadýr. Bazen þikayetçiler kalkýp þüphelinin üzerine yürümektedirler.  Ya þüpheli kiþi gerçekten suçsuz ise, o kadar hakaret, küfür veya tehdit ne olacak? Baðýrýp çaðýranlar sadece þikayetçiler deðildir, program yapýmcýlarý da bazen heyecanlanýp çok kalýn harflerle duygularýný ifade edebilmektedirler. Kimbilir belkide ortamý germe, horozlarý kýzýþtýrma taktiði bile olabilir. Günümüzde reyting, para uðruna neler yapýlmýyor ki?

Bu ortamlarda hukuk ayaklar altýna alýnmaktadýr; þüpheli adeta suçsuz olduðunu ispat etmelidir. Halbuki   suç ispat edilmediði sürece kiþi suçsuzdur. Yargý sanýðýn/þüphelinin suçunu ispat etmek zorundadýr. Sahi bu tür programlarda hangi hukuka göre olaylar ele alýnýyor acaba?

Herkese açýk sorgulama

Emniyette sorgulama kapalý odada yapýlýr. Sorgulanan kiþi isterse sorularý cevapsýz býrakabilir. Diðer yandan sorgulamayý yapan kiþiler, bu iþin eðitimini almýþlardýr. Neyi, nasýl ve ne zaman soracaklarýný bilirler. Öte yandan duyduklarý devasa olumsuz, negatif gerçekler karþýsýnda dayanýklý olmalarý gerekir. Yani duyduklarý devasa çarpýklýklar karþýsýnda kolay kolay travma yaþamamalýdýrlar.

Bu programlarýn reytingi çok yüksekmiþ: asayiþ programlarýný izleyen, bu programlarý günlük takip eden milyonlarca kiþi duyduklarý devasa dramatik gerçekler karþýsýnda psikolojik olarak nasýl etkileniyor, hiç düþünüldü mü?  Toplumu çok yüksek dozda negatif, olumsuz bilgilere maruz býrakmanýn,  uzun vadede, ne gibi yaralar açabileceði üzerinde hiç duruldu mu?

Yargýya güven

Asayiþ programlarýnýn en büyük tehlikesi, vatandaþýn emniyete, yargýya güvenini zedelemeleridir. Yýllarca çözülemeyen bir cinayet bu programlar sayesinde çözülebiliyorsa eðer  vatandaþýn emniyete, yargýya güveni azalýr. Anti parantez; böylesi bir programýn aydýnlatabildiði  bir cinayeti devlet nasýl çözemedi, hayret edilecek bir durumdur. Devletin imkanlarý bu tür programlarýn sahip olduklarý imkanlara nazaran karþýlaþtýrýlmayacak kadar fazladýr. Böyle devam edecek olursa eðer,  bu tür programlar emniyete alternatif hale gelebilir. Daha beteri herkes kendi asayiþ sorununu kendi yöntemleriyle çözmeye kalkýþýr. Zaten asayiþ olaylarýnýndaki artýþýn nedenlerinden biri de budur. Mesela alacak verecek meselesi  için bazý vatandaþlar  devletten yardým isteme yerine kendileri çözmeye kalkýþmaktadýrlar.

Asayiþ programlarý çok ülkede  bulunmaktadýr ama bu tür programlarýn da bir standardý vardýr. Benim þahit olduðum bir program, emniyetin kontrolü altýnda olup  hukuk sýnýrlarý içindedir. Toplumda derin yaralar açmasýna müsade edilmemektedir.

Neticeyi kelam, asayiþ propramlarý emniyete/yargýya yardýmcý olmalýdýrlar ama emniyete veya yargýya asla alternatif olmamalýdýrlar. Bu tür programlar hukuk çerçevesinde yayýn yapmayacaklarsa ve reyting/para uðruna toplumda derin yaralar açacaklarsa, derhal yasaklanmalýdýr!

Kimin eli kimin cebinde, kim kimi kimle aldatmýþ gibi kokuþmuþluðun, rezaletin yasaklanmasý gerektiðini izah etmeye gerek var mý?

Abdullah Konuksever