SAVAÞ MEYDANINDA ÞEHÝD EDÝLEN TEK OSMANLI PADÝÞAHI:                                                   MURAD HÜDÂVENDÝGÂR

                                                                                  M. Nihat Malkoç

            Osmanlý padiþahlarýnýn üçüncüsü I. Murad...

            Osmanlý padiþahlarýnýn üçüncüsü olan I. Murad 1326 yýlýnda doðmuþtur. Babasý Orhan Bey, annesi Yarhisar tekfurunun kýzý Nilüfer(diðer bir tabirle Lülüfer) Hatun'dur. Büyük kardeþi Rumeli Fatihi Süleyman Paþa'yla ayný anneden doðmuþtur. Baþka annelerden olan üvey kardeþleri Sultan, Ýbrahim, Halil ve Kasým'dýr. I. Murad'ýn doðduðu yýl, dedesi Osman Gazi vefat etmiþti. Ayný yýl Bursa fethedilmiþti. O,1359-1389 yýllarý arasýnda 30 sene Osmanlý tahtýnda kalmýþtýr. "Bey, emîr-i a'zam, han,  padiþah, sultanü's-selâtin, melikü'l mülûk" gibi unvanlarla anýlsa da daha çok  "Hüdâvendigâr" ve "Gazi Hünkâr" sýfatýyla tanýnýp bilinmiþtir. "Farsça hudâ (Tanrý) kelimesine mülkiyet ve benzerlik ifade eden -vend ile yine benzerlik, nisbet ve mübalaða ifade eden -gâr eklerinin getirilmesiyle oluþturulan hudâvendigâr 'Tanrý, hâkim, hükümdar, âmir, efendi, sahip, bey' gibi manalara gelmektedir."(1)

            Çok iyi bir eðitim alan I. Murad, nam-ý diðer Murad Hüdâvendigâr devrin önemli hocalarýna talebe olmuþtur. Abisi Rumeli fatihi Süleyman Bey'in beklenmedik bir zamanda bir kaza sonucu ölümü üzerine kendisi veliaht tayin edilmiþtir. Veliaht olarak tayin edildikten kýsa bir zaman sonra da babasý Orhan Bey vefat etmiþ; bunun üzerine Bursa'ya çaðrýlarak Osmanlý tahtýna üçüncü padiþah olarak oturmuþtur.  I. Murad, padiþahlar içinde "Sultan" unvanýný ilk defa kullanmýþtýr. Sultan I. Murad dönemi, Osmanlýlarýn beylikten devlete dönüþtüðü bir dönem olarak da bilinir. Yine Osmanlý Devleti’ndeki kazaskerlik, defterdarlýk, devþirme ocaðý, beylerbeylik, sancak teþkilatý ve Divan-ý Hümayun gibi birçok devlet teþkilâtý bu dönemde kurulmuþtur. Sultan I. Murad, babasý Orhan Gazi’den devraldýðý 95.000 km2’lik devlet sýnýrlarýný, 5 kattan fazla büyüterek 500.000 km2’ye kadar çýkarmýþtýr.

            Bir þahsiyet abidesi olan Murad Hüdâvendigâr bir Hakk ve hakikat dostuydu. Kendisi ahi þeyhiydi. Þahsî istikbâlini hesaba katmayan I. Murad'ýn ömrü savaþ meydanlarýnda geçmiþtir. Azim, irade, vakar ve ciddiyet sahibiydi. Din farký gözetmeden tebasýndaki herkese sevgi ve hoþgörüyle yaklaþýrdý. Karar alýrken çevresindeki kiþilere tanýþýrdý. Yaptýðý iþlerde daima ortak aklý gözetirdi. Fethedilen yerlerde imar faaliyetlerine çok önem verirdi. Fethettiði Edirne'de cami, medrese, han, hamam ve saraylar yapmasý bunun göstergesidir.

            Murad Hüdâvendigâr'ýn duasý yahut þehadetin çaðrýsý

            Manevî yönden kemâle ermiþ bir padiþah olan Sultan I. Murad(Hüdâvendigâr)'ýn sonunu hazýrlayan savaþ, o acýklý I. Kosova Meydan Savaþý olmuþtur.  I. Murad, 8 Aðustos 1389’da Kosova Ovasý'na gelince iþler hiç de düþündüðü gibi gitmedi. Ova büyük bir fýrtýnaya maruz kalmýþtý. Adeta göz gözü görmüyordu. Bu durumda savaþmak ve zafer elde etmek mümkün gözükmüyordu. Çünkü düþmaný görmekte güçlük çekiyorlardý. O gecenin mübarek gecelerden Berat gecesi olduðu rivayet edilir. Bu zor durumu gören I. Murad iki rekat namaz kýldýktan sonra ordunun muzaffer olmasý için yüce Rabbine þu duada bulunmuþtur:  

            "Yâ Rabbî! Bu fýrtýna, þu âciz Murad kulunun günahlarý sebebiyle çýktýysa, onun yüzünden masum askerlerimi cezalandýrma! Allâh’ým! Onlar ki buraya kadar sadece Sen’in adýný yüceltmek ve Ýslâm’ý teblið etmek için geldiler!

            Ýlâhî! Bunca kerre beni zaferden mahrûm etmedin. Daima duamý kabul buyurdun. Yine Sana iltica ediyorum, duamý kabul eyle! Bir yaðmur nasip eyle! Bu toz bulutu kalksýn. Kâfirin askerini âþikâr görüp yüz yüze cenk edelim!

            Yâ Ýlâhî! Mülk de, bu kul da Sen’indir. Ben âciz bir kulum. Benim niyetimi ve esrârýmý en iyi Sen bilirsin. Mal ve mülk maksadým deðildir. Yalnýz Sen’in rýzaný isterim.

            Yâ Ýlâhî! Bu mümin askerleri küffâr elinde maðlup edip helâk eyleme! Onlara öyle bir zafer lütfet ki, bütün Müslümanlar bayram eylesin! Dilersen o bayram gününün kurbaný da þu Murad kulun olsun!

            Yâ Ýlâhî! Bunca Müslüman askerin helâkine beni sebep kýlma! Bunlara yardým eyle ve zafer bahþeyle! Bunlar için ben canýmý kurban ederim; yeter ki Sen beni þehitler zümresine kabul eyle!.. Ýslâm askerleri için rûhumu teslime razýyým... Beni gazi kýldýn. Sonunda lütfen ve keremen þehitlik de nasip eyle!.. Âmîn!”

            I. Murad büyük bir aþkla ve samimiyetle bu duayý ettikten sonra Kur'an-ý Kerim okumaya baþlamýþtý. Bu içten duanýn ve Kur'an sedalarýnýn ardýndan gökyüzünde rahmet bulutlarý kendini göstermiþti. Çok geçmeden yaðmur yaðmýþ, rüzgâr dinmiþ, mevcut toz duman yerini açýk bir havaya býrakmýþtý. Artýk savaþmak için þartlar uygundu. Düþmanla sekiz saat çarpýþmanýn ardýndan savaþ ordumuzun zaferiyle sonuçlanmýþtý.

            Meþhed-i Hüdâvendigâr  yahut zaferin hüzünle karýlmasý

            Osmanlý tarihi hem büyük zaferlere hem de büyük acýlara tanýktýr. Bu acýlardan biri de Sultan I. Murad(Hüdâvendigâr) 'ýn zaferle neticelenen I. Kosova Meydan Muharebesi'nin ardýndan hain bir saldýrý sonucu þehit edilmesidir. Aktaracaðýmýz hikâyesi pek hazindir:

            Ýslâm hükümdarlarýnýn zaferden sonra savaþ meydanýný gezmeleri, bir anlamda zaferi yerinde solumalarý bir an’ane hâline gelmiþti. Bu geleneðe uyan Murad Hüdâvendigâr da, zaferden sonra, has hademeleri ile savaþ sahasýný dolaþmaya çýktý. Ölüler arasýnda bulunan, Sýrp kralýnýn damadý Miloþ Obiliç, Müslüman olacaðýný ve padiþaha gizli bir sözü bulunduðunu söyleyerek izin istedi. Padiþahýn müsaade etmesi üzerine de iyice yaklaþýp, yeninde saklamýþ olduðu hançeriyle Sultan Murad’ý kalbinden aðýr yaraladý. Atýndan aþaðý düþen Murad Hüdâvendigâr, bir süre sonra þehit oldu. Böylece I. Murad'ýn son duasý da kabul oldu. Þehadet mertebesine eriþti. Miloþ Obiliç ise, gaziler tarafýndan oracýkta parçalandý.

            Murad Hüdâvendigâr, öleceðini anlayýnca, düþmaný takip etmekte olan büyük oðlu Sultan Bayezid’i yanýna çaðýrttý. Devlet erkânýndan orada hazýr bulunanlarýn ittifaký ile hükümdarlýðý oðluYýldýrým Bayezid Han’a býraktý. Kendisi kýsa bir süre sonra, yaralandýðý yerde kurulan çadýrýn içinde vefat etti.  Böylece son arzusuna da kavuþtu. Murad Hüdavendigâr’ýn iç organlarý çýkarýlarak þehit düþtüðü yere gömüldü. Daha sonra da mübarek naaþý Bursa’ya götürülerek, Çekirge’de Hüdâvendigâr Külliyesi'ndeki hazireye defnedildi.  Diðer taraftan þehit düþtüðü yere “Meþhed-i Hüdâvendigâr” adý verilen bir türbe yaptýrýldý.

            "Türbenin mevcut binasý muhtemelen 1660'ta burayý bakýmsýz bir halde bulan Melek Ahmed Paþa tarafýndan yaptýrýlmýþtýr. Evliya Çelebi, Melek Ahmed Paþa ile 1660 yýlýna doðru Kosova sahrasýný ve türbeyi ziyaret ettiðini, yapýnýn bakýmsýz olduðunu, halkýn isteði üzerine Melek Ahmed Paþa'nýn türbeyi temizlettiðini, bir hafta içinde etrafýný duvarlarla çevirip avlusuna bað ve asmalarla 500 meyve aðacý diktirdiðini ve bir türbedar tayin ettiðini söyler; türbenin önemli bir ziyaretgâh olduðunu, çevresinde 10.000 kadar þehit yattýðýný da belirtir.

            Türbe, 1845'te Rumeli valisi serasker Hurþid Paþa tarafýndan esaslý bir þekilde tamir ettirilmiþ, 1848'de türbedar için bir ev yaptýrýlmýþtýr. 1866 yýlýnda yeni bir tamir gören türbenin sað tarafýna II. Abdülhamid tarafýndan tamiri sýrasýnda bir selâmlýk binasý eklenmiþtir. Giriþteki dört sütunlu sundurma büyük ihtimalle bu tamirlerde inþa edilmiþtir."(2)

            Murad Hüdâvendigâr'ýn zafer aynasýndan yansýyanlar

            Murad Hüdâvendigâr az zamanda çok ve büyük iþler yapmýþ müstesna bir þahsiyettir.

Çok baþarýlý bir komutan olan I. Murad, babasý Orhan Gazi'den devraldýðý sancaðý, Balkanlar'dan baþlayarak Avrupa'ya sokmuþtur. Daha þehzadeliði döneminde babasý ile birlikte savaþlara katýlmýþ, Bursa fethedildikten sonra Bursa Sancak Beyi olarak görev almýþtýr. Bir rivayete göre hükümdarlýðý döneminde 40'tan fazla savaþ yaptýðý ve hiç yenilgi almadýðý söylenmektedir. Bir taraftan Balkanlar'da savaþ verirken, bir tarafta Karaman Oðlu Beyliði ile savaþ vermiþtir. Yapýlan savaþta Karaman Oðlu Beyliði ordusu bozguna uðramýþ ve bütün eþyalarýný ve silahlarýný býrakýp kaçmýþlardýr.

            I. Murad, oðlu Yýldýrým Bayezid'i Germiyan Beyi'nin kýzýyla evlendirerek onlardan Kütahya, Tavþanlý, Simav ve dolaylarý çeyiz olarak almýþtýr. Yine onun zamanýnda Hamitoðullarýndan Eðridir ve çevresi (Akþehir, Yalvaç, Beyþehir, Isparta ve Seydiþehir) satýn alýnmýþtýr.  Öte yandan I. Murad'ýn ilk hedefi Edirne olmuþtur. Lala Þahin Paþa komutasýndaki Osmanlý Ordusu, Bizans ve Bulgarlar’a karþý yapýlan Sazlýdere Savaþý'ný kazanarak Edirne'yi fethetmiþtir(1363).  Ardýndan Gümülcine ve Filibe alýnmýþtýr. Edirne'nin fethiyle birlikte Sýrp ve Bulgarlarýn Bizans'la baðlantýsý kesilmiþtir. Edirne ve Filibe'nin Osmanlýlarýn eline geçmesi Sýrp ve Bulgarlarý rahatsýz etmiþ, bunlarýn papaya baþvurmalarý üzerine Balkan devletlerinden oluþan (Sýrp, Bulgar, Macar, Eflak-Boðdan ve Bosnalýlar) bir Haçlý ordusu kurulmuþtur. Hacý Ýlbey komutasýndaki bir akýncý birliði ani bir baskýn sonucu Haçlý ordusunu yok etmiþtir.  Bu zaferle Balkan devletleri üzerindeki Macarlarýn etkisi kýrýlmýþ, Türklerin Balkanlardaki ilerlemeleri hýz kazanmýþtýr. Bu zaferden sonra Edirne baþkent yapýlmýþtýr. 1371'de Sýrplarla Çirmen Savaþý yapýlmýþ ve Sýrplar bu savaþý kaybetmiþtir.  Böylece Balkanlarýn bir kýsmý Osmanlý’ya geçmiþtir. Sýrplar Osmanlý egemenliðini kabul etmiþlerdir.

            I. Murad döneminde sadece zaferler deðil, devlet teþkilâtýndaki yenilikler de anýlmaya deðerdir. Zira I. Murad döneminde devlet teþkilâtýnda çok önemli yenilikler yapýlmýþtýr. Bunlar arasýnda þu önemli deðiþmeleri sayabiliriz: I. Murad döneminde Divan teþkilatý sistemli ve sürekli hâle getirilmiþtir. Kapýkulu Ocaklarý kurulmuþtur.  Ýlk kez Pençik Sistemi uygulanmýþtýr. Ýlk kez Acemioðlanlar Ocaðý, Yeniçeri Ocaðý, Topçu Ocaðý kurulmuþtur. Ýlk kez Týmar Sistemi uygulanmýþ ve Týmarlý Sipahiler oluþturulmuþtur. Rumeli Beylerbeyliði kurulmuþtur. Ýlk kez Vezir-i Âzam atanmýþtýr. Ýlk kez Kazaskerlik ve Defterdarlýk makamý kurulmuþtur. Ülkenin; hanedanýn ortak malý anlayýþý, "Ülke hükümdar ve oðullarýnýn ortak malýdýr." þeklinde deðiþtirilmiþ; böylece merkezi otorite güçlendirilmiþtir.

            Bir þehidin hatýrasý: Murad Hüdâvendigâr Camii ve Külliyesi

            1363 yýlýnda inþasýna baþlanan Murad Hüdvendigâr Camii, Sultan I. Murad tarafýndan Bursa'da yaptýrýlmýþtýr. Yapýmýnýn 19 yýl sürdüðü bazý kayýtlarda ifade edilen bu güzel cami, iki katlýdýr. Alt katta cami, üst katta ise medrese yer almaktadýr. Caminin dýþýnda, ayrý bir yapý olarak olmasý gereken zaviye ve medrese mekânlarý bu külliyede, ibadet yeri ile iç içedir. Hüdâvendigâr Cami, kemerleri ve giriþ bölümünün yapýsal özellikleri açýsýndan Bursa’daki Erken Osmanlý Dönemi Camilerinden farklýlýk göstermektedir.

            Bursa'daki önemli tarihî eserlerden biri olan Murad Hüdâvendigâr Camii'nin tek olan minaresi tuðladan örülmüþtür. Mermer sütunlar ve baþlýklar Bizans yapýlarýndan alýnarak burada kullanýlmýþtýr. Hatta rivayetlere göre; söz konusu caminin mimarýnýn Rum olduðu ve caminin bir Bizans kalýntýsý veya eski bir Bizans Sarayý üzerine inþa edildiði belirtilmektedir.

            Osmanlý'nýn güzide mabetlerinden biri olan Murad Hüdâvendigâr Camii’nin iki yanýnda yer alan merdivenlerden çýkýlan üst kattaki medrese bölümünde bir koridor ve bu koridordan girilen toplam 18 oda bulunmaktadýr. Medresenin; üstlerinde mermer lentolarýn bulunduðu oda pencereleri demir parmaklýklardan meydana gelmiþtir. Ayrýca cami taþ, tuðla ve devþirme malzemelerle örülen oldukça kalýn duvarlara sahiptir.

            Savaþ meydanýnda þehit edilen, bu büyük mertebeye vasýl olan ilk ve tek Osmanlý padiþahý olan Murad Hüdâvendigâr tarihimizin yüz aklarýndan biridir. O gerek þahsiyetiyle, gerek uygulamalarýyla kendisinden sonra gelen padiþahlara ilham kaynaðý olmuþtur. Bu yiðit Osmanlý padiþahýný rahmetle ve minnetle anýyoruz. Ruhu þâd, mekâný cennet olsun.

Dipnotlar: 1) TDV Ýslâm Ansiklopedisi, Hudâvendigâr Maddesi, Atilla Çetin

                   2) TDV Ýslâm Ansiklopedisi, Hudâvendigâr Meþhedi Maddesi, Semavi Eyice