Yanlýþlarýmýz bizim en iyi öðretmenimizdir ve bize doðruyu dolaysýz olarak gösterir.

Eleþtiri, “bir konunun, bir düþüncenin ya da kimsenin eylemlerinin çözümlenerek, benzerleriyle ya da ideal olanla karþýlaþtýrýlmasýdýr.”

Eleþtiri, yalnýzca yanlýþlarý ve olumsuzluklarý ortaya çýkarmak için yapýlmaz. Eleþtiri olumsuz olabileceði gibi olumlu da olabilir.

Öz eleþtiri; “kiþinin kendi hakkýnda yaptýðý olumlu ve olumsuz deðerlendirmelerdir.” Bir kiþinin kendi davranýþlarý üzerine yönelttiði yargýlardýr.  Bir bakýma insanýn kendini tahlil etmesidir. Hatalarýný, doðrularýný, eksikliklerini, yahut fazlalýklarýný ölçüp tartmasýdýr.

Eleþtiri, eylem veya düþünce sahibine, baþkasý veya baþkalarý tarafýndan yapýlýr. Özeleþtiri ise, kiþinin kendi eylem ve düþüncelerini kendisinin eleþtirmesidir. Kabaca “ben ne yaptým da bu sonuçla karþýlaþtým” veya “karþýlaþtýk” sorularýna karþýlýk bulmaktýr.

Ýnsaný diðer varlýklardan ayýrt eden niteliði, bio-kültürel olmasýdýr. Ýnsan, her edimini kültürleþtirmiþtir. Eleþtiri-özeleþtiri, insanýn en önemli itekleyici kültürel niteliðidir.

Eleþtiri ve özeleþtirideki amaç;  iyi, doðru ve güzel olaný arayýp bulmak ve en iyi, en doðru ve en güzel þekilde inþa etmektir. Ýnsanýn “insanlaþmasý” da bu sayede gerçekleþmektedir.

Ýnsandaki öz gücü açýða çýkaran eðitici ve dönüþtürücü niteliktir. Eðitimin terbiye gücü olmadan insanýn dönüþümü, bilinç, ölçü ve ilke kazanmasý, deðer oluþturmasý da imkânsýzdýr.

Tarih boyunca insanýn “en temel sorunu”, doðal oluþum ve geliþim mecrasýndan saptýrýlmasýdýr. Ýnsanýn diyalektik geliþiminin saptýrýlmasý, insanlýk için tehlike çanlarýnýn çaldýðý anlamýný taþýr.

Eleþtiri ile övgü ve yergi kavramlarýný karýþtýrmamalýdýr. Övgü ve yergi bir eleþtiri deðildir. Eleþtiri nesnellik gerektirdiði halde, övgü ve yergide daha çok duygular öne çýkmaktadýr.

Eleþtiri, pirinci ayýklarken taþý bulup atmak gibi bir þey deðildir. Eleþtiri, geride kalmýþ bir olay ya da düþünceye karþý daha ileri bir sonuç almak için yapýlýr. Bu amaç gözden kaçýrýlýrsa veya bu amaca bilerek aykýrý eleþtiri yapýlýrsa bu karalama veya övme olur.

Eleþtiri, insanýn göremediði yanlýþlarýný, baþkasýnýn görüp kendisine söylemesidir. Eleþtiri bu anlamda o kiþiye verilmiþ en güzel armaðandýr. Kiþi bu eleþtiri sonrasýnda ayný yanlýþý bir kez daha yapmama þansýný kazanmýþ olur.

Yanlýþlarýmýz bizim en iyi öðretmenimizdir ve bize doðruyu dolaysýz olarak gösterir. Bize düþen, o doðruyu görmektir. “Tarih tekerrürdür” deseler de, tekerrür eden þey aslýnda tarih deðil, yapýlan yanlýþlarýmýzdýr.

 Karl Marks Lui Bonaparte’ýn 18 Brumaire’ i adlý eserinde; yanlýþýn ilkinde bir “trajedi”, tekrarý halinde “komedi” olacaðýný söylerken yanlýþtan dersler çýkartýlmasýnýn altýný çizmektedir.

Özeleþtiri kiþinin aynaya bakmasý, kendisini ve eylemlerini bir aynada, ekranda seyretmesi, dinlemesidir. Ýnsan aynaya bakýp, yani özeleþtiri yapýp yanlýþlarýný görebilmeli ve hatta kendi düþünce ve eylemleri ile alay edebilmelidir. Kendi yaptýklarýna gülebilmelidir. Ýnsan kendi karikatürüne bakarak gülümseyebilmeli, gülebilmelidir.

Toplumlarda, özeleþtiri yapan bir kimsenin, kendi zayýflýðýný, zafiyetini kabul ederek, karizmasýnýn, toplum içindeki yerinin, itibarýnýn, statükosunun sarsýlacaðý yolunda yanlýþ bir ön yargý vardýr.

Bu yanlýþ anlayýþýn deðiþmesi, deðiþtirilmesi zamaný çoktan gelmiþtir. Özeleþtiri, insanýn toplumda gördüðü ve göreceði saygýyý azaltmaz, tam aksine artýrýr.

 “Ben bu noktada yanlýþ yaptým” demek diyebilmek, gerektiðinde özür dilemek ne bir kimseye, ne de bir kurum ve kuruluþa bir þey kaybettirmez. Aksine çok þey kazandýrýr.

Oysa özeleþtiri, insanýn geçmiþini olabildiði kadar resetlemesi, fabrika ayarlarýna döndürebilmesidir. Ýnsan böyle bir olanak varken kendisini bundan yoksun býrakmamalýdýr.

Çoðu zaman insanýn yanlýþlarýyla, hatalarýyla yüzleþmesi ve bu hatalarýný kabullenmesi çok zor gelse de, öz eleþtiri insana birçok fayda saðlar ve bireyin kendisi üzerinde büyük bir farkýndalýk oluþturmasýna vesile olur.

Hayatýn çok hýzlý geliþtiði ve deðiþtiði bu çaðda, insanýn sýk sýk kendine dönerek bir iç muhasebede bulunmasý, hâl ve hareketlerini tahlil etmesi, kusurlarýnýn farkýna varmasý oldukça önemlidir.

Ýnsan, dürüst ve acýmasýz bir öz eleþtiri ile güzel yönlerini geliþtirip kötü huylarýndan arýnabilir. Öz eleþtirinin insana kazandýrdýðý en güzel meziyetlerden biri de “haddini bilmektir”.

Ýnsan acizdir. Fakat acizliðini ve kusurlu olduðunu da unutur. Kendine yönelttiði eleþtiriler ile kusurlarýnýn farkýna varan insan, haddini bilir. Ýnsanlarla olan iletiþimini olumlu anlamda þekillendirir.

 Had, “sýnýr” demektir. Sýnýr, insan iliþkileri baþta olmak üzere saðlýklý ve huzurlu bir yaþamýn olmazsa olmazýdýr.

Ýnsan, kendisinin hiçbir zaman dört dörtlük olamayacaðýný ve baþkalarýnýn da hatasýz olmayacaðýný bilmelidir. Hem kendisinin, hem de karþýsýndaki insanýn zaaflarý ve eksik yönleri olabileceðini kabul etmelidir. Böyle düþünürse iletiþim kazalarý yaþanmaz.

Kendisini öz eleþtiriye tabii tutan insan, özgüvenini artýrýr. Kiþiliðine olumlu yatýrým yapar. Kendisinin ve diðer insanlarýn sýnýrlarýný bilir. Dünyaya geniþ perspektiften bakar. Ýnsan olma vasfýný daha kaliteli hale getirmiþ olur.

Sevgiyle kalýnýz…

                                                           Seyfettin KARAMIZRAK