Merkez bankalarý neden altýn alýyor?

Dünya genelinde merkez bankalarý son dönemde ciddi þekilde altýn rezervlerini artýrmaya baþladý. Salgýn sonrasý hýzlanan artýþ eðilimi günümüze kadar devam etti ve birçok ülke merkez bankasý altýn satýn almaya, rezervlerini kuvvetlendirmeye çalýþtý. Dünya Altýn Konseyinin son verilerine göre küresel düzeyde en fazla altýn rezervine sahip ülkeler de þöyle sýralanýyor; ABD, Çin, Almanya, Hindistan, Ýtalya, Fransa, Japonya, Türkiye, Polonya ve Birleþik Krallýk þeklinde geliþen sýralama geçmiþ yýllara göre deðiþim gösteriyor. Geliþmiþ ekonomilerin yaný sýra geliþmekte olan aktörler de altýn rezervlerini merkez bankalarýnda artýrmayý tercih ettiler.

Örneðin Türkiye son yýllarda altýn rezervlerini en fazla artýran ülke oldu. Ülkede vatandaþlarýn elindeki toplam altýn stoku 500 milyar dolara yakýn iken TCMB’nin rezervlerinde 85 milyar dolarlýk altýn rezervi bulunuyor. Dünya Altýn Konseyine göre ise Türkiye toplam altýn rezervleri açýsýndan global ölçekte yedinci en büyük aktör. Farklý kurumlar sýralama konusunda baþka veriler açýklasalar da Türkiye altýn rezervlerinde üst bir ligde yer alýyor. Bu durum diðer ülkeler için de ayný þekilde gerçekleþiyor. Örneðin Polonya, Özbekistan, Kazakistan, Çin ve Ýspanya gibi aktörler de altýn rezervlerinde geçmiþ yýllara göre üst sýralarda yer alýyor. Buradan hareketle akýllara þu soru gelebilir: Devletler ve özelde merkez bankalarý neden altýn rezervlerini artýrýyorlar?

ABD HEGEMONYASININ YANSIMASI

Merkez bankalarýnýn neden altýn rezervlerini artýrdýðý sorusunun cevaplanabilmesi için uluslararasý ticaret, küresel döviz rezervleri ve ödeme sistemleri üzerine bir deðerlendirmeye ihtiyaç var. Küresel döviz rezervleri son açýklanan verilere göre 12 bin 364 trilyon dolar seviyesinde bulunuyor. Bu miktar ABD dolarý (6 bin 631 trilyon dolar), Avro (2,275 trilyon dolar), Japon Yeni (667 milyar dolar), Ýngiliz Sterlini (542 milyar dolar) ve diðer para birimleri þeklinde merkez bankalarýnýn stoklarýnda yer alýyor. Küresel ticaret ise 50 trilyon dolarlýk hacmiyle büyük oranda ABD dolarý üzerinden gerçekleþiyor. Benzer þekilde ticari alýþveriþin ödemesi SWIFT olarak isimlendirilen sistem üzerinden yapýlýyor. Yapýlan transferin büyük çoðunluðu ABD dolarý olarak karþý tarafa gönderiliyor. Ödeme sistemi ve para biriminde ABD dolarýnýn büyük ölçekli bir aðýrlýðý bulunuyor. Merkez bankalarý rezervlerinde de benzer þekilde ABD dolarý rezervlerin büyük çoðunluðunu oluþturuyor. Bu durum ABD hegemonyasýnýn finansal olarak bir yansýmasý þeklinde deðerlendirilebilir. 1991’de Sovyetler Birliðinin daðýlmasýyla daha da güçlenen ABD’nin iktisadi hegemonyasý küresel ticaret, merkez bankasý rezervleri ve ödeme sistemlerinde kendini rahatlýkla gösterebiliyor.

TÝCARÝ KORUMACILIK

Çin, Hindistan, Endonezya, Brezilya, Türkiye, Malezya ve Rusya gibi aktörler ise kendi para birimleri üzerinden ciddi oranlý bir ödeme gerçekleþtiremiyorlar. ABD dolarýný kullanmak zorunda olan ülkeler eðer Washington yönetimiyle bir sorun yaþarsa ödeme sisteminden çýkarýlabiliyor. Ýran, Kuzey Kore ve Rusya gibi aktörler hem ABD dolarýný kullanýrken hem de ticari ödemelerini yaparken sorunlarla karþýlaþýyor. Bir diðer önemli mesele de Küresel Finans Krizi sonrasý yükselen ticari korumacýlýk önlemleri. Özellikle geliþmiþ ülkeler geliþmekte olan ülkelere karþý gümrük tarifeleri üzerinden korumacý önlemler alýyorlar. Alýnan ticari korumacýlýk kendi firma ve pazarlarýný koruma amacýyla olabiliyor iken siyasi sorunlar yaþadýðý aktörlere karþý da ticari tarifeleri kullanabiliyorlar. ABD Baþkaný Trump’ýn yeniden iktidara gelmesiyle birlikte bu konu daha fazla öne çýktý ve neredeyse tüm ülkeleri etkisi altýna aldý. Trump, ticari tarifelere ek olarak ABD dolarýnýn küresel kullanýmýný tehlikeye atan aktörleri farklý þekillerde tehdit etti. Bu nedenle BRICS üyeleri baþta olmak üzere alternatif yaklaþýmlar arayan ülkeler süreçten daha negatif etkilenebilirler.

GÜVENLÝ LÝMAN

Son dönemde öne çýkan bir konu olarak Çin’in iktisadi yükseliþi yukarýda deðinilen konularýn daha çok tartýþýlmasýný beraberinde getirdi. Çin kredi, yatýrým ve yardýmlarýnýn global ölçekli hale gelmesi birçok geliþmekte olan ülkeyi Asya kýtasýna yönlendirdi. Çin para birimi IMF tarafýndan ödeme ve rezerv araçlardan biri olarak kabul edilirken, Çin dünyanýn en büyük ihracatçýsý haline geldi. Ayný zamanda 3,2 trilyon dolarlýk döviz rezerviyle Çin Merkez Bankasý da dünyanýn en büyük döviz rezervine sahip aktörü haline geldi. Son yýllarda merkez bankalarý arasýnda en fazla altýn stoklayan aktör olan Çin Merkez Bankasý ticari ödemelerini ise ABD dolarý üzerinden gerçekleþtiriyor. Fakat ABD siyasi yönetimine olan güvensizlik Çin baþta olmak üzere ülkeleri alternatiflere yönlendiriyor. Güvenli bir liman olarak görülen altýn yukarýda sayýlan bu nedenler sebebiyle ciddi þekilde satýn alýnýyor ve rezervlerde hacim olarak daha fazla yer kaplýyor. Devletlere ek olarak toplumlar da altýn fiyatlarýndaki yükseliþi görerek altýn satýn alýyor ve talep oluþturuyor. Son yýllarda Türkiye, Malezya, Ýran ve Hindistan gibi ülkelerde halkýn geçmiþ yýllara göre altýný daha fazla talep ettiði ve tasarruflarýný bu alanda deðerlendikleri görülüyor.

Sonuç olarak merkez bankalarý altýn rezervlerini artýrmaya devam ediyorlar. Küresel ölçekli bir talebe dönüþen altýn ihtiyacý artan fiyatlarýn da etkisiyle daha fazla tartýþýlýyor. ABD dolarýnýn global ticaretteki konumunun zayýflama ihtimali ve altýnýn güvenli bir liman alaný haline gelmesi ise finansal düzende alternatif arayýþlara devletleri yönlendiriyor. Fakat IMF, Dünya Bankasý ve ABD dolarýnýn mevcut konumu hala gücünü koruyor. Devletler altýn rezervlerini artýrmalarýna raðmen farklý bir para birimlerine yönelmiyor ve ABD’nin kurduðu finansal düzende iþlemlerini yapmaya devam ediyorlar.