KÜLLÝYELER

Ýslam tarihinde cami/mescid toplumsal yapýnýn her zaman merkezinde olup baþta eðitim olmak üzere pek çok fonksiyonu yerine getirirdi. Peygamber efendimiz(sav)her türlü devlet iþini Mescid-i Nebevi’de hallederdi. Ýslam devleti büyüyüp yeni kadrolar oluþturuldukça cami ibadet ve vaaz dýþýndaki fonksiyonlara yetmemeye baþlayýnca bütünleþik yapýlarda farklý hizmetlerin verilmesi ihtiyacýndan Külliyeler doðdu. Baþlangýçta az sayýda küçük yapýlardan oluþan külliyeler zaman ilerledikçe daha büyük,geniþ binalardan oluþmaya baþladý. Külliye’lerin en anýtsal yapýlarý Osmanlýlar zamanýnda yapýldý. Külliyelerin temel yapýlarý olarak Medreseler ve imaretler bilinir. Bu doðrudur. Anýtsal Osmanlý Külliyelerinin tamamý ibadet, eðitim merkezlidir. Bütünleþik Külliye komplekslerinin büyümesi,hizmetin geniþlemesi mantýk olarak masraf demektir. Masraflar için külliye içinde ve dýþýnda han, çarþý, fýrýn, deðirmen,mum imalathanesi, boyahane, salhane,bayram ve pazar yerleri gibi iþletmeler bulunuyordu.

Halka ücretsiz hizmet etmek temel ilkesiyle kurulan Külliyeler bu sayede pek çok iþi bir arada yürütüyordu. Külliyelerin merkezinde cami bulunur,diðer hizmet binalarý cami çevresine yerleþtirilir. Osmanlý devletinin ilk külliyeleri cami,medrese,mektep,hamam ve þifahaneden oluþan Ýznik ve yine ayný hizmet binalarýndan oluþan Bursa Orhan Gazi külliyeleridir. Devlet büyüdükçe külliyeler de büyümüþ ve geliþmiþtir. Fatih Külliyesi 16 medrese, tabhane (fakir kimselerin iþ buluncaya, zayýf ve güçsüzlerin, hastahaneden çýkanlarýn saðlýklarýný kazanýncaya kadar barýnmalarý için yapýlmýþ hayýr kurumu) kervansaray,darüþþifa,türbe,aþhane vb. binalardan oluþan daha geniþ bir komplekstir. Fatih külliyesindeki geometrik düzenleme Süleymaniye külliyesinde de uygulanmýþtýr. Süleymaniye külliyesi 60 dönümlük arazisiyle en büyük ve ihtiþamlý külliyedir. (Ayla Ödekan’ýn Türkiye Tarihi II.de bulunan makalesinden hazýrlanmýþtýr) Külliyeler devletin haþmetini yansýttýðý düþüncesiyle her zaman ihtiþamlý yapýlmýþtýr.

Profesör Bahaeddin Yediyýldýz fütuhat sýrasýnda ilhak edilen kasabalarýn nasýl geliþtiðini þöyle anlatýyor:(Mesela Barkan,” Þehirlerin Teþekkül ve Ýnkiþaf Tarihi Bakýmýndan:Osmanlý Ýmparatorluðunda Ýmaret Sitelerinin Kuruluþ ve Ýþleyiþ Tarýna Ait Araþtýrmalar” adlý önemli makalesinde ,”imaret sitesi” denilen” tesisler manzumesi”nin yada “külliye”lerin,Osmanlý Devleti’nde þehirlerin oluþmasýnda ve geliþmesinde,ülkenin sosyal ve ekonomik hayatýnda önemli rol oynadýðýný ve bu sitelerin,genellikle bir bir cami etrafýnda kümelenmiþ olan tesislerden: medrese,yemek piþirilen ve daðýtýlan yer, misafir yurdu (tabhane) hastane(timarhane,darüþþifa) hamam, kervansaray…gibi din,kültür ve sosyal yardým müesseselerinden;bu müesseselerin kalabalýk memur ve hizmetlilerinin barýnacaðý ikametgahlardan,su yolu, kanalizasyon…gibi medeni(beledi)tesislerden;nihayet bu suretle meydana gelen tesislere devamlý bir gelir saðlamak maksadýyla (her biri bir sýnýf  sanat ve ticaret erbabýna tahsis edilmek üzere) inþa edilmiþ olan han ve çarþýlar,fýrýn, deðirmen, mum imalathanesi, boyahane, salhane, baþ hane,bayram ve pazar yerleri,cendere…gibi bir inhisar ve imtiyaz konusu olan tesis ve mahallerden oluþtuðunu yazýyor.”)   

            Konunun baþýndan bu yana anlaþýldýðý üzere vakýflar Asr-ý Saadetten itibaren zenginlerin sadaka-i cariye olarak raðbet ettikleri müesseselerdi.

BURSA HÜDAVENDÝGAR KÜLLÝYESÝ

Osmanlý  tarihinin Evliyaullah olarak bilinen sultanlarýndan Sultan I. Murad (Hüdavendigar) han tarafýndan yaptýrýlan külliye benzeri külliyeler gibi cami merkezlidir. Evliya Çelebi’nin’Tarz-ý binasý hiçbir camiye benzemez, gayet musannadýr” dedikten sonra, “Aþaðýsý ibadethane, fevkanîsi dairen mâdâr medrese hücreleridir; herkes savmaasýnda imama iktidâ edip ibadet ederler; görmeðe muhtaç vâcibü’s-seyr bir câmi-i zîbâdýr’cümleleriyle övdüðü Hüdavendigar camii duvarýndaki doðan kuþu resmi için bir de efsane vardýr. Bu doðan, halkýn zannýna göre, Sultan Murad'ýn bir kuþudur ki, oraya kaçmýþ ve Pâdiþâh defalarca çaðýrdýðý halde, gelmemesi üzerine sabýrsýzlýðýna delalet eder bir sesle «Daima orada kal» demekle derhal taþa dönüþmüþtür. Bu rivayeti devlet tarihçisi Sa'dü'd-dîn de nakleder.(Hammer) Külliye  tabhaneli ve iki katlý(alt katý ilk baþta otuzlu, 1650’li yýllarda altmýþlý medrese) olarak kullanýlan cami, imaret, hamam, türbe Türbede I. Murad, torunu Süleyman Çelebi, Mûsâ Çelebi I. Murad'ýn oðlu Yakub Çelebi,Süleyman Çelebi’nin oðlu Orhan ile II. Bayezid'in oðlu Þehzade Mehmed medfun olup sahibi bilinmeyen iki kabir mevcuttur, sýbyan mektebi, aþhane-imaret, helalar ve gusülhane veya abdest alma yerinden müteþekkildir. Semavi Eyice’nin tespitine göre Bursa ve çevresindeki pek çok köy,arazi, Mudanya Kalesi,þehrin içinde iki hamam ve dükkanlar, çevredeki köylerde baðlar ve Kurþunlu külliye  evladýdýr.(Semavi Eyice-DÝA)

EDÝRNE MURADÝYE KÜLLÝYESÝ

1427 yýlýnda Sultan II.Murad tabhaneli-zaviye planýnda tarafýndan yaptýrýlan külliye halen kullanýlan cami ve hazire (Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin evladýndan mevlevihanenin birinci þeyhi Celaleddin Çelebi ile ikinci þeyhi Cemaleddin Çelebi’nin yaný sýra tekke þeyhlerinden Mehmed Arif Dede,Osman Dede,þair Neþati, Seyyid Mahmud Dede,þair Enis Receb Dede, Mehmed Emin Dede, Süleyman Dede,Ahmed Dede,Ali Eþref Dede,son þeyh Selahaddin Dede ve Þeyhülislâm Musa Kazým Efendi’nin mezarlarý bulunmaktadýr.)ve günümüze ulaþmayan semahane, harem dairesi, derviþ hücreleri,dede odalarý,imaret,türbe ve kütüphaneden (yapýnýn zengin bir kütüphanesi mevcuttu. Ancak kütüphanenin mimarisi hakkýnda bilgi bulunmamaktadýr. Kitaplardan bazýlarýnýn Konya Mevlana Dergahý’nda, bazýlarýnýn ise Edirne Selimiye Camii Kütüphanesi’nde olduðu bilinmektedir) oluþan Mevlevihane (Oral Onur kitabýnda Kadir Dede’nin tarifi üzerine,“Þadýrvana karþý kapýdan selamlýða girildiði zaman saðýnda þeyhin misafir kabul odasý,solda kahve odasý, onlarýn arkasýnda dedelerin oturma ve soyunma odalarý,Þeyh Kamil Efendi’nin musiki odasý, ortada bir salon, haremlik kapýsý ve haremlikte de misafir için ayrý, þeyh ailesi için ayrý birçok oda bulunuyordu. Hücre tabir edilen sekiz tane dede odasý, sýra ile evler, salon, türbe ve sað tarafýnda semahanesi vardý. Tekkenin izbe kýsmý depo idi. Ýmarethanesinde aþevi, kiler, ocaklar, fodla fýrýný, hamur tutma ve malzeme yerleri bulunuyordu”imaret (Caminin kuzeydoðusunda yer alan imarethanesi aþevi, kiler, fodla fýrýný, hamur tutma bölümlerinden oluþmaktaydý. Ýmarette Mevlevi derviþlerinin, talebelerin, misafirlerin ve camide hizmet edenlerin yemek ihtiyacý karþýlanýrdý. Ayrýca cami minaresinin gölgesinin düþtüðü yere kadar olan evlere her gün fodla, perþembe günleri pilâv ve zerde daðýtýldýðý bilinmektedir.) çeþme ve  mektepten oluþuyordu.                                                                

 Bayram ÜREKLÝ-Doðan YÖRÜK’ün  H. 1002/ M. 1594 Tarihli Bir Vakýf Defterine göre Edirne’deki Sultan II. Murad Camii ve Ýmareti Evkafý isimli çalýþmalarýndaki tespitlerine göre Sultan II.Murad Han’ýn vakfýnýn 1.648.510 akçeye ulaþan bir geliri bulunmaktaydý.

FATÝH KÜLLÝYESÝ

Fâtih Camii ve Külliyesi kapladýðý alan itibariyle bütün Osmanlý tarihi içinde en büyük külliyedir (Çobanoðlu, 2002). Simetrik bir sistem dâhilinde meydana getirilen külliyenin camisi, mimari yapýlar manzumesinin merkezini teþkil etmektedir. Fatih ismini taþýyan camii, II. Mehmed’in yaptýrdýðý yeni payitahtta inþa edilen ilk ve tek büyük Selatin camii özelliðine sahiptir (Erdoðan, 1962-Kasým KOCAMAN).

Külliyelerin pek çok fonksiyonu bir arada barýndýran binalar topluluðu olduðunu ilk sayfalarda yazmýþtýk. Fatih Külliyesi bünyesinde barýndýrdýðý kütüphanesi,  medreseleri,camii,sýbyan mektebi, tabhanesi, aþhane-imareti, darüþþifasý, muvakkithanesi, haziresi,kervansarayý,çarþýsý(arasta)ve hamamý ile külliye kavramýný tam olarak karþýlamaktadýr.

Hacettepe Üniversitesinden Fahri Unan’a göre”             Fatih külliyesi, Osmanlý devletinin sýnýrlarý içerisinde yer alan sýradan külliyelerden çok farklýdýr. Bütün Osmanlý topraklarý bir tarafa, Ýstanbul'da bile bir çok külliye bulunmasýna raðmen, Fatih külliyesine benzeyen ve benzer fonksiyonlar Ýcra eden tek külliye, Süleymaniye külliyesidir. Bu durum ise, týpký Fatih külliyesi gibi, Süleymaniye külliyesi bünyesinde de, devletin fevkalade ehemmiyet verdiði seçkin medreselerin bulunmasýndan kaynaklanmaktadýr. Zira,bu medreseler,verdikleri eðitim ve öðretimin yaný sýra, yetiþtirdikleri insanlarýn devlet mekanizmasý içerisinde,üst mevkilerde aktif rol almasýný saðlamýþlar;böylece, devletin en gözde ilim ve eðitim müesseseleri haline gelmiþlerdi  Ýstanbul'un Fethi,Fatih Külliyesi ve Ýmparatorluk Fahri UNAN Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi)Unan’ýn tespitlerine göre kuruluþundan 300 yýl sonrasýna kadar Sahn medreselerindeki müderrislerin yaklaþýk %75’i üst düzey devlet görevlerine yükselmiþtir.

            Yukarýda anlatýldýðý üzere bazý vakýf arazilerinin yeniden Miri(hazine)ye çevrilmesi uygulamasý yüzünden Fatih Sultan Mehmet ve Vezir-i Azam Niþancý Karamani Mehmet Paþa baþta Aþýk paþazade olmak üzere eleþtiriye maruz kalmýþlardýr. Fatih zamanýnda neshedilen vakýflarýn pek çoðu daha sonra II. Bayezid zamanýnda yeniden vakýf arazisine çevrildi. Yaptýðý uygulamayla vakýf düþmaný gibi gösterilmeye çalýþýlan Fatih Sultan Mehmed pek çok hayratý bulunan ve hayratlarýna büyük tahsislerde bulunan bir padiþahtýr. Yýlmaz Kurt Fatih Külliyesinin Gelirleri baþlýklý çalýþmasýnda yazdýðýna göre, Fatih Külliyesi evkafýna reaya olarak farklý yerlerde 10.384 kiþi kayýtlýdýr. XVI yüzyýlýn ikinci yarýsýnda (1450-1500 arasý)bir koyun 30-35 akçe iken Fatih Sultan Mehmed vakfýnýn 1577 tarihindeki geliri 2.835.199 akçeyi bulmaktadýr.

            Dumlupýnar Üniversitesinden Kasým Kocaman’ýn Kuruluþ Vakfiyesine Göre Ýstanbul Fatih Camii Görevlileri ve Vazifeleri isimli çalýþmasýnda yazdýðýna göre Fatih,vakfiyesine Silivri,Çorlu, Rodoscuk, Kýrklareli, Hayrabolu,Vize,Pýnarhisar,Lüleburgaz kazalarý ile bunlara baðlý otuz köyü tarým alanlarý ile vakýf olarak yazdýrmýþtýr. Ýlave olarak 14 hamamýn gelirleri ve cizye gelirleri de vakfýn tasarrufunda bulunmaktadýr. Fatih’in vakfiyelerinden öðrenildiðine göre,  caminin  çeþitli  hizmetlerinde  62  kiþi bulunuyordu. Semavi Eyice-Derin Tarih Özel Sayý 3)

         Fatih Sultan Mehmed’in baþka bir vakfý ise Ayasofya vakfýdýr. Ayasofya vakfiyesi 38 cm. geniþliðinde ve 65 metre uzunluðundadýr.

EDÝRNE II.BAYEZÝD KÜLLÝYESÝ

            1360 yýlýnda Sultan I. Murad Hüdavendigar tarafýndan fethedilen Edirne(Hacý Ýlbeði, Gazi Evrenüz geldiler. Murad Han'ýn önüne düþüp Edirne’ye getirdiler...Bu fethin tarihi hicretin 761 inde (miladi: 23 Kasým 1359-10 Kasým 1360) Orhan Gazi Han oðlu Sultan Murad Gazi Han eliyle oldu. Aþýk paþazade) Ýstanbul’un   fethine   kadar   baþkent,   fetihten   sonra   da   Rumeli   topraklarýnýn   birinci,   Osmanlý ’nýn ikinci önemli kenti olmuþtur. Murad-ý Hüdavendigar tarafýndan fethedilen Edirne, askeri bir üs olma özelliðinin yanýnda siyasi bir merkez olarak da ön plana   çýkmaya   baþlamýþtýr .  Þehir,   Rumeli   harekâtý   için   bir   karargâh   vazifesi görürken,  Ýstanbul’un   fetih   hazýrlýklarýna,   fetret   devrinde   ve   daha   sonraki   dönemlerde   taht   mücadelelerine,   II.   Mehmed’in birinci saltanatýnda yeniçerilerin isyanýna,þehzadelerin sünnet ve evlilik düðünlerine, yabancý elçiler ve temsilcilerin kabulüne, padiþahlarýn av eðlenceleri gibi hadiselere sahne olmuþtur. Ýstanbul’un fethi ile ikinci plana düþen þehir için XVI. yüzyýl, muhteþem abidelerin inþa   edildiði ve fiziki açýdan klasik formunu kazandýðý bir dönemi teþkil eder.

Fetihten hemen sonra Edirne’nin baþkent olacaðý belli olunca (Edirne 1365 ten sonra baþkent ilan edilmiþtir.),imar ve iskân faaliyetleri de büyük bir ivme kazanmýþtýr. Baþta padiþahlar olmak üzere,vezirler, beylerbeyleri, sancak beyleri gibi büyük ümera ve yüksek mevkide bulunan devlet adamlarý ile ulema ve meþayih, þehrin kuruluþ ve geliþmesine büyük katký saðladýlar. I. Murad’dan baþlamak üzere I. Bayezid,I I. Murad,II. Mehmed,II. Bayezid ve nihayet II. Selim,Edirne’de ölümsüz eserler býrakmýþlardýr. Özellikle II. Murad ve II. Bayezid’in yaptýrmýþ olduðu külliyeler dikkate þayandýr. Fiziki ve siyasi özellikleri sebebiyle Edirne,her   dönemde   padiþahlar, yüksek rütbeli yöneticiler ve memurlar ile din adamlarý tarafýndan büyük bir imar faaliyetine sahne oldu.

            II. Bayezid'in 1484-1488 yýllarý arasýnda yaptýrdýðý çok geniþ bir alaný kaplayan külliyenin Darüþþifa’sý kayda deðerdir. Darüþþifa'da ruh ve sinir hastalarýna müzikle tedavi yapýlýyordu. Kabul edilmesi gereken bir gerçektir ki hayýr hizmetleri büyüyüp geliþtikçe masraflar da o oranda artmaktadýr. Külliye'nin büyük masraflý hizmetlerini devam ettirebilmesi için II. Bayezid, Rumeli sancak ve kazalarýndan yüksek gelire sahip olan kasaba, köy ve cemaatlerin gelirlerini vakfetmiþtir. 1489’da 574.789 akçe olan vakfýn yýllýk geliri, 1594’de 1.791.333 akçeye, 1617’de ise 2.141.696 akçeye yükselmiþtir. Buna göre 127 yýlda vakýf gelirlerinde yaklaþýk % 273 oranýnda bir artýþ meydana gelmiþtir. II. Bayezid, Mimar Hayreddin’e yaptýrdýðý ismini taþýyan Osmanlý’nýn en büyük hayratlarýndan olan külliyesinde; cami, týp medresesi, imaret, darüþþifa, hamam, tabhane, mumhane, muvakkithâne, kütüphane, mehterhane, fodla hane, deðirmen  ve bir köprü bulunuyordu. II. Bayezid Han’ýn 1489 tarihinde 574.789 akçe gelirle kurduðu vakfýn varidatý 12 Mart 1616 –10 Mart 1617   tarihleri arasýnda ise 2.141.696   akçe’ye ulaþmýþtý.

YAVUZ SULTAN SELÝM KÜLLÝYELERÝ-ÞAM/ÝSTANBUL

            Osmanlý tarihinde algýmýzda yanlýþ yer alan padiþahlardan birisi de Yavuz Sultan Selim’dir. Saltanatý babasýndan zorla devralmýþ olmasý,altýnla doldurduðu hazine odasýný kendi mührüyle mühürlemesi,ilk Osmanlý Halifesi olmasý,mukaddes emanetleri Ýstanbul’a getirmesi ve 8 yýllýk saltanatýnda devleti üç kattan fazla büyütmesi bütün tarih kitaplarýnda geçen özelliklerinden olan Yavuz Sultan Selim’in hayýrseverliðinden, külliye ve vakýflarýndan pek bahsedilmez.

            Çoðumuz,Þam þehrinde Muhyiddin Arabi’nin mezarýnýn bulunduðu Salihiyye semtinde inþa ettirdiði külliye ve vakfýndan haberdar deðilizdir. Ahmet Þimþirgil’in Celalzade Mustafa ‘dan nakille ”Nurlarla aydýnlanan kabrin yaný baþýnda bir cami yaptýrdý ki þirinlikte benzeri olmayan Þam'a güzellik katan bir bina oldu. Ýçine giren öyle safa bulur ki sanki dünyadan çýkar baþka bir aleme dalar. Kendini camiin asýl eþyasýndan sanýr da oradan ayrýlmaya  gönlü bir türlü razý olmadýðý bir cami ve güzel görünüþlü bir imaret bulunuyordu. Ýmarette pek çok sofra bulunuyordu ve deniz gibi nimetlerden genç  ihtiyar, güçlü güçsüz, dertli ve kederli kiþiler faydalanmaya baþladýlar. Þimþirgil-Kayý,Celalzade Mustafa)diye bahsettiði külliyenin vakfiyesi hakkýnda çalýþmasý bulunan Mehmet Ýnbaþý’nýn yazdýðýna göre:Dokuz yüz yirmi dört yýlý Muharrem ayýnýn dördüncü gününde ülkeler fetheden padiþah(I. Selim) o camide Cuma namazýný eda edip,Allah’a þükrünü eda etmek için lütuf ve ihsanýnýn çokluðu cihana yayýldý. Yavuz Sultan Selim Þam’da kaldýðý 4 aylýk zaman içinde Muhyiddin Arabi’nin kabrinin olduðu semte cami yapýlmasýný emrettiðinde ustalarýn gece gündüz çalýþmalarý neticesinde cami açýlýþý yapýlmýþtýr. Külliyede cami,türbe ve imaret bulunmaktadýr.65/66 personelin günlük 223/233 akçe yevmiye ile çalýþtýðý çok zengin akara sahip vakfýn yýllýk geliri kesin olmamakla birlikte 300.000 dirhemden fazladýr.

Osmanlý tarihinde unutulmaz izler býrakan Yavuz Sultan Selim Han'ýn vasiyeti gereði, baþlayýp bitiremediði veya niyetlendiði için oðlu Kanuni tarafýndan 1522 yýlýnda 400.000 altýn tahsisatla yaptýrýlan külliyede,cami, tabhane, türbe, mektep ve imaret bulunmaktaydý. Türkçe yazýlan vakfiyesine göre Sultan Süleyman’ýn, babasý tarafýndan inþasý müyesser olmayan bir “imaret-i aliye”, ruhunu taziz için bir türbe, bir cami, bir matbah, sekiz odalý bir tabhane ve yer olmadýðý için bir baþka yerde dershaneli bir medrese ve bir mektep, bir çifte hamam yaptýrmýþ olduðu kaydedilmektedir. Yavuz Sultan Selim Türbesi, Hafsa Sultan Türbesi. Þehzadeler Türbesi (türbede Kanuni'nin Murad, Mahmud ve Abdullah ismindeki oðullarý,Yavuz’un kýzý ve Makbul Ýbrâhim Paþa’nýn zevcesi Hatice Sultan,yine Yavuz’un kýzý ve Ýskender Paþa’nýn hanýmý Hafsa Sultan ve 1861’de vefat eden Sultan Abdülmecid’in ve oðullarýnýn türbesi de külliye içinde bulunmaktadýr.

            Ayrýca yine Kanuni Sultan Süleyman tarafýndan Yavuz Sultan Selim adýna Mimar Sinan’a yaptýrýlan ve dershanesi de bir cami olarak düzenlenen medrese ve çeþmeden oluþan küçük bir ikinci külliye Yenibahçe’de bulunmaktadýr.(DÝA)

SÜLEYMANÝYE KÜLLÝYESÝ

1550-1557 yýllarý arasýnda Mimar Sinan’ýn inþa ettiði Süleymaniye Külliyesi Osmanlý’nýn kurumsallaþmasýnýn en büyük örneði Sahn-ý Seman’dan sonra ikinci büyük ilmi ve sosyal müessesedir. Külliye merkezindeki Süleymaniye camii Ýstanbul’da þehrin genel yapýsýyla bütünleþmiþtir. Adýný verdiði külliyenin muhteþem ve tüm ihtiyaçlarý karþýlayacak büyüklükte yapýlan Süleymaniye külliyesi için kurulan vakýf Süleymaniye cami,Þehzade camii,medresesi, imareti ve sýbyan mektebi,Hadikai Cedide denilen yerde bir medrese,külliye içinde türbeler, imaret, darülhadis,dört medrese,sýbyan mektebi, darüþþifa, dârülkurrâ,týp medresesi,talebe odalarý, tabhane (misafirhane) Cihangir camii ile mescidi ve sýbyan mektebi,Eski Fil damý zaviyesi ile Bükelice zaviye sidir. Süleymaniye külliyesinde çeþitli zamanlarda 781-796-936 kiþi istihdam ediliyordu.1585-1586 yýlýnda  külliyenin toplam gideri 2.724.536 akçe(ayný dönemde 60 akçe 1 altýn deðerindedir.) olup bunun 1.237.546 akçesinin personel gideridir (936 personel)

            Külliyedeki týp medresesinde teorik eðitim verilirken Darüþþifa'da pratik eðitim ve ücretsiz tedavi yapýlýyordu. Darüþþifa içinde yönetim ve saðlýk personeli,hastalar için odalar,akýl hastalarý için asabiye servisi,çalýþan ve hastalar için ayrý fýrýn,kiler,mutfak ve eczane,dahiliye servisinde 3,göz hastalýklarý için 2 kehhal,hariciye servisinde de 2 cerrah olmak üzere 7 tabip,týp medresesinde 9 öðretim görevlisi,darüþþifanýn mutfaðýnda ise 20 görevli çalýþýyordu. Tüm vakýflarda olduðu gibi Süleymaniye külliyesinde de tüm hizmetler herkes açýk ve ücretsizdi.(Yasin Yýlmaz-Dini Hayat,Ekim 2013)  

MANÝSA MURADÝYE CAMÝÝ VE KÜLLÝYESÝ 

Manisa'da XVI. yüzyýl Türk Mimarisinin en güzel ve en muhteþem eserlerinden olan Muradiye camii,þehre hakim bir noktada, Spil daðý eteklerinde inþa edilmiþtir. Muradiye camii, medrese, imaret, tabhane, dükkanlar ve XIX. yüzyýlda bunlara ilave edilen kütüphane ile külliyeye dönüþmüþtür. Caminin inþa tarihi kesin bilinmemekle beraber, III. Murad'ýn tahta çýktýðý H. 982 (1574) tarihinden önce inþa edilmiþ olmalýdýr. Ýlk yapýlan cami ihtiyacý karþýlamadýðý için yýktýrýlarak  þimdiki Muradiye Camiinin inþasýna H. 991 (1583) yýlý muharrem ayýnda baþlanmýþ,inþaata verilen kýsa bir aradan sonra cami H. 994 (1585) yýlý Zilhicce ayýnda tamamlanmýþtýr. Muradiye camiinin külliyeye dönüþmesi H.1001(1592) yýlýný bulmuþtur. Erdem YÜCEL