Osman Gazi Devri Vakýflarý

            Osman/Ataman Bey olarak anýlan Osman Gazi (1258-1324), Osmanlý Beyliði ve hanedanýnýn kurucusudur. 27 Temmuz 1302 tarihinde Bizanslýlarla yapýlan Bapheus Savaþý sonucu Osman Bey'in tüm Anadolu'da þöhreti artmýþ, bir yýl sonra yapýlan Tekfurlar Savaþý sonucunda beyliðini fiili olarak kurmuþtu. Moðol istilalarýndan kaçan Müslümanlarýn, Osmanlý Beyliðine sýðýnmasý Ýle siyasi ve askeri gücü arttý. Çöküþ döneminde bulunan Doðu Roma Ýmparatorluðundaki karýþýklýklarýn da etkisiyle kýsa sürede Anadolu ve Doðu Roma'nýn hakimi durumuna geldi. Öldüðü zaman beylik; Eskiþehir ile Bursa arasýndaki topraklarda hüküm sürmekte, Ýznik ve Bursa'yý ise abluka altýnda tutmaktaydý. Osman Gazi devrinde oldukça az vakýf kurulduðu gözlenmiþtir. (Osman Gazi döneminde sayýca az vakýf kurulmuþ olsa da aþýrý derecede cömert bir kiþilik olan Osman Gazi vakýf þahsiyet özelliðini vefatýna kadar devam ettirdi. Osman Gazi’nin cömertliði hakkýnda Aþýk Paþazade þunlarý yazmaktadýr. Osmanlý sultanlarý ve üst rütbeli görevlilerinin cömertlikleri Aþýk Paþazade’nin de elbette dikkatinden kaçmamýþtýr, kendisine bu soruyu sorar:

SORU- Ey  derviþ!  Bu Osmanoðlu'nun büyük medreseler ve imaretler yapmalarýndan muratlarý memleketi mi yoksa ahiretlerini mi mamur etmektir? 

CEVAP- Ahiretlerini mamur etmektir. Hem vezirlerin imaretlerinden de anlanan odur ki bunlarýn da niyetleri padiþahlarýnýn niyetlerine tabidir. Eðer bu yaptýklarý imaretlerde bu niyetlerinin eseri bazen görünür bazen görünmez, sebebi nedir, dersen ... 

 CEVAP.- Bunlarýn  hayýr  veya  þerrine  alimlerle  derviþler sebep olur. Zira vezirler alimlerle derviþlere tabidirler. Þimdi, bu Osmanoðlu kerametleri zahir olan insanlardýr. Bu  padiþahlardan zahir  olan  her  þey bunlarýn vezirlerinde de  zuhur  eder.  Bu padiþahlarýn yanýnda olan bu vezirler bunlarýn mahremleridir ve bu vezirlerin de kendilerine mahrem birer kethüdasý vardýr. Bu kethüdalar alimler, derviþler,sýradan insanlar ve cahillerin sohbetlerinde bulunur ve her ne iþitirlerse gelirler vezirlere naklederler. Bu kethüdalarýn bazýsý yanlýþý doðru sanýrlar, gelirler paþalara haber verirler.  Yanlýþýn  doðru  olduðu  üzerinde  ýsrar ederler. Bu sebepten de alemde nizam bozulur. Yine bu sebepten Osmanoðullarý'nýn imaretlerinde kavga ve çekiþme eksik olmaz. Aslýnda bu  imaretleri yapanýn  muradý,  ahret hayrýný,  yani  iyilik  ve  güzelliðini  elde  etmektir.  Bu niyetle bir emin kiþiye imaretin iþlerine bakma vazifesini verir. O da kalkar kendi gönlünce iþ iþler, gelen misafirin bazýsýna yemek verir,bazýsýna vermez, bazýsýný da bu  imaretlere almazlar. Buna sebep de senin iþin gücün vardýr veya bu þehirde baþka bir imarette kalýyormuþsun derler. Kýsacasý, bu imaretlerin  hizmetkarlarý  bunlarýn  kalmasýna  izin  vermezler. Böyle olunca da hayýr sahiplerinin hayrýna engel olmuþ olurlar.  Kýsacasý,bu hale vezirler muttali olunca  padiþahýn emriyle  hayýr sahibinin  hayrýnýn  devamý  için  bir  müfettiþ gönderirler. O da  gelip misafirin  yemeklerini  keser, ocaðýn külünü satar, imaretin ekmeðini küçültür, hizmet edenlerin nafakasýný keser ve halktan almasý gerekenden fazlasýný alýr. Bu þekilde gelirleri artýrýr, gelir padiþahýn hazinesine koyar. Halbuki padiþahlar bu hayratlarý ahiret için etmiþlerdir. Aþýk Paþazade))

Yukarýda belirttiðimiz gibi Osmanlý sultanlarý cömert insanlardý. Ama aralarýnda elbette ki Osman Gazi’nin yeri baþkadýr. Belki de evlatlarýna para cinsinden miras býrakmayan tek o Osmanlý sultanýdýr: (Ancak altýn akçe ve hazine falan bulunmadýðýna þahit oldular. Fakat sýrtak tegele denen kumaþý, at zýrhý, tuzlasý, kaþýklýðý, bir giyim ayakkabýsý, koþum atlarý, bir sürü koyunu vardý. Bu koyunlarýn aslý þimdiki zamanda Bursa civarýnda bulunan beylik koyunundandýr. Bundan baþka birkaç at sürüsüyle Sultanönü'nde depingi denen ve eyer arkasýna konulan pek çok çift bellernesi bulunuyordu. Bu sayýlanlardan baþka bir þeyi yoktu.(Aþýk Paþazade)  Bunun sebebi elbette ki Osman Bey’in cömertliðidir.

Her ne kadar kuruluþ döneminde (Osman Gazi döneminde) devlet organlarý oluþturulmadýðý için hukuki olarak vakýf müessesesi faal deðilse de Osman Gazi cömertliðiyle haleflerine vakýf iþlerine girmeleri için örnek olmuþtu.

Aþýk Paþazade’nin anlattýðýna göre: (Osman-ý Gazi Han'un [hasleti] her ayda bir kerre ta'am biþirüp  fakirlere yidürmek ve giyesiler giydürmek idi. Ve tul(dul) hatun  kiþilere sadaka itmekdi.)

            Aþýk Paþazade’nin beyanýna göre halka toplu yedirmek Osman Gazi’den sonra Osmanlý sultanlarýnda gelenek haline gelmiþtir. Orhan Bey ve halefi sultanlar I. Murad Hüdavendigar,Yýldýrým Bayezid, I. Mehmed (Çelebi Mehmed) ve oðlu II. Murad Osman Gazinin geleneðini devam ettirmek için imaret ve zaviyeler yaptýrmýþlar, bulunduklarý þehirlerde bol bol sadaka daðýtmýþlardýr. Orhan Bey’in muhabbet ettiði Geyikli Baba ve derviþler için zaviyeler yapmasý zaviyelerde kalanlarýn yemeklerini vermesi daha sonraki sultanlar tarafýndan gelenek olarak devam ettirildi. I. Murad ve Yýldýrým Bayezid’in bulunduklarý þehirlerde Cuma günleri sadaka daðýtmak adetleriydi.  I. Mehmet (Çelebi Mehmed) Han’dan itibaren de Kudüs ile Mekke ve Medine’ye hediye olarak altýn göndermek adet oldu. Bu adet Osmanlý’nýn son zamanlarýna kadar devam etti. Yavuz Sultan Selim’den itibaren ise Anadolu’da Medine vakýflarý bulunuyordu ve vergi gelirleri Medine’ye gönderiliyordu. Konya’nýn Ereðli ilçesi de Medine vakýflarýndan biriydi. Ýmdi, bu al-i 'Osman' un hasleti eyüdür ve hem olýgelmiþdür. Aþýk Paþazade)

R.Kaplanoðlu,N. Topçu,H. Delil’in tespitlerinden öðrendiðimize göre Osman Gazi’nin adýna kurulmuþ bir vakýf bulunmamaktadýr. Ancak Osman Gazi baþka vakýflara çok sayýda mülk baðýþlamýþtýr.

Söðüt Kazasý

Vakf-ý Osman Han'dan" Ede Þeyh" Zaviyesi Vakfý'na 1 köy, 4 mezra,1 Bað, 1 Zemin, bir çiftlik vakfedilmiþti.(Toplam Hasýl:23.059 akçe.

Yeniþehir Kazasý

Amme vakýflarý

Osman Han"dan Mevlana Osman Fakih Zaviyesi vakfýna  mezra:560 akçe)

Vakf-ý Zaviye-i Þeyh Ýshak için Gökçesu köyü.(1038 akçe)

Mevlana Mehmed Fakih'e Çamurluca civarýnda Çamurluca mezrasý.(230 akçe)

Ermeni Pazarý (Pazaryeri) Kazasý

Amme Vakfý

Zekeriya Baba Zaviyesi için Zekeriya Baba köyü.(360 akçe)

Ýznik Kazasý

Gündüz Bey'in oðluna ait vakfýn Boynueðri Nusret çiftliði.(950 akçe)

Beypazarý Kazasý

Amme Vakfý

Ahi Evren Zaviyesi Vakfý'na ait dükkanlar, kervansaray ile iki bahçe yeri.(10.200 akçe)