KIBRIS VAKIFLARI

Fethin bir sembolü olarak, ilk önce Ayasofya Katedrali, Sultan II. Selim adýna tescil edilerek,camiye çevrildi. Burasýnýn giderleri için bir vakýf kuruldu. Ýlk cuma namazý da 15 Eylül 1570 tarihinde burada kýlýndý. Lala Mustafa Paþa,camiye bir Kur’an- Kerim ile bir kýlýç vakfetti. Adada bundan sonra bir taraftan fetih, bir taraftan da feth edilen yerlerde düzenlemeler sürdü.             Nitekim  Sultan II. Selim’in Mustafa Paþa’ya gönderdiði 13 Mayýs 1571 (H.18 Zilhicce 978) tarihli “Kýbrýs’ta feth olunan Baf ve Girne’ye de birer câmi ve hamamýn, Baf’a ayrýca kale ve burçlarýn inþa edilmesi emrini”  içeren  ferman,iþin  ne  kadar  planlý  bir  þekilde  uygulandýðýný göstermektedir. Kýbrýs’n Osmanlý hakimiyetine geçiþinden itibaren Kýbrýs’ta kurulan ilk vakýf  Lefkoþa’nýn fethinden bir gün sonra “fethinin bir sembolü”olarak Ayasofya Katedrali’nin Sultan II. Selim adýna tescil edilerek camiye çevrilmesi, Selimiye Camii'nin giderleri için “dükkânlar, deðirmenler,araziler, çiftlikler ve su kaynaklarý”nýn tahsisi ile Mustafa Paþa’nýn bu camiye bir Kur’an- Kerim ile bir kýlýç vakfetmesi kabul edilebilir. Kýbrýs’ta vakýflaþma Sultan II. Selim’den sonra Kýbrýs fatihi Serdar Lala Mustafa Paþa büyük bir vakýf kurmasý ile sürmüþtür. Arþiv kaynaklarýna göre takip eden yarým asýr içinde  burada  Kýbrýs  beylerbeyi  Cafer  Paþa[bin  Abdülmennan],Baf  Sancak beyi  Mehmed  Bey  [bin Ebubekir],Hümâ bint-i Ali, Refail veled-i Lazari, Hacý Keyvan bin Abdülmennan ve Yusuf Aða bin Perviz, Ali Beþe ibn-i Abdullah ve Üsküdar’da Çinili Valide Sultan külliye için Sultan I. Ahmed’in hasekisi Kösem Mahpeyker Sultan  vakýflar kurmuþlardýr. Kayýtlar,Kýbrýs’ta bu geleneðin Osmanlý hakimiyetinden sonra da sürdüðünü göstermektedir.   

           Lala Mustafa Paþa, Kýbrýs’ýn fethinden  sonra  yapýlan  ilk  imar  faaliyetleri  sürecinde  11  Mayýs 1579 tarihinde Kýbrýs’ta, Lefkoþa, Omorfa, Girinye (Dimetoka),Piskopi,Girince-Kazabifan, Lefke, Magosa, Lefkoþa-Kitriya,Tuzla ve Pendaya’ya yayýlan çok büyük bir vakýf kurmuþtur. 

Lala Mustafa Paþa,Kýbrýs’ta vakýflarýnýn dýþýnda, Antep, Erzurum ve Ilgýn’da birer külliye, Þam’da iki külliye,Kars,Kudüs, Mekke- Medine, Tiflis ve Zile’de de hayrat ve vakýflar kurmuþtur. Kâtibi tarihçi Âli’ye göre Lala Mustafa Paþa, Bosna’nýn Viegrad kazasýnýn Rudo nahiyesinin Sokoloviç (Þahinoðullarý) köyünde doðmuþtur. Yavuz Sultan Selim devrinde (1512-1520), aðabeyi Deli Hüsrev Paþa’nýn yardýmýyla saraya alýnmýþ, altý yýl Kanuni Sultan Süleyman’ýn  berberbaþýlýðýnda bulunduktan   sonra   sipahi   olanlar   bölüðüne   çýkarýlmýþtýr. Bir süre çaþnigirlik ve mirahur'luk görevlerinde  bulunduktan  sonra,  Sadrazam  Rüstem  Paþa  onu  tenzili  rütbe  ettirip  1544’te  önce  çaþnigîrliðe sonra Safed sancak  beyliðine  tayin  ederek,  Ýstanbul’dan  uzaklaþtýrdý.

         Lala Mustafa Paþa Vakfý tarafýndan giderleri karþýlanan dört(4) câmi (veya  mescid),bir(1) Darü’l-Hadis,iki (2) sýbyan mektebi,iki (2) kütüphane,bir dizi (sýra) su kuyusu ve üç (3) çeþme, iki (2)hamam, iki (2) köprü ve bir (1) han kayýtlýdýr. Bu hayrât arasýnda Lefkoþa’daki Ömeriye (Ömerge)Camii Külliyesi orta ölçekli bir külliye olarak tanzim edilmiþtir. Ömeriye Külliyesi’nin merkezinde Ömeriye Camii yer almaktadýr. Ömeriye Camii  müþtemilâtýna bir sýbyan mektebi (Ömeriye Mektebi),bir  kütüphane,bahçesine bir çeþme(þadýrvan) ve yanýna bir hamam [Ömeriye Hamamý) eklenmiþtir. Ömeriye Camii Lefkoþa’da, Selimiye Camii’nden sonra ikinci büyük câmi olarak kayýtlara yansmýþtýr. Lala Mustafa Paþa vakfýna baðlý ikinci câmi,Lefkoþa-Ýplik Pazarý  Câmiidir. Bu cami,bölge esnafýnýn ihtiyacýný karþýlamak  için  1580’li  yýllarda  yaptýrýlmýþtýr. Ýplik Pazar Camii’nin yakýnýna bir de Hamam-Kebir (Büyük Hamam)  eklenmiþtir. Vakfiyede geçen üçüncü mescid ise Lefkoþa  kalesi içinde yer almaktadýr. Araþtýrmacýlar bu mescidin, Araplar Camii olabileceði ihtimali üzerinde durmuþlardýr. Mustafa Paþa Vakfýnda kayýtlý dördüncü mescid Magosa’da yer almaktadýr. Bu Magosa kalesi fethedildikten sonra kuþatma sýrasýnda askerlerin namazgâh olarak kullandýklarý yerde yaptýrýlan “Akkule Mescidi”dir. Magosa'daki Lala Mustafa Paþa Camii,Sultan II. Selim'in vakýflarý arasýna yazýlmýþtýr.

            Osmanlý hakimiyetinde kaldýðý süre içinde eðitim kurumu olarak 27 Sýbyan Mektebi,6 Müderrislik,10 Kütüphane,2 Tekke(Hala Sultan Tekkesi Lefkoþa yakýnlarýnda Kýrklar Tekkesi-Nakþibendi) ve 2 Mevlevi hane (Ahmet Paþa ve Ferhat Paþa Mevlevihaneleri) inþa edilmiþ ve vakýflar kanalýyla çalýþtýrýlmýþtýr.