TÂCÜ’L-ÂRÝFÎN EBÜ’L-VEFÂ

Yukarýda belirttiðimiz üzere geçmiþ yýllarda Türklerin Müslüman olmalarýndan bahsedilince hepimimizin aklýna ilk gelen isim Hace Ahmed Yesevi (ks) idi. Son yapýlan araþtýrmalara göre Anadolu’nun Ýslam yurdu olmasýnda ikinci bir isim daha zikredilmeye baþlandý. Hatta bu ismin Anadolu’nun islamlaþmasýnda daha fazla etkin olduðu iddia edillir oldu. Biz böyle bir tartýþmaya girecek deðiliz. Bizim için önemli olan Anadolu coðrafyasýnýn Türk-Ýslam yurdu olmasýdýr. Bu gaye için sayýsýz insan seferber olmuþ ve baþarýlý olmuþtur. Türkler Anadolu’ya Müslüman olarak gelmiþler ve fetihlerle Ýslam dinini dünyanýn pek çok coðrafyasýna ulaþtýrmýþlardýr. Anadolu’nun Ýslamlaþma serüveninde etkin isim Tac’ül Arifin Seyyid Ebü’l Vefa(ks) hazretleridir.

Künyesi Ebü’l Vefa, lakabý Tacü’l Arifin, ismi Muhammed olan ve Tâcü’l-Ârifîn Ebü’l-Vefâ el-Baðdâdî (ks) 1026-1107 yýllarý arasýnda bugünkü Irak topraklarýnda yaþamýþ büyük bir sufidir.  

Taþavvufî düþüncenin gayesi, Allah’a lâyýkýyla kul olmayý baþarabilmek ve Ýslam dinine uygun bir hayat yaþayabilmektir. Ýslam dininin yaþanmasýnda nazarî bilgi tek baþýna yeterli deðildir, nazarî bilgi fiiliyâta dönüþtürülmelidir. Bunu baþaran kimseye insân-ý kâmil denir.

XII asrýn ilim kültür merkezi Baðdat’ta ilim öðrenen Ebü’l-Vefâ vefat etmeden önce vasiyette bulunmuþtur. Menâkýbnâmede vasiyeti þöyle yer almaktadýr: Her þey yoktan var olmuþtur ve her þeyin bir var edicisi vardýr. Yoktan var olan nesne, tekrar var olacaktýr. Her kim cennete girmek isterse, ona giden yola girsin ve her kim cehenneme girmek isterse, ona giden yola girsin. Ben size ceddim Hz. Muhammed (sav)’in þeriatýný gösterdim, herkes bu yola girsin. Bu yolun dýþýndakiler bid’attýr. Helâk olmamak için bid’attan uzak durunuz. Her þeyin nuru olan takvâdan ayrýlmayýnýz. Cenâb-ý Hak istemedikçe benim sözüm ne sizi doðru yola ulaþtýrabilir ve ne de sizi saptýrabilir. Ben sizin yanýnýzda olmasam da Allah her zaman hâzýrdýr. Ben hâlinizi bilmesem de Allah bilir. Gönlünüzü Allah’ýn muhabbetinden ayýrmayýn. Allah’ý unutup kendi nefsine zulmedenler delâlette kalýrlar. Bu yüzden Allah’ý unutan tâifeden olmayýn. Dâimâ Hak’la olup saâdeti bulun.

Menâkýbnâmeye göre, Ebü’l-Vefâ ehl-i sünnetin dört amelî mezhebinde de hüküm verecek seviyede bir alimdir. Yani fýkhî bir meselede bu dört mezhebin hangisinin delili güçlü iþe onunla amel etmiþtir. Ebü’l Vefa Kur’an ve Sünnet’i esas alan Baðdat mektebine mensuptur.

Sûfîler bu devirde genellikle ehl-i sünnet çizgisinde eserler yazmýþlar ve ehl-i sünnet görüþünün hâkim oldugu taþavvufî düþünceyi yaymýþlardýr. Süleyman Uludað, Ebü’l-Vefâ’ya nisbet edilen Vefâîlik’in teknik anlamda bir tarikat olmayýp, Cüneydiyye ve Tayfûriyye gibi belli bir mürþidin etrafýnda toplanan sûfîlerin oluþturduklarý bir hareket olduðunu þöylemektedir. Bu yüzden de bir usûlü ve evrâdý bulunmamaktadýr. Uludað’a göre Vefâiyye, Sehliyye, tarikatýnýn bir kolu olan Hevvâriyye’nin bir þûbesidir. Ebü’l-Vefâ ve mürîdlerini þer’î hükümlere baðlý sünnî sûfîler olarak deðerlendirse de, ona mensup olduklarýný iddia eden bazý aþýrý zümrelerin de bulunmasýnýn muhtemel gözükmektedir.

Ebü’l-Vefâ, özellikle Irak bölgesindeki tasavvufî çevre ile birebir iliþki kurmuþ ve onlarý etkilemiþtir. Abdülkadir Geylânî “Cenab-ý Hakk’ýn kapýsýnda hiçbir kürdî yoktur ki, Ebü’l-Vefâ gibi olsun.” demiþtir. Menakýbnameye göre Ebü’l-Vefâ’nýn silsilesi zâhirî yönden Hz. Ali’ye, bâtýnî yönden Hz. Ebû Bekir’e dayanýr. Ebü’l Vefa’nýn þeyhi Þeyh Þenbekî’nin bazý tasavvufî sözleri þunlardýr: “Tâatýn aslý takvâdýr, verâ’ halidir. Takvânýn aslý da nefis muhâsebesidir.” “Bir kimþe zât-ý ilâhîden baþka bir þeyle zengin olmaya çalýþýrþa câhil kalmýþ þayýlýr.” “Kalbin salâhý, ihlâs üzere ilimle iþtigaldir.”

Ebü’l-Vefâ alçak gönüllü bir kimse idi. Büyük küçük, herkese güzel sözle hitâb ederdi. Kendisi ne yerse, arkadaþlarýna da ondan verirdi. Bir ziyafete gittiðinde veya zâviyesinde yemek yerken, mürîdlerinin kendisine hürmetlerinden dolayý tabaðýna fazla yemek koymalarýna izin vermezdi.

Ebü’l-Vefâ, sâlih, fâsýk demeden herkesle sohbet ederdi. Onun gayesi, herkesi Hz. Peygamber (sav)’in þeriatýna davet etmekti. Böylece sohbetine katýlan sâlih kimselerin salâhý artýyor, fâsýk kimseler de tevbe ediyorlardý. Zâhirde sâlih ve fâsýk kimseye eþit davranýrdý ama sâlih kimselerin yeri onun kalbinde ayrýydý.

Hoþgörü þahibi olan Ebü’l-Vefâ, Kalmînâ’da hiç kimsenin yemek vermediði aç olan bir yahudiye en güzel yemekleri hazýrlatýp derviþleriyle ona göndermiþtir. Gösterdiði bu hoþgörü ve yardýmseverliði ile bu yahudi, müslüman olmuþtur. Mürîdlerine karþý da yumuþak davranmýþ, onlarla azarlayarak konuþmamýþ ve onlarýn kusurlarýný örtmüþtür.

Dünya zenginliðine hiçbir zaman önem vermemiþtir. Abbâsî Halîfesi Kaim-Biemrillâh’ýn kendisine Kuþân ve çevresindeki köyleri baðýþlamak istediðini bildiren bir mektup göndermesi üzerine mektubu yýrtan Ebü’l-Vefâ þu þözleri þöylemiþtir: “Bilmiþ olun ki, fakir bir kimþenin Allah’tan baþkaþýndan bir þey talep etmeþi revâ degildir. Allah kýyamet gününe kadar benim zürriyetimi ve þilþilemi kendinden baþkaþýna muhtaç eylemeþin. Bütün âlem onlara muhtaç olsun.”

Menakýbnâmede Ebü’l-Vefâ’nýn taþavvufî görüþleri hakkýnda bize ipuçlarý veren þu þözlerine yer verilmiþtir: “Cenâb-ý Allah gaybdýr, idrâk olunmaz ve gönül de gaybdýr, temlik olunmaz. Gayb gayba ulaþsa, gayb gaybý görür.” “Bir kimþenin Hak’la muâmelesi hâlis olsa ve riyâ karýþmasa, o kimþe yalan davalardan kurtulur.” “Bir kimse vaktini boþa harcasa câhildir. Vaktini kusur iþleyerek geçirse gafildir. Her kim zamanýný ihmâl ederse, o âcizdir.”

Ebü’l-Vefâ ârifler hakkýnda þunlarý þöylemiþtir: “Allah’ýn ârifleri için bir þarap vardýr. Ârifler onu içtikleri zaman gayet ferah olurlar. Ferah olunca mest, mest olunca vakitleri hoþ, vakitleri hoþ olunca gaib olurlar. Gaib olursalar hâzýr olurlar, hâzýr olurþalar nazar ederler. Nazar ederlerse talep ederler, talep ederlerse bulurlar, bulursalar ondan baþkasýný yitirirler. Yitirenler ulaþýrlar ve ulaþanlar muttaþýl olup müþâhede edip þu ayeti iþitirler: “Rableri onlarý kendi rahmeti, hoþnutluðu ve cennetleriyle müjdeliyor; onlar için orada kesintisiz nimetler vardýr. Onlar orada ebedî olarak kalacaklardýr. Kuþkusuz en büyük ödül Allah katýnda olandýr.” Tevbe 21,22)

el-Kevakibü’d Dürriyye isimli eserde, Eb’ül Vefa’nýn icazetli halifelerinden olan kendisini yýkayýp kefenlemesini vasiyet ettiði ve elbisesini býraktýðý, Adiyy b. Müsâfir’in bazý þözlerine yer verilmiþtir: “Kim amel olmadan söz ile yetinirse, Allah ile baðýný koparýr. Kim bilgi olmadan kulluk ile yetinirse, dinden çýkar. Verâ’ olmadan bilgi ile yetinirse, Allah’a karþý üstünlük taþlamaya kalkar.”

Ebü’l-Vefâ þünnî-þiî çatýþmalarýnýn yaþandýgý dönemde, râfýzilere halkýn meyletmemesi için vaaz vermiþ ve vaazlarýnda onlarýn âhirette azaba düþeceklerini þöylemiþtir.

Menâkýbnâmeye göre, Ebü’l Vefa, kendisine sahabenin en faziletlisini soran bir rafýziye ilk baþta hulefâ-i râþidîni sýrasýyla saymýþ, daha þonra aðacýn altýnda Hz. Peygambere (sav) bey’at eden altý þahabeyi þöylemiþ, Cenâb-ý Allah’ýn (cc) ve Hz. Peygamber (sav) ’in takdîm ve tafdîl ettigine itaat etmek gerektiðini bildirmiþtir. Ehl-i sünnet görüþünü benimsemiþ olan Ebü’l-Vefâ müridlerine Resul’ün (sav) ashabýný sevmeyi ve onlara buðz etmemeyi emretmiþtir.

T.C. MARMARA ÜNÝVERSÝTESÝ SOSYAL BÝLÝMLER ENSTÝTÜSÜ TEMEL ÝSLAM BÝLÝMLER ANABÝLÝM DALI TASAVVUF BÝLÝM DALI TÂCÜ’L-ÂRÝFÎN EBÜ’L-VEFÂ’NIN MENÂKIBI Yüksek Lisans Tezi AYÞENUR ÖZKUL Ýstanbul, 2008