AHÝLER

Ýslam toplumlarýnda mensuplarýna civanmerd, ayyar (ayyaran), feta (fýtyan) gibi isimler verilen fütüvvet ülküsünün, Ýslam'ýn yayýlmasýna paralel olarak Suriye, Irak, Ýran, Türkistan, Semerkant, Endülüs, Kuzey Afrika ve Mýsýr gibi yerlerde esnaf ve sanatkarlar arasýnda yaygýn olduðu bilinmektedir. Fütüvvet ülküsünün Anadolu’daki temsilcileri Ahilerdir. Ahilik Arap ve Ýran fütüvvet idealiyle eski Türk akýlýk ve alp geleneðinin sentezinden ve kurumlaþmasýndan ibarettir þeklinde de tanýmlanmaktadýr. Ahiliðin kurucusu Ahi Evran'ýn asýl adý Hoylu Þeyh Nasýruddin Mahmud' dur. Ahilik geleneðinde Debbaðlarýn piri olarak görülen Ahi Evran ayný zamanda 32 çeþit esnafýn da piri sayýlmýþtýr. Ahi Evran'ýn prensiplerinin etkinliði kendisinden sonra da devam etmiþ, Kýrþehir' deki Ahi Evran tekkesi þeyhi imparatorluk sýnýrlarýndaki her þehirde ahilerin reisi olarak kabul edilmiþtir.

Neþet Çaðatay ve Mikail Bayram ahiliðin Anadolu'da doðmuþ Türklere mahsus bir kurum olduðunu iddia ederlerken, Ahmet Yaþar Ocak tarihi ve sosyolojik gerçeklerin bu görüþe aykýrý olduðunu ifade etmektedir.

Ahilik Türklere mahsus bir teþkilat olmasa da kurumlaþmasý Ahi Evran liderliðinde Türkler arasýnda olmuþtur. 1220'lerde baþlayan Moðol istilasý nedeniyle çoðu esnaf ve sanatkar olan onbinlerce insan, Maveraünnehr, Horasan ve Ýran gibi bölgelerden ayrýlýp güvenli bir yer olan Anadolu'ya geldiler. Bu kalabalýk ve sürekli göçlerle gelen esnaf ve sanatkarlar Ahi Evran liderliðinde birleþerek tezgah ve atölyelerini kurdular ve birer konuk evi mahiyetinde olup geceleri toplantý yerleri olarak da kullanýlan Ahi zaviyelerini inþa ettiler.

Ömer Lüfi Barkan'a göre, Anadolu'da tesadüf edilen zaviyelerin çoðu Osmanlýlardan evvelki beyliklerin himaye ve niþanlarýyla kurulmuþ olan ahi zaviyeleridir. Anadolu de Ahi zaviyelerinin belirli bir bölgede toplanmasý gibi bir duruma rastlanmaz. Saruhan, Menteþe, Amasya ve Tokat gibi yerlerde sýk rastlanmakla beraber diðer þehirlerde de pek çok Ahi zaviyesi vardýr. Türkiye’nin pek çok yerinde Ahi isimli kasaba, köy, ve mahallenin bulunmasý Ahi teþkilatýnýn nüfuzunun yansýmasý olarak deðerlendirilebilir.

Vakýflar Genel Müdürlüðü Kültür ve Tescil Dairesi Baþkanlýðýndan emekli öðretim görevlisi Sadi Bayram’ýn 1997 yýlýndaki tespitlerine göre Vakýflar Genel Müdürlüðü Kültür ve Tescil Dairesi Baþkanlýðý Arþivi'nde Ahi adý geçen 88 adet vakýf bulunmaktadýr. Bunlar: Afyon, Aydýn, Bilecik,  Elazýð, Isparta, Kocaeli, Ýstanbul, Kayseri, Manisa, Niðde, Samsun ve Zonguldak’da 1, Antalya, Balýkesir, Bolu, Çanakkale, Çorum, Denizli, Edirne, Eskiþehir, Kastamonu, Trabzon, Yozgat’ta 2, Bursa, Kýrþehir ve Tekirdað’da 3, Amasya ve Ýzmir’de 4, Ankara 8, Kütahya 9, Muðla 7, Sivas 5, Tokat 7) Vakýflarýn 7 tanesi Para (nukud)  vakfý 14 tanesi zaviye vakfý 1 tanesi eczahane vakfý diðerleri genel amaçlý (cami, mescid, tekke, su, mektep vb) gayri menkul vakýflarýdýr.   

Osmanlý Devleti'nin kurulduðu yýllarda ahiler ve ahi zaviyeleri ile ilgili en kapsamlý bilgilere Orhan Gazi döneminde Anadolu'da seyahat etmiþ olan Ýbn Batuta'nýn eserinde rastlýyoruz. Ýbn Batuta, Anadolu'da Türkmenlerin yaþadýðý her vilayet, þehir ve köyde ahilerin bulunduðunu ifade etmiþtir. Ýbn Batuta'nýn belirttiðine göre ahiler, memleketlerine gelen yabancýlara yakýn ilgi gösterirler, yiyeceklerini, içeceklerini temin ederler ve diðer ihtiyaçlarýný karþýlamaya itina gösterirlerdi. Ýbn Batuta. Antalya' da ahiler tarafýndan zaviyelerinde aðýrlandýðýný ve benzer þekilde Burdur' da da yine ahilerin kendileri için bir ziyafet tertip ettiklerini ifade etmiþtir. Ladik'e (Denizli) giriþlerinde ise Ahi Sinan'ýn ve Ahi Duman'ýn yoldaþlarý arasýnda, kendilerini zaviyelerinde aðýrlama hususunda bir kargaþa yaþandýðýný ve hatta bu iki grubun kavgaya tutuþtuklarýný belirtmiþtir.

AHÝ ZAVÝYELERÝ

Ahiliðin kurum olarak en belirgin fonksiyonu, konuklara ve fukaraya yardým etmek, bir sanat ya da meslek sahibi olan üyelerini gündüz tezgah ve atölyelerde iþbaþýnda, geceleri ahi zaviyelerinde sosyal ve ahlaki yönlerden eðitmekti. Anadolu'da ahi zaviyeleri daha çok Orta Anadolu þehir ve kasabalarýnda yoðunlaþmaktaysa da, diðer bölgelerdeki þehirlerde de kurulmuþ ve benzer faaliyetleri sürdürmüþlerdir. Esnaf ve sanatkarlarýn dernekleri olan bu çatýlar, tasavvufi kültürle beraber üyeleri arasýndaki sevgi ve dayanýþmayý da saðlamýþlar, siyasi ve ticari hayata yön vermiþlerdir. Ahi zaviyelerine mensup sanat erbabý kimseler gündüz mesleklerinde çalýþýrlar, kazançlarýnýn bir kýsmýný bakmakla yükümlü olduklarý kimseler için harcarlar, diðer bir kýsmýný da zaviye için getirip oradaki baþkana teslim ederlerdi. Özellikle genç ahilerin çoðunluðu, zaviyede toplanan paralarla o akþam için yemek hazýrlamak üzere zaviyede toplanýr ve misafirlerle birlikte topluca akþam yemeði yenirdi. Muallim ahiler, eðitim için yanlarýna verilen gençlere namaz ve oruç gibi Ýslami bilgiler ile ahilerin prensip ve edeb kaidelerini öðretirlerdi. Mesela, Ankara'da bulunan Ahi Yakup Zaviyesi 'ne eðitim-öðretim faaliyeti þartý ile bostan öþrü verilmesi bu müesseselerde eðitime verilen önemi göstermektedir.

Medreselerin olmadýðý kýrsal bölgelerde bu konuda oluþan boþluðu ikmal etme noktasýnda daha da önemli hale gelen zaviyelerde eðitim medreselerden farklý olarak geniþ bir perspektifte sunulmaktaydý. Teþkilat mensuplarý kendilerine uygun her mahfil, toplantý ve eðlenceye katýlabilir ve buralarda ilgileri doðrultusunda yeni þeyler öðrenirlerdi. Bu yöntem medreselerdeki hoca-talebe iliþkisinden farklý bir boyutta geliþmiþ ve fütüvvetnamelerde bu durum terbiye-ahi iliþkisi olarak adlandýrýlmýþtýr.

Ahi zaviyelerinde evliya menkýbeleri, örnek þahsiyetlerin hayatlarý, þuiir ve konuþma sanatý öðretilirken diðer yandan da insanlarý savaþa hazýrlayan, kýlýç ve silah kullanmak, atýcýlýk, güreþ gibi sporlar da öðretilmekteydi.

Zaviye faaliyetlerine meslek mensuplarýndan baþka kadý, vaiz, müderris, hatip, emir ve beð gibi deðiþik gruplardan insanlar da katýlmýþlardý. Anadolu' daki seyahati sýrasýnda, Konya' da þehrin kadýsý Ýbn Kalem Þah'ýn zaviyesine misafir olan Ýbn Batuta, bu zatýn bir ahi olduðunu ve zaviyesininde en büyük zaviyelerden biri olduðunu söylemektedir. Niðde'de Ahi Çaruk'un zaviyesinde, Kayseri'de ise ünlü bir "beð" olan Ahi Emir Ali'nin zaviyesinde kaldýklarýný yazmýþtýr.

Zaviyelerde kesintisiz verilmesi gereken hizmetler arasýnda, ayende ve rayendeye yani gelip geçenlere yemek yedirilmesi ve barýnmalarýnýn temin edilmesi önemli bir yer tutmaktadýr. (Hicri 1308 ve 1331 yýllarýnda Sivrihisar Ahi Rüstem Zaviyesi'ne yapýlan zaviyedarlýk tayinlerinde ayende ve revendeye it'am-ý ta 'am (gelip geçenin doyurulmasý ) þartý, ihmal görüldüðü takdirde vazifeden alýnma ihtimali özllikle vurgulanýrken, Eskiþehir'deki Ahi Ýdris Zaviyesi'ne ait evkafdan bir deðirmen ve bir çiftliðin ayende ve rayendeye hizmet etmek için vakfedildiði kaydedilmiþtir.

Tokat'taki Ahi Paþa zaviyesinin vakfiyesinde, yemek için buðday, batman pirinç, sadeyað, koyun eti ve yemek ve içmek için süzülmüþ bal ekmek, tuz ve nohut alýnmasý için 800 dirhem ayrýlmasý þart koþulmuþtur. Antep'teki Ahi Ahmed zaviyesinde ise mutad masraflar ve tamirat giderlerinden sonra kalan para ile fakirlere yýlda bir defa aþure gününde yemek daðýtýlmasý vakýf þartýdýr. Zaviyelerin bulunduðu yerlerdeki virane araziler ziraate açýlarak hem yol güvenliði saðlanýrken hem de yolcularýn ihtiyaçlarý karþýlanmýþ oluyordu. Zaviyeler bu vazifelerini bir þekilde ifa etmezlerse devlet tarafýndan sýký takibe uðruyorlardý.

AHi ZAVÝYELERÝNÝN GELÝR KAYNAKLARI

"Türk Fütüvvet Hareketi" denilebilecek Ahilik kurumu XII. yüzyýlýn ilk yarsýndan XX.  yüzyýlýn baþlarýna kadar Balkanlarý ve Kýrým’ý içine alacak kadar yaygýnlýk kazanarak bir taraftan fetih ve gaza hamlelerini kolaylaþtýran askeri bir teþekkül, bir taraftan da, þehir ve kasabalarda sanatkarlarý ve çalýþanlarý kendi himayesine almýþ iktisadi bir kurumdur, bir taraftan da kurumsal bir eðitim kurumlarý zinciridir.

Osmanlý padiþahlarý Selçuklulardan kalma haklarýný "ayende ve revendeye" hýizmet etmek karþýlýðýnda Ahilere vermiþlerdir. Ayrýca Ahilerin fethettikleri yerlere yerleþmelerine de olumlu yaklaþmýþlardýr. Örneðin, Ahi Mahmut Aydýn taraflarýnda Ýsa Bey niþanýyla bir takým araziye mülkiyet üzere tasarruf etmekteydi. Saruhan' da Ahi Aslan, Ahi Farkun, Ahi Þaban, Ahi Çarpýk, Ahi Yahþi, Ahi Yunus, Kandýrmýþ, Þeyh, Durnca Baba, Nusrat Þeyh, Saru Ýsa, Kutlu Bey zaviyeleriyle, Menteþe'de Ahi Yusuf, Ahi Feke, Ahi Debbað, Ahi Ümmet, Ahi Ýsmail zaviyelerinin varlýðý bu tezi destekler. 1368 yýlýnda Gelibolu'da Ahi Musa ve ailesine verilen" imtiyazlardan baþka Malkara'da dükkan ve deðirmenlerin bulunmasý izlenen politikanýn iþaretidir. I. Bayezid'in Dimetoka'da bir zaviye yaptýrarak þehir içinde inþa ettirdiði bir baþhanenin gelirini zaviyeye vakfettiði bilinmektedir. Yenice Zaðra'da Kýlýç Baba zaviyesi, Çirmen'de Musa Baba zaviyesi bu döneme ait olup, yalnýz Paþa livasýnda çoðunluðu bu þekilde kurulmuþ bulunan 67 zaviye mevcuttur.

Ýlk Osmanlý hükümdarlarý Ahi zaviyelerini, Osmanlý Beyliði topraklarýndaki Türkmen kitlelerini serbest düþünceli ve hoþgörülü bir Ýslam anlayýþýnýn bayraðý altýnda toplamakla görevli bir yönetim aracý olarak kullanmýþlardýr. Ahilerin, uçlardaki deðerler sisteminin girift bir þekilde gaza rubu ile iç içe geçmiþ özelliklerine dinde serbest görüþlülüðü ve içericiliði de bünyesine katmýþ olduðu görülmektedir. Þeyh Edebali gibi Ahi liderleri (Þeyh Edebali Vefai þeyhi, kardeþi Þemseddin ve oðlu Hasan ahi’dir) ve yandaþlan farklý toplumsal ve kültürel katmanlara dahil farklý tasavvufi eðilimleri bir arada topladýlar. Abiler de bir ölçüde heterodoksiye yakýnlardý ve Ýslam öncesinden kalma özellikler taþýyorlardý; ancak kýrsal ve göçebe çevrelerden ziyade genellikle kentlerde etkiliydiler. Anadolu'nun bütün belde ve kentlerinde Ahilerin bulunduðu göz önüne alýndýðýnda bunlarýn basit mesleki birlikler olmayýp, gerçek tasavvufi neþveli örgütler olduðu anlaþýlmaktadýr.

Ömer Lütfü Barkan, Anadolu 'nun Türkleþme sürecinde Ahi zaviyelerinin rolünü anlatýrken þu ifadelere de yer verir: "Anadolu ya doðru yapýlmýþ olan derviþ akým ve bu derviþlerin köylere yerleþerek toprak iþleri ve din propagandasý ile meþgul olmalarý hareketi ve zamanýn beylerinin bu gibi kolonizatör derviþlere bir takým muafiyetler, haklar ve topraklar bahþetmek suretiyle onlarýn kendi memleketlerine yerleþmelerine temine çalýþmalarý, Anadolu istila ve iskanlarý kadar eskidir. Anadolu 'da yer alan zaviyelerin çoðunun Osmanlýlardan evvelki beyliklerin himaye ve niþaneleri ile kurulmuþ Ahi zaviyeleri olmasý lazým gelir"

Ahi zaviyeleri hakkýnda Nasýri'nin Fütüvvetname'sinde ve Ýbni Batuta'da az da olsa bazý bilgilere rastlamaktayýz. Nasýri, fütüvvet erbabýnýn topluluk yeri olan Ahi zaviyesine asitane yani büyük tekke dendiðini, asitanenin dört taraflý, yani baþka bir yapýya bitiþik olmayýp avlu içinde bulunmasý gerektiðini, kapýsýný ve avlusunun iyi bir þekilde yapýlmasý ve aydýnlýk olmasý için duvarlarýnýn beyaz olmasý gerektiðini bildirir; "Zaviyenin temiz tutulmasý gereklidir. Mutlaka suyu olmalýdýr, Kapýsýna hayvan baðlanmamasý için kapýya bakan birisi bulunmalýdýr. Zaviye aðýr halýlar ya da güzel kilimlerle döþenmelidir. Ancak Ahinin kapýsýnda perde bulunmaz. Çünkü bu ululuk alametidir: Bir de zaviyede kadýn bulunamaz. Çünkü kadýn bulunursa töhmetten kurtulmak güçtür. Ahi erlerle sohbet etmeli ve zaviyede temiz kiþiler mihman edilmelidir"

Ýbni Batuta Antalya'daki bir Ahi zaviyesinden bahsederken zaviyenin "Rum ülkesi halýlarýyla döþeli olduðunu, Irak camýndan avizelerle döþenmiþ bulunduðunu söyler ve misafir odasýnda birkaç çerað yandýðýný anlatýr. Devam ederek “ Bu çeraðlar bakýrdan ve üçayaklý olup, üstünde yine bakýrdan ve ortasýnda fitil kanacak yeri bulunan geniþçe bir bakýr kandilin olduðunu, buraya erimiþ iç yaðý doldurulduðunu, çeraðlarýn yanýnda yað dolu kaplar ve fitili düzeltmeye yarayan bir de makas durduðunu, icap edince fitilin makasla kesildiðini ve fütüvvvet ehlinden birinin çeraðcýlýk hizmetinde kullanýldýðýný anlatýr: Fütüvvet ehli gündüz kazancýný getirir. Misafir gelirse zaviyede konuklanýr: Esasen zaviyedeki topluluk odasýnda misafirler için ayrý bir peyke vardýr: Fütüvvet ehli yemeklerini hep beraber yerler: Sonra sohbeti, müzik ve sema ile vakit geçirirler: Ahiler çok cömerttirler: Bu cömertliði misafir aðýrlamak ve konuklamak için birbirleriyle çekiþecek kadar ileri götürmüþlerdir." demektedir.

Ahi zaviyeleri baþkan tarafýndan yaptýrýlýr, halýlar, kilimler ile döþer, kandillerle aydýnlatýrdý. Her zaviyeye baðlý olan sanatkarlar, akþam üzeri iþlerini bitirdikten sonra kazançlarýndan bir kýsmýný baþkana getirirlerdi. Bu paralar ile zaviyenin giderleri karþýlanýrdý.

            Zaviyenin yönetimine seçimle gelen Ahi Baba yönetimde mutlak söz sahibi olur ve yaþanýlan bölgede otorite boþluðu olmasý durumunda siyasi yönetimi de devralýrdý.  

Burgazi Fütüvvetnamesi'ne göre Ahinin terbiye üzerindeki, terbiyenin Ahi üzerindeki haklarý þunlardýr: (Burada kast edilen terbiye Ahinin ahlaki geliþimi için yanýnda bulunduðu kýdemli Ahi olmalýdýr. Çünkü terbiye Ýslam geleneðinde “çocuðu veya ekini besleyip büyütmek, geliþtirmek” “bir þeyi en mükemmel derecesine ulaþýncaya kadar adým adým inþa etmek” “bir þeyi derece derece geliþtirerek kemaline ulaþtýrmak” þeklinde tanýmlanmaktadýr.) "Terbiye, Ahisinin sözünü dinleye ve asla sözünden çýkmaya; terbiye, Ahisi yanýnda edebe muhalif iþ yapmaya; terbiye, Ahisini can-ý gönülden sevip, ona yakýnlýk duya ve yakýnlýk göstere; terbiye, Ahisi kendisine menfi bile davransa sabredip ondan yüz çevirmeye; terbiye, bir Ahiye baðlana sonra mürtet olup baþkasýna baðlanmaya."

Sühreverdi tarafýndan sistematik þekilde ortaya konan Ehl-i Fütüvvete’e ait ahlak kurallarý çeþitli fütüvvetnamelerde açýk ve kapalý, dýþa ve içe ait olmak üzere sýnýflandýrýlan on iki emirden oluþmaktadýr. Kapalý ve dýþa ait olan altý emir þunlardýr: Þalvar ile ilgili emir; gayrimeþru iliþkilerden sakýnmayý, mide ile ilgili emir; yasaklanmýþ yiyecek ve içeceklerden sakýnmayý, dil ile ilgili emir; dedikodudan, boþ laftan ve iftiradan sakýnmayý, göz ve kulakla ilgili emir; görülmemesi ve duyulmamasý gereken þeyleri görmekten ve duymaktan sakýnmayý, el ve ayak ile ilgili emir; dünya nimetlerine baðlanmaktan sakýnmayý gerektirmektedir.

Açýk ve içe ait altý emir ise; cömertlik, tevazu, kerem, merhamet ve baðýþlama, bencil olmama, realizm olarak sýralanabilir. Ahi zaviyelerini yaptýran Ahi babalarýnýn da sanatlarýnda yüksek düzeye ulaþmýþ zengin kiþilerden olmalarý, zaviyelerin, geniþ avlulu görkemli yapýlarý, gelir kaynaklarýnýn fazlalýðý zaviyelerin zengin vakýflara baðlý olduklarýnýn göstergesidir.

Arþiv belgelerine göre; Tire-Aydýn Fota köyündeki Ahi Baba zaviyesinin yýllýk 2450 akçe, Balat-Menteþe Kýnýk köyündeki Ahi Ýslam zaviyesinin 1565 akçe, Mazon- Karacadað köyündeki Ahi Ömer zaviyesinin 1800 akçe, Bozöyük- Leyne köyündeki Ahi Sinan zaviyesinin 1300 akçe, Çine'deki Ahi Bayram Bey zaviyesinin 2040 akçe, Balýkesir kazasýndaki Ahi Mustafa bin Ahi Ali zaviyesinin 4129 akçe, Hüdavendigar sancaðý, Kirasiye köyündeki Ahi Çoban zaviyesinin 1424 akçe, Beypazarý kazasýndaki Ahi Evran zaviyesinin 1200 akçe, Antalya kazasýndaki Ahi Kýzý zaviyesi 4320 akçe, Kütahya sancaðýna tabi nefs-i Kütahya'daki Ahi Mustafa tekkesinin 3913 akçe, Þeyhlü'deki Ahi Hayreddin tekkesinin 2036 akçe, Nefs-i Kütahya'daki Ahi Ýzzeddin zaviyesinin 2600 akçe geliri bulunmaktaydý.

Osmanlý Devleti'nin kýrsal ekonomisi ve týmar sistemi büyük ölçüde zirai üretime dayanýyordu. Tarým üretim kaynaklarýnýn en önemlilerinden olan tarým arazi ve iþletmeleri ayný zamanda vakýf kurumlarýn da önemli gelir kaynaklan arasýndaydý.

Zaviye vakýflarýný ayakta tutan en önemli gelir kaynaðý þüphesiz ekilebilen tarým arazileridir.(karye, çiftlik, bahçe, bað, bostan, arazi ve tatlý sular) Üretim karþýlýðý bu arazilerden elde edilen gelirlerle hem vakýf görevlilerinin ücretleri ödenirken ayný zamanda vakfiye þartlarý yerine getirilmektedir.

Selçuklu ve Osmanlý dönemindeki vakýflarýn (Para vakýflarýnýn kurulmaya baþlanmasýndan önce) en önemli gelir kaynaklarý bað, bahçe, tarla gibi gayrimenkul arazilerdi. Örneðin, XVI. yüzyýlda Menteþe vilayeti, Mekri kazasýndaki Ahi Beytimur zaviyesinin Sandýlu köyünde 1280 akçe geliri olan üç çiftlik, 12 kýt'a bahçe, Amas'da iki dönüm bað, Ovacýk'ta bir pare incir bahçesi, Sandýlu'da iki deðirmeni bulunuyordu. Yine Menteþe sancaðýndaki Ahi Mehmed zaviyesinin, 4 kýt'a bað, 1 kýt'a incir bahçesi, 5 müdlük (1330’larda Marmara, Kastamonu, Konya, Ýznik, Manisa, Antalya ve Karahisar müddünü yaklaþýk 70,99 kg dýr) yer ve 6 ay yürür bir deðirmen hasýlýndan oluþan 630 akçe, Dalaman köyündeki Ahi Yunus zaviyesinin 520 akçe gelirli 6 parça öþürlü yer, 4 dönüm bað ve 14 dönüm yeri vardý.  Yine Ýzmir kazasýndaki Ahi Osman zaviyesinin Moladan'da 1 parça zeytinliði, Tire'deki Ahi Süleyman zaviyesinin 200 akçe gelirli bir zeytinliði bulunuyordu.

Vakýf arþivlerinden vakýf gayrimenkullerinden birisinin de deðirmenler olduðunu görüyoruz. Örneðin Karacadað karyesindeki Ahi 6 ay yürür öþr ve resm vermeyen bir deðirmeni vardý. Ayný þekilde Hamid sancaðý Uluborlu daki Ahi Þemseddin zaviyesinin 6 ay yürür 50 akçelik bir deðirmeni bulunurken ayný yerdeki Ahi Ömer zaviyesinin 100 akçe gelirli bir sebil deðirmeni vardý.

Selçuklu ve Osmanlý dönemi vakýf kayýtlarý incelendiðinde, bilhassa sultan, vezir ve haným sultan vakýflarýnýn tamamýnda farklý yerlerde köy ve mezralarýn akarat olarak kaydedildiði açýkça görülmektedir. Vakýf defterlerinden Ahi zaviyelerine de bu þekilde köy ve mezralarýn vakfedildiði tespit edilmiþtir. Hüdavendigar sancaðý Akhisar kazasýna baðlý Yýlanda köyü hem zaviye hem köprü hizmeti için Ahi Ýlyas’a vakýf olarak verilmiþti. Ayný sancakta yer alan Çökre-i Kebir köyü Ahi Sadýk'a, Eþen-Güney köyü ise Ahi Hýzýr'a vakýf olarak yazýlmýþtý.

            Vakfedilen mezraalar içerisinde de Oluklu mezrasý Ahi Hacý'ya, Gül özü mezrasý Ahi Ahi'ye, Göynük mezrasý Ahi Paþa'ya, Günay Mezrasý ise Ahi Davud'a vakýf olarak yazýlýydý. Vakýf tarihini incelediðimizde hayýrsever, cömert insanlarýn taam vakýflarý ve imaretlere, kullanýlmak üzere mutfak malzemesi de vakfettiklerini tespit edebiliyoruz. Mesela Menteþe sancaðýndaki Ahi Eyne Hace zaviyesi vakfýnýn mallarý arasýnda zaviye þeyhi tarafýndan vakfedilen 1 adet Kazan ve 2 adet dýðan bulunuyordu.(yað tavasý, ufak kulplu süt bakracý ya da tencere)

Osmanlý döneminde þehirlerin nüfuslarýnýn ve ticaretin artmasýyla ticari iþletmeler vakýf akaratlarý arasýnda ciddi yer kaplamaya kapladý. Ahi zaviyeleri de bundan paylarýný aldýlar elbette. Ekonomik gücü yüksek vakýf sahipleri pek çok yerde hamam, dükkan, bedesten, iþ haný türü binalar yaptýrarak hayratlarý için gelir saðladýlar. Karahisar merkezindeki Ahi Ulubey vakfýnýn Karahisar'daki kasap dükkanýndan 1440, Akviran köyündeki 2 hamamdan 380 akçe kira geliri bulunurken, Sandýklu'daki Ahi Bayezid zaviyesinin 357 akçe kira geliri elde ettiði 9 dükkan, 45 akçe geliri olan 2 debbaðhanesi vardý. Karhane olarak adlandýrýlan atölye, imalathane tarzý iþ yerleri ise tüm malzemeleriyle vakfediliyor kira geliri ise vakfa aktarýlýyordu. Edremit te (Karesi) bulunan Ahi Burak zaviyesinin bir karhaneden senelik 216 akçe geliri vardý.

Vakýflara kira geliri saðlayan bir diðer gayrimenkul türü de kaynaklarda ev, oda, beyt, hane, menzil gibi isimlerle anýlan meskenlerdir. Ahi zaviyelerinin de bu tür mülkleri kayýtlara geçmiþtir. Ahi Ýzzeddin vakfýnýn Kütahya- Ahi Ýzzeddin mahallesinde kira geliri aldýðý bir evi vardýr. Nefs-i Peçin’deki Ahi Ahi Hüseyin zaviyesinin 4 evi, Milas’taki Ahi Hace zaviyesinin 2 evi, Uluborlu’daki (Hamid sancaðý) Ahi Þemseddin zaviyesinin 1 evi vakfiyet üzere iþletilmektedir.

Ahi zaviyelerinin gelir kaynaklarýndan birisi de Ýcare denilen vakýf emlakinin kiralanmasýndan elde edilen kira gelirleriydi. Kütahya'daki Ahi Mustafa zaviyesi gelirleri arasýnda 4072 akçe tutarýnda 31 dükkanýn kira geliri vardý. Uluborlu’daki (Hamid sancaðý)  Ahi Þemseddin zaviyesi 1’i kasap olmak üzere 5 dükkanýn 110 akçe tutan icaresini hizmetleri için kullanýyordu.

Çiftçiden alýnan öþür, resm-i çift, resm-i aðnam ve ticari iþlemlerden alýnan bütün vergiler rüsum-u þer'iyye kapsamýndadýr.  Cürm ü cinayet, arus, bennak, mücerred vb. vergiler ise Rüsum-u örfiyye yi oluþturur ki bunlar devlet iþlerinin yürütülmesi karþýlýðýnda alýnan vergilerdir. Osmanlý dönemi vakýflarýnýn pek çoðunda olduðu gibi, devlet tarafýndan vergiler vakýflara gelir olarak tahsis edilebiliyordu. Yani devlet vergi gelirinden vazgeçerek vakýflara finans saðlamýþ oluyordu.  Bursa-Akhisar-, Eþengüney köyündeki Ahi Hýzýr zaviyesinin 16 nefer 10 hane, 1'i imam 6 nimçift, 5 bennak, 5 mücerred'ten oluþan nüfusun 144 akçe çift ve bennak resmi hýnta’dan 14, alef’ten iki, burçak'tan 2, bahçeden 120, kovandan 10, resmi asiyap'tan 75 akçe öþür geliri bulunmaktaydý. Yine Bursa Sivrihisar daki Ahi Rüstem zaviyesi Babulu köyünden 4440 akçe, Kemer köyünden 2220 akçe vergi gelirine sahipti.

Ahi zaviyelerinin bir diðer gelir kaynaðý Mukataa üsulünden elde edilen gelirdir. (Mukataa: Mültezimlerin belli bir bedel karþýlýðýnda arazinin yönetim hakkýný elde etmesidir.) Bu yöntemde kiracý vakýf arazisine aðaç dikebiliyor, bina yapabiliyordu. Mukataa miras yoluyla nüfus kaydýndaki herkese intikal ediyordu.) Aydýn 'ýn Ýzmir nefsindeki Ahi Osman zaviyesinin Yaðlýca da Abaoðlu mukataasýndan 110 Hacý Hýzýr baðý mukataasýndan 80, Eyüboðlu mukataasýndan 50, Ahi Bahþayýþ mukataasýndan 30 akçe, Halkapýnarý Han bey’i mukataasýndan 30 akçe, Yorgi bað mukataasýndan 12, Çölmekçi Ýskender mukataasýndan 80 olmak üzere yýllýk toplam 392 akçelik geliri vardý.

Yine Kütahya'daki Ahi Hayreddin zaviyesini 3 zemin mukataasýndan 105, bahçe mukataasýndan ise 25 akçe kayýtlý geliri vardý.

Hamid sancaðý, Burdur nefsinde bulunan Ahi Muhammedi zaviyesinin 2 kýta zeminden malikane hissesi 150 akçe, 1 kýta bað öþrü malikanesinden 10 akçe, 1 bað dönümü malikanesinden de 100 akçe olmak üzere toplam 260 akçelik malikane geliri vardý. Ayný zaviye 3 kýta zeminden malikane hissesinden 300 akçe, 2 dönüm bað öþrü malikanesinden de 100 akçe olmak üzere toplam 400 akçelik malikane gelirine ulaþmýþtý.

KIRÞEHÝR AHi EVRAN ÜNÝVERSÝTESÝ Yayýn No: 002 IV. ULUSLARARASI AHILIK SEMPOZYUMU XIII-XVI. Yüzyýllarda Ahilik" 27-29 Eylül/ September 2018 KIRÞEHÝR

AHi ZAVÝYELERÝNÝN GELÝR KAYNAKLARINA DAÝR BÝR ÇALIÞMA Burcu AKBULUT Ordu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalý, Doktora Öðrencisi

https://www.sadibayram.com/?page=makaleler&mid=356&id=2