HAZÝNEDAR ZADE AÝLESÝ

            Konumuzun baþýndan itibaren anlaþýldýðý üzere Osmanlý toplumunda baþta Padiþahlar ve hanedan üyeleri baþta olmak üzere yüksek ekonomik seviyedeki hemen hemen herkes vakýf iþine girmiþtir. Padiþahlar ve yüksek kademe yöneticilerin vakýflarý verdikleri hizmetin büyüklüðüyle orantýlý olarak hem gelir hem gider yönünden zengin olmasýna raðmen mütevazi vakýflar sayýca az sayýlmaz. Zaten vakfýn özelliði de budur. Vakfedilen akar ve ya paranýn önemi yoktur. Önemli olan vakfetmektir. Allah-ü Teala’nýn rýzasýný vakfettiðimiz mal-mülk deðil iyi niyetimizle biz kazanacaðýmýz gibi verilen hizmetin karþýlýðý olarak dua’yý da vakýf binalarý deðil Vakýf kiþiler alacaktýr. Vakýflarýndan kýsaca bahsetmeye çalýþtýðýmýz kiþi ve ailelerinin özellikleri dikkatinizi çekmiþ olmalýdýr. Zengin vakýf kuranlarýn çoðu devlet kademesinde üst düzey görevliler veya bir þekilde devlet imkanýyla servet elde eden kiþiler. Osmanlý toplumunun her kesiminden kiþiler ekonomik güçlerine göre vakýf hizmetine katýlmýþlar, bu kiþiler arasýnda Müslümanlar, gayri müslimler, Askeriye mensuplarý, devlet adamlarý, azatlý köleler ve kul sýnýfýndan insanlar mevcut. 

            Osmanlý Devleti’nde Hazinedar tabiri devlet görevi veya kapu halký görevi için kullanýlmýþtýr. Benim anladýðým kadarýyla orta ve üst düzey devlet memurlarýnýn görevleri ilgili memurun gelirlerini takip etmek olan Hazinedarlarý vardý. Osmanlý Devleti iltizam sistemine geçince (iltizam sistemi bir bölgenin bir kiþiye satýlmasýdýr.) Mültezim ücreti peþin olarak hazineye öder, topladýðý vergiyi kendisine alýr. Bu günkü anlamýyla verginin özelleþtirilmesidir.) Bu þekilde mültezim ailelere Hazinedar adý verilmektedir. Örneðin, Manisa ileri gelenlerinden Hazinedarzâde ailesinin kurucusu Karaosmanoðullarýnýn hazinedarlarýndan Elhac Ali Aða idi. 

            Atatürk Üniversitesinden Abdullah BAY’ýn araþtýrmasýna göre Canik yöresinde yaþayan Hazinedar zade ailesi evlatlýk vakýflar kurarak hayýr iþlerine katýlmýþlardýr. Her ne sebeple olursa olsun vakýf faaliyetlerine katýlan aileler servetlerini yaþadýklarý bölge insanýnýn faydasý için harcamýþlardýr. Bu ailelerden birisi bilinen ilk atalarý Canikli Ali Paþa’nýn hazinedarý Behram Bey olan Hazinedarzade ailesidir. Behram Bey aslen Orduludur. Baþka bir çalýþmaya göre ise Hazinedarzade Süleyman Bey’in babasý Canikli Süleyman Paþa’nýn oðlu Mehmed Bey’dir. Uzak geçmiþleri hakkýnda ayrýntýlý bilgi bulunmayan Hazinedarzade ailesinin faaliyetleri hakkýnda Süleyman Bey zamanýndan yeterli bilgi bulunmaktadýr. Bu bilgilere göre aile Çarþamba yöresinin nüfuzlu ailelerindendi. Süleyman Bey’in önce Canik muhassýlý ardýndan Trabzon Valisi olmasýyla aile bölgede yarým yüzyýllýk bir nüfuz tesis etmiþtir.

        Atatürk Üniversitesinden Abdullah Bay Hazinedarzadelerin Vakýf Faaliyetleri isimli çalýþmasýnda aile fertlerinin etkin olduklarý yaklaþýk yarým yüz yýllýk zaman içinde çeþitli sayýda medrese, cami, sýbyan mektebi, kütüphane, çeþme ve suyolu yaptýrarak, bölgeye eðitim, din ve kamu kamu tesisi kazandýrdýklarýný belgeleriyle yazmýþtýr. Abdullah Bay’ýn tespitine göre Hazinedarzade aile fertlerinin 12 tanesi vakýf toplam 18 çiftlikleri bulunmakta olup eðitim, dini ve çeþme olmak üzere 21 adet bina vakfiyelerine kayýtlýdýr. Vakfiyelerde  Kaydedilen  Eðitim ve Kamu Tesisleri

Vakfýn Adý (Bina)                                                        Adedi Yapýlan Yer

Hazinedarzâde Osman Paþa Cami                                  1  Hacý Kasým Camii/Trabzon

Hazinedarzâde Esseyid Ahmed Bey Cami                      1 Canik Arim Çamalan karyesi

Hazinedarzâde Süleyman Paþa Cami                              1      Canik / Çarþamba

Hazinedarzâde Abdullah Paþa Cami                                1      Canik/Çarþamba(Sungurlu mah.)

Hazinedarzâde Seyyid Süleyman Paþa Cami                  1      Canik/Çarþamba Han Çayýrý mah

Hazinedarzâde Süleyman Aða,  Cami                             1       Çarþý  Camii/Nefs-i  Samsun

Hazinedarzâde         Süleyman          Aða.                       1      Samsun / Büyük Hamam civarý

Medrese/cami

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Cami                              1      Pazar Camii / Samsun

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Medrese                         1      Yeni cami Medresesi /Samsun

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Cami                              1      Çarþamba /Çay Mahallesi

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Medrese                         1      Çarþamba /Çay Mahallesi

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Medrese                         1      Çarþamba/Hassabahçe Mah

Hazinedarzâde Hacý Ahmed Paþa.  Cami                         1      Bafra/Nuri tbrahimiye Cami

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Medrese                         1       Samsun /Hamam-ý  Kebir kurbu

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Mektep                          1       Samsun Kalesi

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Kütüphane                     1       Samsun

Hazinedarzâde Süleyman Aða.  Mektep                          1       Samsun/Cami-Þerif yanýnda

Hazinedarzâde Osman Paþa.  Medrese                            1       Samsun

Abdullah Paþa. Çeþme                                                     1       Samsun

Abdullah Paþa.  Çeþme                                                    1      Trabzon

Abdullah Paþa.  Kütüphane                                              I      Ortahisar Cami/Kütüphanesi

Uluslararasý Karadeniz Ýncelemeleri  Dergisi  113 Abdullah BAY

KARAOSMANOÐULLARI

XVIII. yüzyýlda Batý Anadolu bölgesinde etkili olan âyan ailesi. Adýný, Manisa’nýn Akhisar ilçesine baðlý Yaya köyü (bugün Zeytinliova) halkýndan Kara Osman Aða adlý bir sipahi emeklisinden alýr. Kara Osman Aða, 1666’da III. Murad Camii evkafýndan Bahadýrlý mukātaasý, 1676’da beytülmâl-i âmme ve hâssa mukātaasý eminliðini aldý. 1687’de Aydýn’da deftere kaydedilmemiþ hýristiyan halkýn cizyesini tesbitle görevlendirildi. Bu iþler sayesinde servet ve güç sahibi haline geldi ve adý Manisa âyaný arasýnda geçmeye baþladý. 1706’da öldüðünde arkasýnda bölgenin idaresinde önemli bir rol üstlenecek ve Karaosmanoðullarý (Karaosmanzâdeler) diye anýlacak güçlü bir aile býraktý. Ailenin tekrar güç kazanmasý 1768 Osmanlý-Rus savaþýndan sonra oldu.

150 yýl kadar Manisa ve yöresinde etkili olan aile, bölgenin geliþmesinde rol oynadýðý gibi aile fertleri birçok hayýr eseri inþa ettirmiþtir. Aileye ait on cami, sekiz medrese, bir tekke, yirmi sekiz han, üç hamam, bir sýbyan mektebi, üç kütüphane, yirmi dört konak ve ev, yirmi dört çeþme, beþ sebil, bir hastahanenin mevcut olduðu tesbit edilmiþtir. Bunlar arasýnda Hacý Mustafa Aða’nýn Zeytinliova’da cami ve medresesi, Ýzmir, Manisa ve Turgutlu’da hanlarý, Manisa’da sýbyan mektebi; Abdullah Aða’nýn Kýrkaðaç’ta cami ve hanlarý; Hacý Mehmed Aða’nýn Manisa’daki Mütesellim Camii ve Medresesi; Hacý Osman Aða’nýn medrese, han, kütüphanesi; Hacý Pulat Mehmed Aða’nýn Manisa’da hanlarý, konaðý, çeþme ve çeþitli köprüleri; Hacý Hüseyin Aða’nýn Manisa’da medresesi, Ýzmir’de Fevzipaþa caddesi üzerinde, Zeytinliova ve Kýrkaðaç’ta hanlarý, Manisa’da Murâdiye Camii avlusunda kütüphanesi, Kýrkaðaç’ta çeþmeleri; Nazif Aða’nýn Bergama’da Yenicami ve Medresesi, Süleymanlý köyünde camisi; Yetim Ahmed’in Manisa’da camisi; Mehmed Aða’nýn Kayacýk’ta camisi, Kýrkaðaç, Gelenbe’de medresesi, çeþmeleri, köprüleri; Hacý Eyüp Aða’nýn Manisa’daki kütüphanesi sayýlabilir.

Karamanoðullarý ailesinden 108 yapýdan günümüze ancak 14 tanesi gelmiþtir, geçmiþ yýllarda kurduklarý 17 vakýftan ancak Hacý Mustafa  Aða ve Hacý Osman Aða  vakýflarý günümüze gelebilmiþtir.  www.manisadenge.comhttps://www.manisadenge.com/manisada-ayanlik-ve-karaosmanogullari--makale,1621.htmlYUZO NAGATA

  CÝHANZADE AÝLESÝ

Bir efsaneye göre Cihanzâde sülalesinin hikâyesi, 1522 yýlýnda Aydýn’ýn Amazon bölgesinde baþlamýþtýr. Bu efsane, bize Cihanzâde ailesinin Kanuni Sultan Süleyman tarafýndan Koçarlý ovasýnýn kendilerine yurtluk olarak verilmesiyle güç kazandýðýný, tarým ve ticaretle uðraþarak bölgenin en güçlü ailelerÝnden biri olduðunu söylemektedir.

Menderes Türklerinden olduklarý anlaþýlani Cihanzâdeler, arþiv kayýtlarýnda kendilerinden Aydýn Güzelhisarý ve Sobuca âyanlarý olarak bahsetmektedir. CÝhanzâdeler; “voyvoda”, “âyan”, “muhassýl vekili”, “dergâh-ý âli ser-bevvabý (kapýcýbaþýsý)”,“kâtiplik” ve “kadýlýk” gibi önemli devlet görevlerini uhdelerinde bulundurmalarý, bölgedeki âyan aileleriyle akrabalýk kurmalarý ve bu ailelerin bölgenin ileri gelen zengin ve soylu aileleri olmasýndan dolayý bölgesel bir siyasi aktör olma imkânýna da kavuþmuþlardýr.

XIX. yüzyýl sonlarýnda ise aile arþiv belgelerine göre mal ve mülklerini iyi yönetememesi sebebiyle borçlandýðý anlaþýlmaktadýr. Bütün bunlarýn sonucunda aile; Osmanlý’nýn son döneminde ekonomik gücünü zamanla kaybetmiþ, sahip olduðu mülk ve topraklarýný zengin vakýflar kurarak koruma yoluna gitmiþtir.

            Ýlker Gümüþ’ün Cihanzade Ailesinin vakýflarý hakkýndaki çalýþmasýna göre; Aile 1522-1923 yýllarý arasýnda varlýðýný sürdürdüðünü, 1736 yýlýnda Ýlk vakýflarýný, 1882 yýlýnda da son vakýflarý olmak üzere 14 vakýf kurduðunu öðreniyoruz.

            Efsaneye göre Kanuni Sultan Süleyman Han Rodos seferine(1522) giderken Mazýn bölgesinde konaklamýþ, bu sýrada Türkistan’dan gelip Mazýn bölgesini yurt tutan Türk aþiretlerinin reisi Mehmet Bey 250 adamýyla Rodos Seferi’ne katýlmýþtýr. Kanuni Sultan Süleyman, Rodos’un fethinden geri dönerken Mazýn bölgesinde mola verdiðinde, Mehmet Bey’in yeni doðan oðluna Cihan ismini vermiþ ve Beþparmak Daðlarý’ndan Çine Sarý Çayý ile Koçarlý Ovasý’na kadar olan yerlere kendisine yurtluk vererek, aþiretin Sobuca’ya yerleþmesini istemiþtir. Sonrasýnda ise muhtemelen anýlan bölge Mehmet Bey’e temlik edilmiþ olmalýdýr. Ýlker Gümüþ’ün belirttiðine göre Mazýn bölgesi Kanuni’nin sefer güzergahýnda deðildir. Ýlker Gümüþ’e göre Cihanzadeler Aydýn bölgesinde tarým ve deniz aþýrý ticaretle zengin olan, zamanla Osmanlý hanedanýyla akrabalýk baðlarý kuran Ýstanbullu bir ayan ailesidir.

Cihanzâde Mehmed Aða Vakfý

Arþiv kayýtlarýnda Cihanzâde Mehmet Aða Vakfý olarak geçen bu vakýf Nisan 1737 tarihinde kurulmuþtur. Hacý Mehmet Aða Kuþadasý-Mendice kazasýna tabi bölgede Koçarlý, Sobuca, Týðlý, Cincin, Bahçeköy, Timinciler, Taþköy ve Çakmar’da akaratlarý bulunan bir vakýf kurmuþtur. Vakýf hayratý Dedeköy’de cami ve medrese, Güzelhisar-Ramazan Paþa mahallesinde medrese ve kütüphüne, Cemaledden mahallesinde inþa edilen sýbyan mektebidir.

Cihanzâde Abdülaziz Efendi Vakfý

Hacý Müderris Abdülaziz Efendi, vakfýný Mayýs 1755 tarihinde Güzelhisar (Aydýn)’da kurmuþ ve Müderris Cihanzâde Hacý Abdülaziz Efendi Vakfý olarak tescil ettirmiþtir. Abdülaziz Efendi vakfýna akar olarak Güzelhisar, Sobuca Kasýmlar köyü, Tekeli köyü, Halilbeyli köyü, Cincin köyü, Tatar köyü, Haydarlý köyü, Arpacý köyü, Güdüþlü köyü ve Þahinciler köylerindeki mülklerini yazdýrmýþtý. Vakýf hayratý olarak Aydýn-Köprülü Mahallesi’nde 1756-57 yýlýnda tamamlanan, cami, medrese, sebil ve çeþmeden müteþekkil Cihanzâde Abdülaziz Efendi Külliyesi yazýlmýþtýr. Vakfiye þartýna göre Cüzhan, cuma günü Kur’an okuyacak, nasih Ýse cuma namazýndan sonra cemaate tefsir ve hadislerle nasihat edecektir, vakýf hizmetlisi 40 kandili yakacak, bal mumu ve zeytin yaðý gibi ihtiyaçlarý alacak, Ramazan ayý boyunca minarenin kandillerini yakacak bir görevli de olacaktýr.

Ümmühan Haným Vakfý

Cihanzâde Hacý Müderris Abdülaziz Efendi’nin eþleri Ümmühani ve Hâce Atike Haným da vakýf kurmuþtur. Ümmühan Haným 25 Þubat 1786 yýlýnda kurduðu vakfý için Güzelhisar ve Bardakçý köylerindeki mülklerini akar yazdýrmýþtý ve gelirlerini Abdülaziz Efendi külliyesinin yakýnýnda bulunan sebil çeþmesine tahsis etmiþtir. Ümmühan Haným’ýn vakýf þartý ise bu sebilden yaz aylarýnda her gün kar ile soðutulmuþ su ve bal þerbeti servis edilmesidir.

Ümmühan Haným Para Vakfý

Abdülaziz Efendi’nin diðer eþi Ümmühan Haným ise Evail-i Muharrem 1215 Hicri tarihinde 2000 kuruþ ana sermayeli bir para vakfý kurmuþ, vakýf gelirinden Çuksort Mahallesi’nde bulunan su yollarýnýn tamir edilmesini ve bu yollarý tamir eden su yolcusuna aylýk 5 kuruþ ücret ödenmesini þart koymuþtu. Ayrýca Cihanzâde Abdülaziz Efendi, cami þadýrvanýnýn yaz ve kýþ aylarýnda suyunun akmasýnýn saðlanmasý ve tamirini istemiþtir. Masraftan artan para ana paraya eklenecekti.

Atike Haným Vakfý

Cihanzâde Hacý Müderris Abdülaziz Efendi’nin diðer eþi Hacý Atike Haným da iki vakýf kurmuþtu. Birinci vakfýný Aydýn Güzelhisar’da 2 Nisan 1788 tarihinde Cihanzâde Abdülaziz Efendi Halilesi El-Hace Atike Haným Binti Abdullah adýyla tescil ettirmiþti.  Vakfiyesine göre Atike Haným Güzelhisar At Pazarý Loncasýnda cami ve çeþme, Tire Kapýsý’nda çeþme ve sebil, Kubbe-i Ala Mahallesi’nde çeþme, Cincin köyünde cami ve medrese, Çakmar köyündeki namazgah ve sebil için Güzelhisar, Karacaotlar köyü, Sobuca Afikar köyü, Cincin köyü, Milas kasabasýnda mülkiyetinde bulunan çok sayýda akar vakfetmiþ, akarlarýn kiraya verilerek vakýf için harcanmasýný istemiþti.

Atike Haným Para Vakfý

Atike Haným, ikinci vakfýný 3 Muharrem 1205/12 Eylül 1790 tarihinde Þam’da para vakfý olarak kurmuþtur.

Zeynep Kadýn Vakfý

Cihanzade Abdülaziz Efendi kýzý Zeynep Kadýn adýyla Aralýk 1793 tarihinde kendi adýný taþýyan vakfý Muðla sancaðý, Dalama kazasý, Karahayýt köyünde kurmuþtur. Vakfiyeye göre vakfýn hayratlarý; Karahayýt köyünde 2 çeþme, sebilhane, lonca ve ikiz Deresi köyünde çeþme olup, vakfýn akaratý ise Dalaman, Mesudlu ve Karahayýt köyündeki dükkanlar, asma bahçeleri ve zeytinliktir. Vakýf þartý ise akarlarýn geliri ile hayratlarýn bakým ve onarýmý þart koþulurken gelir fazlasýnýn saðlýðýnda kendisine, vefatýndan sonra ise evlatlarýndan erkeðe 2, kýza 1 taksim þeklinde paylaþtýrýlmasýdýr.

Emetullah Haným Vakfý

Abdülaziz Efendi’nin diðer kýzý Emetullah Haným, vakfýný 1807 tarihinde Güzelhisar’da kurmuþtur. Emetullah Haným yaptýmýþ olduðu sebil (Güzelhisar Atpazarýnda) çeþme ve Koca avlu olarak adlandýrýlan yerde çeþmeden oluþan hayratý için Güzelhisar Ýymirdoðan Hasan Efendi Mahallesi, Mesudlu köyü, Karahayýt köyü, Dalama’da akarlar vakfetmiþti. Müülklerinin kira geliriyle hayratlarýnýn bakýmlarýnýn yapýlmasýný þart koþmuþtu. Emetullah Haným vakýf gelirlerinden Atike Haným’ýn hayratý caminin müderrisine yýllýk 48 kuruþ, imama yýllýk 10 kuruþ, hatibe yýllýk 5 kuruþ, caminin kürsü þeyhine yýllýk 5 kuruþ, müezzenene yýllýk 5 kuruþ, came kayyumuna yýllýk 5 kuruþ, mektep muallimine yýllýk 20 kuruþ, At Pazarý’nda bulunan sebile yaz aylarýnda kar ve þerbete ve sebilciye yýllýk 20 kuruþ, çeþme su yolcusuna yýllýk 15 kuruþ, Koca Avlu’daki çeþmenin su yolcusuna yýllýk 20 kuruþ, Mekke-i Mükerreme’de zemzem suyunun sakisi, Mehmet Ragýp Bey ve Ahmet Bey adýna 1 adet zer-i mahbûb tahsisatý yapmýþtý.

Ümmügülsüm Vakfý

Müderris Hacý Abdülaziz Efendi’nin Ümmügülsüm adýndaki bir diðer kýzý H 1176 yýlýnda Aydýn-Güzelhisar’da kendi adýyla bir vakýf kurmuþtu.  Ümmügülsüm Haným Aydýn Paþa Mahallesi, Gerenkova köyü, Topyataðý mevkisinde, Sobuca kazasý Cincin köyü ve Ahur köyündeki mülklerini,  Güzelhisar’da yahtýrdýðý çeþme ve sebil için vakfetmiþti. Vakýf þartý ise Aydýn Hükümet Caddesi’ndeki yapýlarýn kar ve bakým, onarýmýnýn yapýlmasýydý.

Þerife Fatma Haným Vakfý

Cihanzâde Mustafa Aða’nýn eþi Þerife Fatma Haným 23 Mayýs 1787 tarihinde Güzelhisar Balyanbolu’da kendi adýný taþýyan vakfýný kurmuþtu. Þerife Fatma Haným vakýfýnýn akarlarý GüzelhÝsar Buðday Loncasý, Köprülü Mahallesi, Sobuca Kýzýlhisar köyünde bulunuyordu. Þerife Fatma Haným mülklerini kuraya verilerek gerliriyle Balyanbolu kazasýnda 3 çeþme ile eþinin Güzelhisar Lonca’da inþa ettirdiði Cihanzâde Mustafa Aða Cami, Han, Çeþme ve Yarbaþý’ndaki çeþme hayratlarýnýn bakým ve onarýmlarýna harcanmasýný istiyordu. Þerife Fatma Haným’ýn vakfettiði mülkleri arasýnda kagir odalar, mahzen, kahvehane iki han’da 75 oda bulunuyordu.

            Þerife Fatma Haným vakýf gelirlerinden Buðday Loncasý’nda bulunan Cihanzâde Mustafa Aða Camisi’ndeki imama yýllýk 30 kuruþ, vaize yýllýk 30 kuruþ, cuma ve bayram günlerinde hitabet görevlisine yýllýk 18 kuruþ, vakýf kayyumuna yýllýk 12 kuruþ, hafýzlýk yapan kiþiye yýllýk 12 kuruþ, Kur’an okuyan ve hatim Ýndiren kiþiye yýllýk 20 kuruþ, Ramazan Paþa Camisi’ndeki vaize yýllýk 24 kuruþ, müezzinlere yýllýk 12 kuruþ, bevvaba yýllýk 12 kuruþ, Hacý SalÝh Camisi’nin imamýna 12 kuruþ, Yarbaþý mevkisinde bulunan sebilin ihtiyaç ve bakýmýna 6 kuruþ, Lonca mevkiinde bulunan camiye iftar vaktinde kar verilmesi, Mandýra köyü yakýnlarýnda bulunan çeþmelerin bakým ve onarýmýna yýllýk 10 kuruþ, her Ramazan Ayý’nda cami bal mumu ve kandilleri için zeytin yaðý alýnmasý, camiye hasýr ve kilim alýnmasý, þeyhü’l-ferraþa yýllýk 15 kuruþ, Mekke’de Harem-i Þerif görevlilerine yýllýk 15 kuruþ tahsisat yapmýþtý.

Cihanzâde Mehmed Bey Vakfý

Cihanzade ailesinden vakýf kuran bi diðer hayýrsever ise Mehmed Bey’dir. Mehmed Bey 23 Ramazan 1223 tarihinde Aydýn Güzelhisar’da kendi adýný taþýyan bir vakýf kurmuþtu. Mehmed Bey Güzelhisar Köprülü Mahallesi, Kemer köyü, Mandýra köyü, Sobuca Tekeli köyü, Dibekönü mevkisinde, Ýmam köyü, Doðan köyü ve Sobuca yakýnlarýnda bulunmaktaydý. Mehmed Bey’in hayratý ise Kemer köyünde, Ýmam köyünde, Ýmam köy ve Mandýra köylerinde yaptýrdýðý 4 adet çeþmeden oluþuyordu. Vakfiyeye göre gelirlerden çeþmelerin su yollarýnýn bakým ve onarýmýnýn yapýlmasýnýn yanýnda Abacýzade Cami’nde ders verecek hocaya yýllýk 60 kuruþ, vefatýndan sonra kendisi için her Ramazan’da hatm-i þerif okuyacak hafýza yýllýk 40 kuruþ, annesÝ Þerife Fatma Haným Ýçin hatm-i þerif okuyan kiþiye yýllýk 30 kuruþ, Mekke-i Mükerreme ve Medine-i Münevvere görevlilerine yýllýk 25 kuruþ, ayrýca Köprülü Mahallesi avarýzý için yýllýk 20 kuruþ tahsisat yapýlmýþtý.

Cihanzâde Hüseyin Bey Vakfý

Cihanzâde Hüseyin Bey Osmanbükü köyünde cami, muallimhane ve sebil, Yeniköy’de ise hayrat olarak bir çeþme yaptýrmýþtý. Hayratlarý için 22 Mart 1787 tarihinde kendi adýna kurduðu vakfýna GüzelhÝsar Saray içi mevki, Yarbaþý mevki, Penbe Pazarý mevki, Buðday Loncasý mevki, Yahudiler mevki, Hurþit Týmarý, Eymir köyü, Osmanbükü köyü, Tepecik köyü, Yeniköy ve Köþk’te ki mülklerini baðýþlamýþtý.

Cihanzade Hüseyin Bey vakýf gelirinden Osmanbükü köy camiindeki müderrise yýllýk 80 kuruþ, vaize yýllýk 40 kuruþ, hatibine yýllýk 40 kuruþ, imama yýllýk 80 kuruþ, aþýrhana yýllýk 18 kuruþ, müezzine yýllýk 30 kuruþ, caminin ihtiyaçlarýný görülmesine, babasý Mustafa Aða’nýn Lonca’da yaptýrdýðý camide Kur’an öðretilmesi için Þeyhü’l-Kurra’ya günlük 18 akçe, camide üç aylarda tefsir öðreten kiþiye yýllýk 30 kuruþ, babasý Mustafa Aða’ya hatÝm Ýndirecek iki kiþiye yýllýk 30 kuruþ, Seyit Hacý Salih Camisi imamýna yýllýk 12 kuruþ, Aydýn Ulu Camiinin kandillerine Ramazan Ayý’nda zeytin yaðý alýnmasý, Hasan Çelebi Camisi mÝnaresinde yakýlmasý için zeytÝn yaðý alýnmasý, Cuma Mahallesi’nde Hacý Ývazoðlu sebiline yaz aylarýnda kar alýnmasý, vakfýn kendi sebiline yaz aylarýnda 2 yük kar ve bal þerbeti alýnmasý için ve sebilde servis yapan görevliye yýllýk 20 kuruþ, Yeniköy’de bulunan çeþme bakým ve onarýmýna yýllýk 20 kuruþ, sebil yanýndaki çeþmenin su yolcusuna yýllýk 20 kuruþ, Ravza-i Mutahhara görevlisine her yýl 50 kuruþ ve Mekke-i Mükerreme görevlilerine yýllýk 120 kuruþ tahsis etmiþti. 

Rabia Haným ve Ýbrahim Bey Vakfý

Rabia Haným “Merhum Cihanzade Mustafa Bey kýzý Rabia haným ve eþi El-Hac Ýbrahim Bey vakfý (El-Hac Ýbrahim Bey ve zevcesi Cihanzâde Kerimesi Rabia Haným Ýbneti’l-Merhum Mustafa Bey Vakfý)  adýyla 1299 yýlýnda Aydýn Güzelhisar’da vakýf kurmuþtu. Rabia Haným Güzelhisar-Söke kazasý, Sobuca kazasý Çulhular köyü, Caferler köyü, Cincin köyü, Çakmar köyü, Kýzýlcahisar köyü, Akpýnar köyü, Taþköy, Aydýn Kavaklý Kahve, Ýmam köylerinde toplam 111 adet mülkünü vakfýna akar yazdýrmýþtý. Akarlarýn içinde Söke ve Kara Kapý isimli ik de gemi bulunuyordu. Vakfýn hayratlarý ise Köprülü Mahallesi’nde inþa edilen sebil, Çakmar köyü yakýnlarýnda yaptýrýlan (muhtemelen Menderes Nehri üzerinde) Tahta Köprü, kardeþi Cihanzâde Hüseyin Bey vakfýnýn Osmanbükü’nde yaptýrmýþ olduðu cami ve sýbyan mektebidir.

Cihanzâde Mustafa Aða Vakfý

Es-Seyyid El-Hac Cihanzâde Mustafa Bey, bin Ýbrahim Bey adýyla Aydýn’da

Cemaziyelevvel 1259 tarihinde vakýf kurmuþtur. Mustafa Aða Güzelhisar Köprülü Mahallesi, Kemer köyü, Mandýra köyü, Sobuca Tekeli köyü, Göllüce, Güzelhisar Dibekönü, Güzelhisar Yarbaþý mevki, Ýmam köyü, Doðan köyü ve Serçe köyündeki mülklerini vakfýna akar yazdýrmýþtý. Vakýf hayratý ise kendi yaptýrdýðý Koçarlý’daki cami ve þadýrvandý. Ayrýca hayýr þartlarý olarak camilerin onarýmý ve diðer ihtiyaçlarý için yýllýk 200’er kuruþ ödenmesini istemiþti. Yine ayrýca vakýf gelirinden Müderris, Vaiz, 3 Ýmam, 3 Hatip, Müezzin, kayyým, devirhan ve Muallim’e aylýk ücret tahsis etmiþti.

Ayça Apak’ýn araþtýrmasýna göre Cihanzâde ailesinin tapu kayýtlý 71 adet daha vakfý vardý. 

Özetlememiz gerekirse, araþtýrmalara göre Cihanzade aile fertleri 1736 ile 1882 yýllarý arasýnda yaptýrdýklarý 68 hayrat için 14 vakýf kurmuþlardý.

  ERDEM Ýnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi TARÝH YÜKSEK KURUMU ATATÜRK KÜLTÜR MERKEZÝ BAÞKANLIÐI Sayý 82 • Haziran 2022  Cihanzâde Ailesi Vakýflarý Ýlker GÜMÜÞ Doktora ÖðrencÝsÝ, Marmara ÜnÝversÝtesÝ, TürkÝyat Araþtýrmalarý EnstÝtüsü, Türk Sanatý AnabÝlÝm Dalý. Bu makale Van Yüzüncü Yýl ÜnÝversÝtesÝ, Sosyal BÝlÝmler EnstÝtüsü Sanat TarÝhÝ AnabÝlÝm Dalý’nda Prof. Dr. AbdülhamÝt TüfekçÝoðlu danýþmanlýðýnda hazýrlanan “CÝhanoðlu AÝlesÝne Ait Mimari Eserler” tezÝnden üretÝlmÝþtir.